برنامه ریزی فضایی

امروزه به گردشگری کشاورزی به عنوان فرصتی برای توسعه منطقه های روستایی توجه شده است. برای توسعه گردشگری کشاورزی پایدار شناسایی و اولویت بندی روستاهای مستعد به منظور توسعه این نوع فعالیت ضروری است. هدف از پژوهش حاضر مکان یابی روستاهای مناسب توسعه ﮔﺮدﺷﮕﺮی ﮐﺸﺎورزی در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن سمیرم است. روش ﭘﮋوﻫﺶ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ-ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ و به شیوه پیمایشی است. ﺟﺎﻣﻌه آﻣﺎری پژوهش کارشناسان و کشاورزان است. در این پژوهش ﺑﺮای ﺟﻤﻊآوری اﻃﻼﻋﺎت از پرسشنامه اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه است. بدین صورت که شاخص های مناسب ابتدا با نظرخواهی از 15 نفر از خبرگان و با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی و نرم افزار Super Decicion شناسایی و سپس پهنه مستعد و روستاهای مستعد با استفاده از شاخص های مکانی از طریق نرم افزار ARCGIS و روش هم پوشانی فازی برای توسعه گردشگری کشاورزی تعیین و در نهایت، بر اساس تعداد جمعیت 14 روستای مستعد برای توسعه گردشگری کشاورزی انتخاب شد. در مرحله بعد ظرفیت اجتماعی جامعه محلی در روستاهای شناسایی شده سنجیده شد. حجم نمونه پژوهش 326 نفر است. برای جمع آوری داده ها از ابزار پرسشنامه استفاده و ﺗﺤﻠﯿﻞ داده ها با نرم افزار SPSS انجام شد. در نهایت، با استفاده از مدل TOPSIS روستاها بر اساس تمامی شاخص های ظرفیت کشاورزی، منابع طبیعی و گردشگری، زیرساخت های گردشگری و ظرفیت اجتماعی جامعه محلی مؤثر بر توسعه گردشگری کشاورزی رتبه بندی شد. سه روستای علی آباد، دنگزلو و خفر بیشترین توانمندی را برای توسعه گردشگری کشاورزی دارند. نتایج نشان داد که برنامه ریزان باید تمام عوامل شامل ظرفیت کشاورزی، منابع طبیعی، جاذبه های گردشگری، زیرساخت ها و ظرفیت اجتماعی جامعه محلی را برای شناسایی روستاهای مناسب گردشگری کشاورزی در نظر بگیرند.

توسعه مدیریت روستایی از راهبردهای بنیادی برای تحقق توسعه پایدار است. نظام کنونی مدیریت روستاهای ایران دچار خلأ توسعه یافتگی و ناکارآیی است. با وجود چالش های فعلی پیش روی منطقه های روستایی، مدیریت روستایی چگونه می تواند با مسائل نوپدید آینده روبه رو شود؟ در این راستا، سعی شده است که با شناخت عوامل کلیدی و پیشران های اثرگذار بر توسعه مدیریت روستایی شهرستان جیرفت سناریوها و راهبردهای لازم برای پیاده سازی آن در آینده ارائه شود. پژوهش حاضر کاربردی است که با روشی آمیخته به انجام رسیده است. در این مطالعه شناخت عوامل کلیدی با روش دلفی، تحلیل پیشران ها با روش ماتریس متقاطع به کمک نرم افزار MICMAC، تدوین سناریوها با استفاده از نرم افزار ScenarioWizard و شناسایی راهکارهای متناظر با سناریوی مطلوب با روش SOAR صورت گرفته است. طبق بررسی های انجام گرفته 24 عامل در بهبود و توسعه وضعیت مدیریت روستایی در آینده شهرستان جیرفت نقش خواهد داشت. مدیریت روستایی شهرستان جیرفت و برنامه ریزی برای توسعه آن بیش از همه تحت تأثیر عامل «دسترسی مناسب به اعتبارات و منابع مالی» است. وضعیت مدیریت روستایی در شهرستان جیرفت تا حدود زیادی ناپایدار است و شرایط کنونی حاکم بر سیستم مدیریت روستایی در آینده نزدیک تغییر خواهد کرد. برآیند عوامل کلیدی شناخته شده می تواند 9 سناریو درباره توسعه مدیریت روستایی شهرستان جیرفت در آینده باشد که تحقق مطلوب ترین آن منوط به پیگیری 11 راهبرد و راهکار است. از جمله پیشنهادات عملیاتی ارائه شده «انعقاد تفاهم نامه های مشترک با نهادها و سازمان های درون روستا و خارج از روستا در زمینه هماهنگی و ساماندهی کلیه امور روستا» بوده است.

کلانشهر تهران به عنوان کانون تحولات در مقیاس محلی، ملی، منطقه ای و جهانی و وجود بازیگران بسیار اثرگذار در آن همواره صحنه قدرت سیاسی بوده است. همچنین، وجود پیشران های ژئوپلیتیکی بر جایگاه آن در مناسبات قدرت بیش از پیش افزوده است. مسئله پژوهش حاضر این است که پیشران ها و سناریوهای آینده مناسبات قدرت در کلانشهر تهران چگونه است؟ این پژوهش از نوع هدف، جزء پژوهش های کاربردی و ماهیت آن اکتشافی است. در این مطالعه برای پاسخ دهی به پرسش پژوهش، شاخص های آن به کمک مصاحبه چند مرحله ای با 30 نفر از نخبگان و صاحب نظران و پانل نخبگانی استخراج و برای غربال سازی پیشران ها از روش دلفی بهره گرفته شده است. داده های پژوهش حاضر با بهره گیری از نرم افزار (MicMac) و (Scenario Wizard) بررسی شده است. نتایج پژوهش در ماتریس سناریو نشان می دهد که داده ها از 45 وضعیت احتمالی مربوط به 7 سناریو با سازگاری قوی و محتمل تشکیل شده است. بر پایه تابلوی سناریو پیشران های ژئوپلیتیکی تأثیرگذار بر آینده مناسبات قدرت در کلانشهر تهران، 33/33درصد در وضعیت مطلوب، 6/41 درصد در وضعیت نیمه مطلوب و 25 درصد در وضعیت ایستا قرار داشته است که در این بین وضعیت نیمه مطلوب و سپس وضعیت مطلوب از نظر جایگاه در رتبه اول و دوم تابلو سناریو قرار دارند.

گردشگری هوشمند به معنای استفاده از فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی برای بهبود تجربه گردشگران در مقصدهای گردشگری است. جایگاه گردشگری هوشمند در روستا نقش مهم و حائز اهمیتی دارد. روستاها با استفاده از فناوری های هوشمند قادر خواهند بود که تجارت خود را ترویج و سطح زیرساخت های گردشگری خود را بهبود دهند. هدف از پژوهش حاضر بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر شکل گیری رهیافت گردشگری هوشمند در روستاهای هدف گردشگری شرق استان کرمانشاه است. روش پژوهش بر اساس هدف، از نوع کاربردی و بر اساس ماهیت، توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات در این پژوهش به روش اسنادی منابع کتابخانه ای، مجله های علمی و گردآوری میدانی با پرسشنامه جمع آوری و سپس اطلاعات لازم در زمینه گردشگری هوشمند و شاخص های آن با استفاده از پیشینه و نیز با توجه به شرایط منطقه جمع آوری شده است. حجم نمونه در این مطالعه از مجموع 1191 خانوار روستایی با فرمول کوکران و با خطای 065/0 درصد برابر 215 نفر مورد پرسشگری قرار گرفت. برای سنجش گردشگری هوشمند روستایی با توجه به نوع داده ها از آزمون های همبستگی پیرسون، تی تک نمونه ای بهره گرفته و در ادامه، به دلیل سطح بندی روستاهای مطالعه شده به لحاظ دستیابی به گردشگری هوشمند روستایی و با توجه به نوع داده ها از روش وزن دهی CRITIC و رتبه بندی COCOSO استفاده شده است. همچنین، در این مطالعه برای تحلیل تأثیر عوامل بررسی شده بر گردشگری هوشمند روستایی از روش تحلیل عاملی، برای تحلیل های آماری از نرم افزار JAMOVI و برای نقشه ها از نرم افزار GIS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که مفهوم گردشگری هوشمند روستایی نتیجه مجموعه ای از شاخص های اقتصاد هوشمند، حکمرانی هوشمند، زیرساخت هوشمند، مردم هوشمند، اتصال هوشمند و آموزش هوشمند است. نتایج آزمون T تک نمونه ای نشان داد که از میان شاخص های گردشگری هوشمند روستایی، شاخص حکمرانی هوشمند، مردم هوشمند، اقتصاد هوشمند و آموزش هوشمند به ترتیب با میانگین 95/3 و 90/3 به عنوان مهم ترین شاخص های گردشگری هوشمند روستایی در روستاهای مطالعه شده بوده اند.

کمبود منابع آب در برخی از استان ها به یک بحران تبدیل شده است. بر همین اساس، به تازگی توجه ویژه ای به اتصال ساختاری و عملکردی شبکه های رودخانه و منبع اصلی تأمین آب (به عنوان یکی از راه حل های مدیریتی در مقیاس حوزه آبخیز) شده است. با وجود این، به اتصال هیدرولوژیکی در ایران هنوز به طور کافی توجه نشده است؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف ارزیابی و بهینه سازی اتصال هیدرولوژیکی در شبکه رودخانه حوزه آبخیز سامیان برای حفاظت و مدیریت بهتر منابع آب و بهبود عملکرد هیدرولوژیکی انجام شد. نتایج نشان داد که شبکه هیدرولوژیکی رودخانه با طول کلی 73/1254 کیلومتر 173 یال و 176 گره دارد. همچنین، نسبت یال به گره (β)، اتصال گره به یال (γ)، شاخص یکپارچگی اتصال (IIC) و سنجه احتمال پیوستگی (PC) به ترتیب برابر با 983/0، 331/0، 66/5 و 151/1 به دست آمد. علاوه بر این، ساختار هیدرولوژیکی در مناطق دشتی به صورت ضعیف ارزیابی شد. در این میان، مهاجرت مرکز ثقل گردش آب پس از بهینه سازی برای سطح های مختلف اتصال هیدرولوژیکی به جنوب حوزه آبخیز انتقال پیدا کرده است. نتایج حاصل از محاسبه نسبت  یال به گره (β) و اتصال گره لبه (γ) نشان داد که پیچیدگی داخلی شبکه مسیر با افزایش سطح بهینه سازی افزایش می یابد. همچنین، افزایش سطح بهینه سازی از 1 تا 4 باعث افزایش تعداد مسیرهای اتصال آب در حوزه آبخیز، پیچیدگی شبکه رودخانه و شاخص پیوستگی هیدرولوژیکی (IIC) شده است بنابراین پیشنهاد می شود اتصال هیدرولوژیکی در حوزه آبخیز سامیان تا سطح 4 بهینه سازی شود.

امنیت پایدار سکونتگاه های روستایی از جمله موضوعاتی است که پژوهشگران از زوایای مختلف به آن توجه کرده اند و با رویکردهای متفاوت نیز بدان پرداخته اند. پژوهش حاضر با رویکرد انسجام محور و با هدف آشکارسازی ظرفیت های جامعه محلی در تحقق امنیت پایدار سکونتگاه های روستایی شهرستان های مرزی درمیان و سربیشه در خراسان انجام شده است. روش پژوهش از نظر ماهیت در زمره پژوهش های کمّی و انوع توصیفی–تحلیلی با رویکرد پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش 62 سکونتگاه روستایی در حدفاصل 30 کیلومتری مرز مشترک این شهرستان ها با کشور افغانستان است که مشتمل بر 4502 خانوار بوده است. در بخش نمونه گیری این مطالعه در سطح روستا از روش غیر احتمالی و در سطح خانوار از روش احتمالی از نوع تصادفی-طبقه ای استفاده شده است. حجم نمونه 354 خانوار روستایی ساکن در روستاهای نمونه پژوهش است که با استفاده از فرمول کوکران برآورد شد. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته شامل متغیرهای مربوط به مؤلفه های مشارکت، اعتماد، انسجام و همبستگی اجتماعی است. نتیجه حاصل نمایانگر تأثیر مؤلفه های مشارکت، اعتماد و همبستگی اجتماعی بر امنیت پایدار از منظر جامعه محلی است. همچنین، نتیجه پژوهش تأیید کرد که ذهنیت مطلوبی به مؤلفه های اجتماعی در مناطق روستایی وجود دارد که باعث رشد و توسعه امنیت و تعمیم آن به مناطق روستایی ضعیف تر خواهد شد.