فرهنگ پژوهش

به طور کلی قرآن در حدود دویست آیه مستقیماً درباره زنان سخن گفته است. آیاتی که به طور مستقیم به موضوع زنان می پردازند، از زنان با واژه هایی همچون «نساء، اِمرَأه، امّ، انثی، بنات، زوجه، اخت، اهل و...» نامبری شده اند. از دیدگاه قرآن، زن و مرد هر دو از یک سرچشمه جوشیده اند و آن دو را خداوند مستقل آفرید اما طبیعتشان را گوناگون قرار داد. بیشتر زنان در قرآن به عنوان مادر یا همسر رهبران یا پیامبران معرفی شده اند. آن ها از برخی جنبه ها استقلال خاصی از مردان را حفظ کردند. هدف از این پژوهش آن است که نحوه و کیفیت نامبری عام از زنان در قرآن را موردبررسی قرار دهد. روش این پژوهش توصیفی - تحلیلی است. به صورتی که نامبری زنان در قرآن استخراج و انواع و کاربرد آن دسته بندی و توصیف می شود. یافته های پژوهش نشان می دهد که انواع نامبری زنان در قرآن را می توان در سه دسته نامبری عام و نامبری با کنایه (مخفی) و نامبری خاص (صریح) دسته بندی کرد. ذکر هر نوع نامبری درآیات دلایل و علل مخصوص به خود را دارد.

یکی از چالش های جدیِ پیش روی نظام جمهوری اسلامی ایران از ابتدای انقلاب تاکنون، مسأله حجاب و اجباری یا اختیاری بودن آن است. خصوصاً در دهه اخیر که در تمامی اعتراضات، برداشتن حجاب به یکی از نمادهای مخالفت با سیاست های کشور تبدیل شده است. در بحبوبه های اعتراضات پاییز ۱۴۰۱، این فکر به ذهن رسید که پژوهشی پیرامون این موضوع انجام دهم. هدف اصلی این پژوهش، بررسی برخی آثار و پیامدهای اجتماعیِ مثبت و منفی بازنگری در سیاست های فعلی حجاب و اتخاذ سیاست حجاب اختیاری است. برای این منظور، با تعدادی از متخصصان و اندیشمندان علوم اجتماعی، مطالعات زنان و صاحب نظران دینی مصاحبه و گفتگو انجام شده است. روشی که در این پژوهش از آن استفاده شده، روش ارزیابی تأثیرات اجتماعی (به اختصار اتا) است. نتایج پژوهش نشان می دهد که تضارب آراء در میان نظرات آنان بسیار است. از تحلیل داده های به دست آمده چنین به دست می آید که دو نگاه و دیدگاه متفاوتی که از ابتدای انقلاب درباره حجاب وجود داشته، هنوز هم در کشور وجود دارد و هر دو گروه نیز ادله و استدلال های خود را دارند. در مجموع می توان گفت که برآورد تأثیرات احتمالی بازنگری در سیاست های حجاب و پیش بینی آینده کشور، به چند دلیل کاری بسیار دشوار است: اولاً مسأله حجاب، مسأله ای چندبُعدی است و از جمله مسائلی است که تصمیم گیری درباره آن نیازمند پژوهش های دیگری در زمینه سایر تأثیرات اجتماعی آن و نیز در زمینه های اقتصادی، سیاسی، امنیتی، فرهنگی، دینی و... است. ثانیاً، می بایست در این باره، نقش تهاجم فرهنگی غرب نیز مدنظر قرار گیرد و ثالثاً اوضاع اجتماعیِ فعلی ایران بسیار حساس است و هرگونه تصمیم عجولانه و اشتباه منجر به بروز مشکلات جدیدی خواهد شد. البته نکته حائز اهمیتی که در صحبت های اندیشمندان به چشم می خورد آن است که حتی کسانی که مخالف حجاب اختیاری هستند نیز، سیاست ها، تصمیمات و کارهای انجام شده در زمینه حجاب از ابتدای انقلاب تاکنون را غلط، غیرهوشمند و فاقد جهت گیری درست می دانند و لازم می بینند که تجدید نظری در آن ها صورت پذیرد.

از جمله مبانی نظری مهمی که بر سبک زندگی افراد تأثیر گذار است، دیدگاه های انسان شناسانه است. مسأله اصلی این مقاله نیز شناسایی مبانی انسان شناسانه تمدن غرب و تأثیری است که این مبانی بر سبک زندگی زنان می گذار. این پژوهش به شیوه کتابخانه ای و از طریق فیش برداری، جمع آوری شده است و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، از روش تحلیلی - عقلی استفاده شده است، که تحت عنوان روش شناسی بنیادین مطرح می شود. طبق یافته های این پژوهش، یکی از علل مهم تفاوت میان سبک زندگی اسلامی و مدرن برای زنان به دیدگاه انسان شناسانه ، به دنبال تعریفی باز می گردد که هر یک از این مکاتب از زن ارائه داده اند و مبنای عمل و زندگی زنان جامعه شده است. این مقاله به بیان بخشی از این تفاوت ها و آثار آن در زندگی می پردازد. از جمله این تفاوت ها پذیرش و یا انکار بعد معنوی در انسان، ذات گرایی، و تعریف هدف از زندگی است.

امروزه بیش از هر عصر دیگری، «شهرت» و «دیده شدن» اهمیت یافته و در حیات اجتماعی به یک مسأله تبدیل شده است. با بسط شبکه های اجتماعی، تأثیرگذاری و دسترسی پذیری سلبریتی ها بیش از پیش شده است. آن ها از طریق فضای مجازی می توانند شهرت خود را تقویت و گسترش بدهند. «سلبریتی ورزشی» یکی از گونه های برجسته سلبریتی است که امروزه مطالعات بسیاری را به سوی خود جلب کرده است. ورزش مدرن، شکل دهنده و گسترش دهنده شکل جدیدی از فرهنگ سلبریتی به نام سلبریتی ورزشی است. هدف پژوهش پیشرو، بررسی کنشگری سلبریتی های ورزشی به عنوان یکی از گونه های مهم فرهنگ شهرت در فضای مجازی بوده است. بر همین اساس جهت تبیین کارکردها و کنشگری سلبریتی های ورزشی با استفاده از روش تحلیل مضمون صفحات اینستاگرامی 30 سلبریتی ورزشی پرطرفدار ایرانی بررسی و تحلیل شد. نتیجه ای که حاصل شد؛ این است که می توان مهم ترین کنشگری سلبریتی های ورزشی را در «کنشگری حمایت از برند باشگاه»، «کنشگری خودنمایشی»، «کنشگری لاکچری»، «کنشگری اخلاق مدارانه»، «کنشگری انتقاد سیاسی» و «کنشگری خیریه و انسان دوستانه» دسته بندی کرد.

با گسترش شبکه های اجتماعی و پیام رسان های خارجی، در حال حاضر میلیون ها کاربر ایرانی در این فضاها حضور دارند و روزانه مدت قابل توجهی از وقت خود را در آن جا سپری می کنند و تأثیرات این شبکه ها بر سبک زندگی، فرهنگ، ذائقه و انتخاب های ایشان به وضوح قابل درک است. با توجه به اینکه فضای مجازی تحت حکمرانی کشور ما قرار ندارد، این واقعیت، ظرفیتی برای بهره گیری از فضای مجازی به عنوان یک ابزار برای تأثیرگذاری بر جوامع، پدید آورده که می توان از آن به «استعمار مجازی» تعبیر کرد. ایالات متحده آمریکا با در اختیار داشتن غالب شرکت های پیشرو و بزرگ در فضای مجازی، مهم ترین بازیگر عرصه استعمار مجازی است. استعمار مجازی آمریکا، نشان دهنده ظرفیت جدیدی برای تحول فرهنگی و انحراف از مسیر استقلال ملت ها به سوی الگوها و ارزش های فرهنگی غربی و به خصوص آمریکایی است. از این رو پژوهش حاضر به دنبال تحلیل و بررسی سیاست های جمهوری اسلامی ایران در مواجهه با استعمار مجازی آمریکا بوده است. بر این اساس سند سیاست ها و اقدامات ساماندهی پیام رسان های اجتماعی، مصوب سال 1396 شورای عالی فضای مجازی، به عنوان یکی از اسناد سیاستی کشور در زمینه فضای مجازی، با روش تحلیل مضمون و تفکر نقدی مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته های پژوهش نشان می دهد فراگیرترین مفهوم سند مورد مطالعه در این پژوهش، «تقویت حاکمیت داخلی» است. همچنین عبارت «تقویت حاکمیت داخلی بر پیام رسان های اجتماعی، منجر به ساماندهی پیام رسان های اجتماعی می شود»؛ به عنوان اصلی ترین ادعای مطرح شده در سند شناسایی گردید.

خانواده اولین نهاد اجتماعی است که فرزندان را با ارزش های اجتماعی آشنا می کند. یکی از موضوعات مهم اجتماعی در جامعه اسلامی، انتقال ارزش های دینی از مادران به دختران در محیط خانواده است. انتقال باورها و ارزش ها به فرزندان توسط والدین، از چگونگی تعامل و ارتباط آنان با فرزندان شکل می گیرد. با توجه به الگو گیری فرزندان از والدین و به ویژه جایگاه محوریِ مادران در خانواده، مادران نقش به سزایی در انتقال ارزش های دینی به دختران خود دارند. هدف این تحقیق گردآوری اطلاعات موردنیاز برای دستیابی به یافته هایی است که بتوان بر اساس آن ها راهکارهایی واقع نگرانه جهت تقویت انتقالِ ارزش های دینی مادران به دختران ارائه کرد. برای تأمین این هدف، تحقیق حاضر با روش پدیدارشناسی به بررسی نقش مادران در انتقال ارزش های دینی به دختران نوجوان در شهر دلیجان پرداخته و بر آن است تا روایتی توصیفی از معنا و ماهیت تجربه زیسته مادران دلیجانی از چگونگی انتقال ارزش های دینی به دختران نوجوان خود ارائه کند.  داده های موردنیاز این تحقیق از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با ۳۱ مادر و دختر نوجوان به دست آمده است. این مادران و دختران در موقعیت های متفاوت اجتماعی قرار داشتند و تجربه زیسته خود نسبت به زندگی با نوجوان و اینکه چه چیزهایی را ارزش می دانند و چه تلاش هایی در انتقال این ارزش ها به نوجوان خود داشته اند را بیان کردند. بر اساس یافته های تحقیق، نوع عملکرد والدین مخصوصاً مادران و تقیّد آن ها به ارزش های دینی و نیز درک شرایط دوران نوجوانی و تعامل خوب و سازنده مادر با نوجوان دختر و همچنین شناخت مسیر حرکت نوجوان، نقشی تعیین کننده سیر تربیتی و انتقال ارزش های دینی به او دارد.

اگر نگاهی به تاریخچه و سیر تولید فیلم های سینمایی مرتبط با سقط جنین بیندازیم، از اولین فیلمی که موضوع سقط جنین در آن نقش دارد تا سال 2013، نزدیک به 400 فیلم سینمایی ساخته شده است که در 300 مورد از آن ها، سقط جنین به عنوان موضوع اصلی و محوری پرداخته شده است. نزدیک به 20 مورد از فیلم ها در مورد شخصیتی است که ارائه دهنده سقط جنین بوده و بیش از 40 مورد از فیلم ها به عنوان یک موضوع محوری به سقط جنین پرداخته اند. همچنین بالای 20 عدد نیز این موضوع را از نگاه دینی و سیاسی در فیلم خود مورد داستان سرایی قرار داده اند. هم زمان با شروع و رشد صنعت سینما، موج اول فمینیستی در اواخر قرن 19 میلادی آغاز شد و برای تحقق خواسته های خود سعی در گفتمان سازی و ایجاد خواست اجتماعی کردند. عمده خواسته فمینیست های موج اول اعطای حقوق مدنی و سیاسی مانند حق رأی به زنان بود و علت سلطه مردان بر زنان را تأثیرات محیطی؛ مانند نبود آموزش می دانستند. برابری زن و مرد از نگاه صاحب نظران اولین جنبش های فمینیستی مانند مری ولستون کرافت و جان استوارت میل در حقوق مدنی خلاصه نمی شد بلکه آن ها ادعای برخورداری زنان از آزادی های جنسی مانند حق طلاق، جلوگیری از بارداری و حق سقط جنین را نیز خواستار بودند.