آمایش محیط

حاشیه نشینی یکی از پدیده های جغرافیایی شهرهای بزرگ و متوسط ایران است و جنگ تحمیلی بر این پدیده بی تاثیر نبوده است. هدف این مقاله شناسایی و درک صحیح از نحوه  تأثیرگذاری پدیده جنگ در تحرکات جمعیتی در زمان وقوع جنگ و بعد از خاتمه آن در گرایش به مهاجرت در شهر اهواز  و رشد مناطق حاشیه ای است. تمرکز جمعیتی و به خصوص  اسکان مهاجرین در این شهر در سال های اخیر باعث بروز مشکلات متعددی شده است. در این مقاله سعی شده به ریشه یابی علت حاشیه نشینی در یکی از نقاط حاشیه شهر اهواز با نام روستای ملاشیه پرداخته شود. این تحقیق از نوع توصیفی تحلیلی بوده و با گردآوری داده های پرسشنامه ای و کتابخانه ای و استفاده از نرم افزار GIS و SPSS به سنجش فرضیه و نتیجه گیری پرداخته می شود. بر اساس نتایج به دست آمده رشد منطقه ی مورد مطالعه به سه دوره ی زمانی تقسیم می شود. دو مرحله از آن که بیش ترین رشد مربوط به آن هاست اختصاص به جنگ و تأثیراتی که این پدیده بر ساکنان مناطق جنگ زده داشته، دارد. نتایج پژوهش نشان می دهد عامل جنگ در شکل گیری و گسترش روستای ملاشیه نقش بارزی داشته است.

مرکز سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ایران شهر تهران است با ساختمان های به شدت آسیب پذیر، که با قرار گرفتن تقریبا تمام این شهر بر روی گسل در معرض خطر می باشد. از دیگر مشکلات این شهر، افزایش جمعیت، وسایل نقلیه، بافت های فرسوده و... که موجب ایجاد آلودگی های زیست محیطی و ناپایداری شهر و نگرانی ساکنان و مدیران شهری شده و آن ها را به اندیشه واداشته است، که به ارائه راهکارهایی جهت برطرف نمودن مشکلات این شهر بخصوص معضلات زیست محیطی ناشی از بافت های فرسوده در این کلان شهر بپردازند. این پژوهش در راستای بهبود وضعیت به ارزیابی آگاهی های زیست محیطی کارشناسان نوسازی بافت فرسوده در شهر تهران پرداخته است. پژوهشی از نوع کاربردی و روش تحقیق توصیفی با رویکرد پیمایشی که دارای حجم نمونه با جامعه آماری یکسان است و آگاهی آن ها را از هفت جنبه زیست محیطی مورد بررسی قرار گفته و نتایج نشان داده است که آگاهی های زیست محیطی کارشناسان به جز از جنبه مفاهیم محیط زیست در سایر جنبه ها مطلوب نمی باشند و در جنبه های مختلف بین کارشناسان زن و مرد متفاوت است. همچنین میزان آگاهی نقش تعیین کننده ای در نگرش کارشناسان دارد.  

رضایتمندی سکونتی از جمله مواردی است که باید در برنامه ریزی، طراحی و اجرای طرح های شهری مدنظر مسئوولین و متخصصین قرار گیرد. شاخص های متعددی در افزایش و یا کاهش رضایتمندی سکونتی تاثیرگذار هستند. برخی از این شاخص ها کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و برخی دیگر مدیریتی هستند. میزان رضایتمندی سکونتی با درنظرگرفتن چنین مواردی در سطوح محله، واحد همسایگی و واحد مسکونی متفاوت خواهد بود. در این مقاله کوشش شده است تا تأثیرات عوامل موثر بر رضایتمندی سکونتی ساکنان دو محله ی منظریه و خواهر امام در شهر رشت، با ویژگی های متفاوت(سنتی و مدرن) بررسی شود و میزان رضایتمندی سکونتی در هر سه سطح، مورد مقایسه قرار گیرد. روند پژوهش بدین ترتیب بوده است که با مطالعه مرتبط ترین منابع و بررسی نظرات متخصصان این امر، مفهوم رضایتمندی سکونتی و مقیاس ارزیابی آن حاصل شده است. از اجتماع نظرات متخصصین، عوامل موثر بر رضایتمندی سکونتی به دست آمده و این شاخص ها به صورت پرسشنامه تدوین و در هر دو محله با توجه به نظرات ساکنین تکمیل شدند و در مرحله ی بعد پرسشنامه های تکمیل شده، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. بدین منظور، از تکنیک رگرسیون چند متغیره با استفاده از نرم افزار SPSS بهره گرفته شد تا معیارهای کیفی به دست آمده به داده های کمی تبدیل شده و دقت تجزیه و تحلیل افزایش یابد. نتایج به دست آمده حاکی از این است که سطح رضایتمندی سکونتی در محله منظریه بیش تر از محله خواهر امام می باشد. شاخص های کالبدی و اجتماعی با توجه به اشتهار محله، نقاط ضعف و قوت فیزیکی، سطح اقتصادی و فرهنگی در این نظرسنجی بیش ترین تاثیر را داشته اند. در نهایت از تحلیل های پژوهش و یافته های تحقیق، راهکارهایی به منظور ارتقای رضایتمندی سکونتی در هر محله ارائه گردید.

امروزه برای نیل به توسعه و عمران ناحیه ای مناسب در هر منطقه ای، ارزیابی و تجربه و تحلیل ساختار طبیعی و عوامل انسانی آن منطقه برای استقرار هر کاربری ضروری می باشد. در این پژوهش با لحاظ نمودن 12 معیار متنوع طبیعی و انسانی در راستای کمک به تحقق توسعه ی پایدار، با استفاده از مدل AHP  به پهنه بندی اراضی بخش مرکزی منطقه آزاد ارس جهت تعیین مکان مناسب برای استقرار صنایع اقدام گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد که اراضی کاملاً مناسب برای استقرار صنایع 2577 هکتار از اراضی محدوده ی مورد مطالعه را شامل می شود. با توجه به این که مدل AHP فقط توانایی شناسایی پهنه های مناسب و نامناسب برای استقرار صنایع را داراست و نمی تواند پهنه هایی که ارزش برنامه ریزی دارند را شناسایی کند، بنابراین در ادامه این پژوهش با استفاده از قابلیت های نرم افزار ARC MAP به شناسایی و جدا سازی پهنه های کاملاً مناسب که حداقل 200 هکتار مساحت داشته باشد اقدام گردید و با استفاده از مدل VIKOR و 8 معیار موثر در امر مکان یابی صنایع، به اولویت بندی پهنه های شناسایی شده اقدام شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که مکان فعلی صنایع در بخش مرکزی منطقه آزاد ارس با مکان های پیش بینی شده در این تحقیق مغایرت دارد.

وقوع زلزله باعث خسارت های زیادی به مساکن شهری شده که ناشی از عدم توجه به شناخت عوامل اساسی در آسیب پذیری مساکن در برابر زلزله می باشد، از اینرو لازم است که به بررسی و تحلیل متغیرهای تأثیر گذار در آسیب پذیری لرزه ای پرداخته و نقش هر کدام را در جهت کاهش آسیب پذیری مشخص نمود. در این مقاله با در نظر گرفتن متغیرهای آسیب پذیری از جمله؛کیفیت ابنیه، قدمت بنا، نوع مصالح، تراکم جمعیت و سطح اشغال بنا به تحلیل همبستگی و رگرسیون بین آسیب پذیری و هر کدام از متغیرهای مذکور پرداخته شده است. در ابتدا به منظور بررسی وضعیت زمین شناسی و لرزه خیزی منطقه، نقشه های پایه شامل نقشه زمین شناسی، نقشه گسل های منطقه و نقشه لرزه خیزی منطقه جمع آوری گردیدند. آمارهای مربوط به زمین لرزه های رخ داده از پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و اطلاعات کیفیت ابنیه، قدمت بنا، نوع مصالح، تراکم جمعیت و سطح اشغال بنا ازسازمان نوسازی و بهسازی شهرداری بروجرد در محدوده ی بافت فرسوده، استفاده از آمار شهرداری مناطق 1 و 2 و همچنین سازمان مسکن و شهرسازی - نظام مهندسی و مشاهدات میدانی جمع آوری گردیده است. سپس با استفاده از نرم افزار تحلیلی آماری، مورد تجزیه و تحلیل قرار سپس با استفاده از روش رگرسیون میزان اثر متغیر های مستقل بر متغیر وابسته محاسبه گردیده. از جمله روش هایی که در تصمیم گیری های چند معیاره  مورد استفاده قرار می گیرد روش Topsis است، در این روش گزینه ها بر اساس میزان فاصله شان از نقطه ی ایده آل مشخص گردیده و اولویت بندی می شوند. در روش Topsis گزینه های مفروض یک مسأله،( در این مقاله نواحی یازده گانه شهر)، بر حسب امتیاز آن ها از هر شاخص رتبه بندی شده و سپس رتبه نهایی گزینه ها از طریق یک فرایند مشخص شده است. یافته های حاصله از این پژوهش نشان می دهد که بین متغیرهای آسیب پذیری و سایر متغیرهای مذکور رابطه ی معنی داری وجود دارد و در آزمون رگرسیون مقدار بتای( β ) متغیر کیفیت در مقایسه با سایر متغیرها بیش تر بوده و در نتیجه دارای نقش بیش تری در آسیب پذیری می باشد و به ترتیب نوع مصالح، قدمت بنا، سطح اشغال بنا و تراکم جمعیت در رده های بعدی قرار گرفته اند. بیش ترین آسیب پذیری در ناحیه 6 و 8 می باشد و ناحیه ی 5 از کم ترین آسیب پذیری برخوردار است. کوتاه تر کلی می توان گفت، بافت مرکزی و حاشیه شهر جزء مناطق پرخطر و نواحی شمال و شمال شرقی جز مناطق کم خطر در زمان وقوع زلزله می باشند.

مناطق و نواحی جغرافیایی ایران پتانسیل ها و توانمندی های متفاوتی دارند، تفاوت در پتانسیل ها به علاوه سیاست دولت ها باعث تفاوت در سطح توسعه ی مناطق می شود. در استان کرمان تفاوت جغرافیایی مناطق، گستردگی استان و تغییرات مداوم در تقسیمات کشوری، باعث سطوح متفاوتی از توسعه شده است. آگاهی از این تفاوت ها مسیر روشنی را در برابر برنامه ریزان قرار می دهد تا با شناخت بهتر در جهت کاهش این اختلافات برنامه ریزی نمایند. اختلاف در زمینه های مختلف قابل مشاهده است یکی از آن ها شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات است. در این پژوهش سعی شده تا جایگاه هر یک از شهرستان های استان کرمان از نظر برخورداری از شاخص های فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرد. رویکرد حاکم بر این پژوهش از نوع کمی- تحلیلی است داده های تحقیق از نتایج سرشماری 1390 استان کرمان استخراج گردیده و با استفاده از تکنیک های امتیاز استاندارد شده و شاخص تمرکز و گستاف، پاسی و دورسلر سعی شده به تحلیل مؤلفه های فناوری اطلاعات در استان کرمان پرداخته شود. نتایج مدل امتیاز استاندارد شده نشان می دهد که شهرستان کرمان با شاخص ترکیبی 45.253 در رتبه نخست استان و سطح ورا تمرکز قرار داشته است و بیش ترین تمرکز شاخص های فناوری اطلاعات را در مرکز استان شاهد هستیم. شاخص تمرکز وگستاف، پاسی و دورسلر نشان می دهد که بیش ترین تمرکز مؤلفه های فناوری اطلاعات متعلق به شهرستان کرمان است و این شهرستان با شاخص 8.94 در رتبه نخست استان و در سطح ورا تمرکز قرار گرفته است. در سطح فرا تمرکز شهرستان رفسنجان؛ در سطح میان تمرکز شهرستان های جیرفت، بم، سیرجان، بافت، زرند و کهنوج؛ در سطح فرو تمرکز شهرستان های شهر بابک، بردسیر، راور، عنبرآباد، رودبار جنوب، منوجان، انار، قلعه گنج، کوهبنان، رابر، ریگان و فهرج قرار گرفته اند.

کیفیت زندگی محصول تاریخی نظام های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است و نمی توان آن را مجزا  از ساختارهای فوق تبیین کرد. بنابراین مفهوم کیفیت زندگی یک متغیر مرکب می باشد و وضعیت آن به سطح توسعه یافتگی جوامع بستگی دارد و می توان آن را با طراحی و تدوین شاخص هایی، تعریف و اجرا کرد. در این مقاله وضعیت و سطح کیفیت زندگی شهروندان محله وردآورد منطقه 21 شهر تهران، بر اساس شاخص های تاثیر گذار بررسی شده است. از آنجا که شاخص های کیفیت زندگی متعدداند، برای این محله شاخص های مناسبی در چند عنوان کلی که هر کدام دارای زیر مجموعه هایی هستند مانند سرزندگی و هویت محل، آموزش، زیست محیطی، مسکن، حمل ونقل، دسترسی به خدمات، امنیت و اقتصاد طراحی و براساس آن پرسشنامه مورد نظر تهیه شد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران200 نفرتعیین شد و با استفاده از نرم افزار spss,Excel,Minitab (برای آزمون هایی چون میانگین وزنی ساده، تی تست و همبستگی)کیفیت زندگی در محله وردآورد تحلیل شده است. نتایج حاکی از آن است که سطح رضایت از شاخص کلی کیفیت زندگی شهری و همچنین تمامی شاخص های 9گانه آن بین کم و متوسط می باشد و در نهایت ضریب همبستگی نشان می دهد که میان شاخص های کیفیت زندگی همبستگی وجود دارد و با بهبود وضعیت مسکن و دسترسی به خدمات می توان به ارتقاء سطح کیفیت زندگی در محله وردآورد شهر تهران کمک کرد.

خزش و گسترش ناموزون کلان شهر تهران به نواحی پیرامونی منجر به بروز نابسامانی و عدم تعادل در عرصه های طبیعی، اجتماعی، اقتصادی و سازمان فضایی روستاهای پیرامونی آن شده است. پیامد روابط نامتعادل تهران با  سکونتگاه های پیرامون خود در سه دهه اخیر سبب بروز مسائل عدیده زیست محیطی و تغییرات سریع در عملکرد اقتصادی روستاها و تبدیل اراضی ارزشمند کشاورزی از شکل تولیدی و ناپایداری کشاورزی روستاها در پیرامون این کلان شهر شده است. ازاین رو، این تحقیق به منظور تبیین نحوه و میزان تغییر کاربری اراضی کشاورزی و درنتیجه ناپایداری فعالیت کشاورزی، و ارتباط آن با توانمندی های محیط روستا و سیاست های تمرکزگرایانه سکونتگاهی در روستاهای پیرامون کلان شهر تهران انجام شد. یافته های این تحقیق نشان می دهد، میان متغیرهای مربوط به توانمندی محیط روستا( تعداد خدمات و زیرساخت)، سیاست های تمرکزگرایانه ( میزان وام توزیع شده و تعداد فعالیت های عمرانی اجرا شده)  و میزان تبدیل اراضی کشاورزی رابطه خطی مستقیم و معنی دار وجود دارد. همچنین، رابطه خطی معکوس میان فاصله از کلان شهر تهران و شهرهای پیرامون آن و میزان تغییرکاربری اراضی کشاورزی مشاهده شده است. بر این مبنا، با توجه به مقادیر ضرایب همبستگی، توسعه ناموزون و خزش کلان شهری بیش ترین تأثیر را در تغییر کاربری اراضی کشاورزی و ناپایداری کشاورزی داشته است.