۱.
کلیدواژه‌ها:
آیه 59 نساء تفسیر کلامی أولی الامر نظام هندسی سوره
خدای متعال در آیه 59 نساء می فرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الأَمْرِ مِنْکُمْ» ابهام موجود در این آیه پیرامون واژه «أولی الامر» است که اینان چه کسانی اند که اطاعت آنان در ردیف اطاعت خدا و رسول قرار گرفته و به طور مطلق واجب گردیده است. در مقاله حاضر با تحلیل مفهومی أولی الامر در نظام هندسی سوره نساء، کوشش شده تا مسئله فوق مورد تبیین قرآنی قرار گیرد. روش تحقیق تحلیلی استدلالی و استنباطی با استفاده از منابع کتابخانه ای و نرم افزاری است. نظام هندسی سوره نساء ترسیم کننده نظام خانواده و نظام جامعه و روابط اجتماعی مسلمانان می باشد. بر پایه آموزه های این سوره، عدل و امانت؛ ریشه حکومت اسلامی و اطاعت از خدا و رسول و أولی الامر، اساس جامعه اسلامی است. از نگاه قرآن کریم هر صاحب فرمان یا هر صاحب شأنی، أولی الامر نیست. مهم ترین شاخصه های أولی الامر در نظام هندسی سوره نساء عبارتند از: ضدّیت با طاغوت، حق حاکمیت، برگزیدگان الهی از میان مردم، برخورداری از علم آسمانی و الهی، صاحب مُلک عظیم، عدل و امانت و عصمت. معیار قرار گرفتن چنین شاخصه هایی برای شناخت أولی الامر، تشخیص مصداق آن را آسان می نماید.
۲.
کلیدواژه‌ها:
آیه 123 توبه آیات جهاد جهاد ابتدایی جهاد دفاعی کفار هم مرز
یکی از مسائل چالش زا در قرآن مجید، بحث در خصوص «قتال» است که همواره معرکه آراء مختلف و متعارض بوده است. در آیه: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذینَ یَلُونَکُمْ مِنَ الْکُفَّار» که مضمون محوری آن قتال با کفارِ هم مرز است، دیدگاه های مفسران نیز گوناگون و متعارض بوده و عملاً فهم آن را دشوار کرده است. پژوهش حاضر با هدف دست یابی به تفسیر صحیح از «قتال» در این آیه و با استمداد از روش کتابخانه ای در گردآوری مطالب و شیوه اسنادی در نقل دیدگاه ها و روش تحلیل کیفی و توصیفیِ محتوا در ارزیابی داده ها، در صدد برآمده تا نخست آراء مفسران مشهور در این خصوص را گردآوری، مقایسه و تحلیل نموده و سپس دیدگاه برگزیده را عرضه کند. نتیجه این مقاله آن است که از بین آراء مورد بررسی، نظریه دلالت آیه بر گسترش اسلام از طریق جهاد ابتدایی با حکومت های معاندِ هم مرزِ با جامعه اسلامی، مناسب ترین تفسیر محسوب می شود.
۳.
کلیدواژه‌ها:
آیه استطاعت آیات الاحکام فقه امامیه حج مهریه
وجوب حج به عنوان یکی از واجبات عبادی اجتماعی دارای شرایطی است که مطابق آیه: «مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً» هر مکلفی در صورت استطاعت لازم است حج به جا آورد. از مهم ترین استطاعت ها، استطاعت مالی است که در فرض وجود آن، حج بر زن یا مرد واجب می گردد. درصورتی که زن دارای اموالی از جمله مهریه خود گردد بی تردید حج در صورت تحقق سایر شرایط بر او لازم می شود، پاسخ به این پرسش به خصوص با دین و عندالمطالبه بودن مهر، که اگر مهریه زنی برای مخارج حج او کافی باشد و شوهرش قدرت بر ادای مهریه را دارد و مرد نفقه و مخارج زندگی زن را می پردازد، طلب مهریه بر زن لازم است؟ و در چنین فرضی استطاعت حاصل می گردد؟ دارای اهمیت است و همچنین در صورت وجود یا عروض مفسده، حکم مسئله از جهت شرعی چگونه است؟ در این جستار با روش توصیفی و تحلیلی آیات و اقوال مفسران و فقهاء و ادله فقهی، مورد بررسی قرار گرفته و به نظر می رسد استطاعت امری عرفی است و در موارد مورد سؤال استطاعت برای زن حاصل نمی گردد.
۴.
کلیدواژه‌ها:
تفسیر تنزیلی سور مکی توحید عبادی الگوی تحقق توحید عبادی
آیات قرآن کریم، الگویی سه مرحله ای را برای تحقق توحید عبادی ارائه کرده است. این الگو بر مراحل سه گانه اقدام، اشاعه و اقامه مبتنی است. مرحله اقدام ناظر به تحقق عملی اوامر و نواهی الهی در رفتار انسان مؤمن است، در مرحله اشاعه به روش ترویج و گسترش اندیشه و رفتار توحیدی توجه شده است. مرحله اقامه نیز ناظر به نحوه تحقق نظام اجتماعی توحیدی است. تحقق این مراحل، که با یکدیگر رابطه طولی دارند، با هدایت و مدیریت مربی الهی؛ رسول اکرم| انجام می پذیرد. هدف این پژوهش، استخراج و تبیین الگوی عملی تحقق عبودیت در عرصه های فردی، اجتماعی و تمدنی است. روش پژوهش نیز بر مطالعه تفسیری آیات 20 سوره اول مکی به ترتیب نزول مبتنی است. دستاورد پژوهش نیز بازیابی راهکارهای قرآنی تحقق عبودیت در عرصه های فردی، اجتماعی و تمدنی است.
۵.
کلیدواژه‌ها:
آیه 36 نور تفسیر تطبیقی بیوت مرفع مساجد
پژوهش حاضر به دنبال ارزیابی دیدگاه مفسران فریقین در تفسیر آیه 36 نور و واکاوی معنایی و مصداقی «بیوت مرفع» است. آیه مزبور از خانه هایی که رفعت داده شده، حکایت دارد. به رغم باور وهابیت در منع بزرگداشت اماکن مقدس و پرهیز از تبرک و تمسک به آثار پیشینیان، کلام الهی اماکنی را رفعت بخشیده و به تبع این ترفیع، رسالت تکریم و بزرگداشت این مصادیق بر جامعه اسلامی لازم است. حاصل نگارش آن است که برخی مفسران فریقین از مساجد به عنوان مصداق آیه شریفه یاد کرده و «رفع» آن را ساختن بنای مساجد یا تکریم و بزرگداشت آن دانسته اند؛ دیگر مفسران مقصود آیه را بیوت انبیاء و بیت پیامبراکرم^ و خاندان ایشان دانسته و منظور از رفع بیوت را تکریم و بزرگداشت مراقد و مشاهد ایشان و حفظ و صیانت از ویرانی و حضور مستمر در بیوت دانسته اند و گروه سوم حقیقت بیوت را مقام رفیع رسالت و امامت می دانند و معتقدند مراد از رفعت، مقام قرب و وجودهای مقدس اهل بیت^ است. ارزیابی دیدگاه مفسران در معرفی مسجد به عنوان مصداق انحصاری آیه، بیانگر آن است که شمول مصداقی آیه از مؤیدات روایی فریقین برخوردار بوده و منطبق بر قواعد تفسیری است.
۶.
کلیدواژه‌ها:
آیات 24 و 28 انعام تفسیر تطبیقی دروغ در قیامت
مفسران در تفسیر فرازهای: «انظُرْ کَیْفَ کَذَبُوا عَلَی أَنفُسِهِمْ» و «وَإِنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ» در سوره انعام درباره امکان یا عدم امکان بیان کذب در روز قیامت و اینکه کافران در این آیه درباره چه چیزی دروغ می گویند، اختلاف نظر داشته و آراء ایشان در سه دسته اصلی قابل تقسیم است. این پژوهش با بررسی آراء و دلایل ارائه شده توسط مفسران و با توجه به ارتباط آیات نشان می دهد بیان دروغ در قیامت ممکن است. همچنین درباره اینکه مشرکان در این آیات درباره چه چیزی دروغ می گویند، نشان می دهد جدای از بحث صدق و کذبِ آرزو و وعده که توسط مفسران مطرح شده است، در این آیه احساس یا مفهومی از ابراز ایمان وجود دارد که مفسران به آن نپرداخته اند. توجه به عبارت هایی که در همین آیات و آیات قبل و بعد آنها آورده می شود، نشان می دهد مشرکان در ظاهر تسلیم شده و ایمان آورده اند و دروغ در این آیه مربوط به همین ابراز ایمان مشرکان است
۷.
کلیدواژه‌ها:
آیات 7 و 8 احزاب تفسیر تطبیقی عالم ذر
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان، در بحث از آیات 7 و 8 سوره احزاب، این دو آیه را از آیاتی به شمار می آورد که به تلویح به عالم ذر اشاره دارند. علامه فضل الله، این نظریه را غیر قابل قبول دانسته و دلالت آن آیات را بر عالم ذر نمی پذیرد. با در نظر گرفتن تحلیل هر دو مفسر از حقیقت عالم ذر و تبیین ویژگی های آن، و با توجه به صبغه مباحث فلسفی علامه طباطبایی در ارائه مباحث تفسیری و همچنین مبانی جهان شناسانه ایشان که در آثار متعددشان منعکس گردیده و با نظر به قرائن موجود در آیات مذکور که به اعتقاد نگارندگان برداشت علامه طباطبایی را تایید می نمایند، می توان چنین ادعا نمود که نظر علامه طباطبایی در دلالت این دو آیه بر عالم ذر که نظریه ای بدیع به شمار می آید، بیانی مستدل بوده و از درجه اتقان بالایی برخوردار است.
۸.
کلیدواژه‌ها:
آیه 38 یس تفسیر ادبی توسعه معنایی تجری مستقر
قرآن کریم که از جانب خدای حکیم نازل شده، درصورت دارا بودن ویژگی فرازمانی و فرامکانی، قابلیّت بهره گیری برای عموم مخاطبان در همه اعصار و امصار را خواهد داشت. این قابلیت در گرو توسعه و تعمیم دلالت ها و معانی آیات قرآن کریم است. بدین سان، لازمه دریافت هرچه بیشتر پیام های قرآن و محروم نشدن از مضامین نو به نو آن، پذیرش مقوله توسعه معنایی آیات قرآن است. فرایند و عوامل توسعه معنایی آیات قرآن کریم گاهی برخاسته و به مدد خود الفاظ آیات است و گاه از رهگذر متون یا علوم و دانستنی های دیگر. در این راستا، پژوهش حاضر به بازکاوی عوامل و اسباب توسعه معنایی در آیه: «وَ الشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَها» پرداخته است. نتیجه به دست آمده در این پژوهش،که به روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته، بیانگر آن است که عوامل درون متنی، مانند: معنای دقیق و جامع «تَجْرِی» معانی حرف «لام» در «لِمُسْتَقَرٍّ» معنای ریشه «مُسْتَقَرٍّ» و صیغه «مُسْتَقَرٍّ» و عوامل برون متنی، مانند: دانش نجوم و هیئت جدید، موجب توسعه در مفهوم و دلالت آیه مورد بحث شده است.
۹.
کلیدواژه‌ها:
آیه 1 نساء تفسیر کلامی خلقت انسان انسان های پیش از آدم حضرت آدم (ع)
از دیرباز پیرامون منشأ انسان های پس از آفرینش حضرت آدم× میان پژوهشگران قرآنی، دیدگاه های مختلفی مطرح بوده است. هدف پژوهش، امکان سنجی و اثبات قابلیت دلایل انتساب انسان ها به حضرت آدم× با تکیه بر آیات قرآن است. سؤال تحقیق درباره منشأ اولیه نسل بشر و ضرورت آن، تفسیر آیات آفرینش انسان با خطاب بنی آدم و پاسخ ابهام های آن است. پژوهش با رویکرد تحلیلی تطبیقی و دلایل عمدتاً درون دینی، مسئله را مورد کاوش قرار داده است. بر پایه شواهد قرآنی، قواعد اصولی، لغوی، کلامی و دلایلی نظیر: حمل الفاظ آیه اول نساء بر معنای حقیقی، عدم امکان حمل الفاظ آیه بر معنای مجاز بدون قرینه، دلالت آیه بر کثرت نفسی، شمول خطابات شفاهیه در علوم، دلالت نفس واحده بر آدم×، معنا و مصداق «الناس» و خطاب بنی آدم به همه انسان ها، می توان نظریه انتساب آحاد بشر به حضرت آدم× را تقویت و استحکام بخشید.
۱۰.
کلیدواژه‌ها:
آیه 2 انفال تلاوت قرآن آثار تلاوت تأثیرپذیری از تلاوت
شناخت دین اسلام، در مرحله نخست با معرفی و تبیین آیات قرآن کریم توسط رسول خدا| صورت گرفت. با توجه به شرایط فرهنگی و اجتماعی عصر نزول، مانند: ابتدایی بودن خط، تعداد اندک افراد دارای قدرت خواندن و نوشتن و گستره جغرافیایی وسیع دعوت، به نظر می رسد بهترین راه برای تبلیغ دین و معرّفی قرآن کریم، تلاوت قرآن بوده است. با دقت در آیات قرآن کریم، مشاهده می شود که آثار مختلفی بر تلاوت قرآن مترتب شده است. محور این نوشتار، تأثیرهای تلاوت قرآن بر هدایت قلبی مخاطبان است؛ از این رو بر ایجاد و ازدیاد ایمان تأکید شده است. از طرفی، برای تأثیرپذیری از تلاوت قرآن، لازم است شرایطی در افراد موجود باشد، مانند: اراده، قلب خاشع و خود را مخاطب قرآن دیدن که از مراجعه به آیات به دست می آید. نوشته پیش رو با نگاه به آیات کلام الله و استفاده از متون تفسیری، در صدد بررسی و تبیین بخشی از آثار تلاوت قرآن و شرایط تأثیرپذیری از آن است.
۱۱.
کلیدواژه‌ها:
آیه 151 بقره تفسیر مصداقی علوم نظری عقل عملی
آیه 151 بقره و نظایر آن، به دلیل اشتمال بر فلسفه وحیِ نبوی، علت غایی بعثت و نیاز ضروری و دائمی جوامع بشری به علوم انبیاء، که اختصاص به عصر انحطاط علمیِ بشر ندارد، همواره مورد عنایت ویژه مفسّران، متکلمان و حکمای فریقین بوده است. نقطه عطف آیه فوق، گزاره «و یُعلّمُکم ما لَمْ تکونوا تَعلَمون» است که علی رغمِ توافقی که مفسّران در تفسیر مفهومی آن دارند، تفسیر مصداقی آن، همواره معرکه آراء بوده است. پرسش اساسی پژوهش حاضر، که به روش تحلیلی، تطبیقی و بنیادین نگارش یافته، چیستی تفسیر مصداقی عبارت فوق، پس از نقّادی آراء مفسّران فریقین و گزینش دیدگاه مختار است. دستاورد این پژوهش، ایصال به دو مصداق مفهوم شناسانه مشتمل بر: بخش مهمی از علوم حضوری و حصولی در علوم نظری و خصیصه غفلت زدایی وحی در حوزه عقل عملی و یک مصداق وجودشناسانه که شامل مراحل وجودیِ والای نزاهت های روحی و کمالات اخلاقی است می باشد.
۱۲.
کلیدواژه‌ها:
آیه 19 آل عمران ادیان توحیدی محورهای توحید
آیه 19 آل عمران، حقیقت دین را تعبد و تسلیم دانسته، اختلاف ها را از خودخواهی و ستمگری ناشی می داند. بنابراین اگر چه شرایع در فروع دارای تفاوت هایی هستند، اما دین چیزی جز تسلیم در برابر حق نیست. نگارش حاضر با روش توصیفی تحلیلی، با استناد به آراء مفسران به بررسی آیه 19 آل عمران پرداخته است. نتایج نشان می دهد که سه محور توحید، معاد و عدل می تواند پیروان ادیان آسمانی را در کنار هم قرار داده، راه تفرقه و تشتت اجتماعی را مسدود نماید. ازاین رو قرآن کریم در شیوه تربیتی خود از باورهای اعتقادی استفاده کرده است. در نتیجه دین در سه قسم اساسی دسته بندی شده است که عبارتند از: دین حق، دین باطل و دین ثابت. با مبنا قرار گرفتن دین ثابت، وحدت اجتماعی می تواند نتیجه وحدت اعتقادی در میان پیروان ادیان توحیدی باشد.
۱۳.
کلیدواژه‌ها:
آیات معاد تفسیر کلامی تجسم اعمال علامه طباطبایی علامه فضل الله
تجسٌم، تجسّد و یا تمثّل عمل، تعابیری است که گرچه مضمون آن با صراحت در آیات و روایات مطرح شده اما این اصطلاح در متون روایی و آیات قرآن دیده نمی شود. طبق آیات قرآن کریم، مراد از تجسم اعمال این است که جزای اعمال انسان ها، صورت باطنی و ملکوتی همان اعمال دنیوی آنهاست و جزا و عمل اتحاد و عینیت دارند. اهمیت این موضوع را می توان از دو جهت بررسی کرد؛ یکی از جهت پاسخگویی به شبهاتی که با معاد و عدل الهی در کیفر گناهان مرتبط است و جهت دیگر، اثر تربیتی آن است؛ بدین صورت که انسان اگر ایمان داشته باشد که عمل وی از بین نرفته و از او جدا نخواهد شد، مراقبت بیشتری بر اعمالش خواهد داشت. این نوشتار به طرح دیدگاه دو مفسر معاصر؛ علامه طباطبایی و علامه فضل الله به عنوان دو تن از موافقان و مخالفان نظریه تجسم اعمال، به روش تطبیقی پرداخته و با نقد و بررسی ادله آنها در نهایت دیدگاه علامه طباطبایی را تقویت می کند.
۱۴.
کلیدواژه‌ها:
فرایند پردازش پردازش باورها رفتارها عملی سازی
اسلام دین جامعی است که برای تمامی ساحت های زندگی انسان برنامه دارد. گاهی سخن از محتوای برنامه هاست که در این زمینه از صدر اسلام گفتارها و نوشتارهای تفسیری، روایی، اخلاقی، اعتقادی و ... به آن پرداخته اند. گاهی سخن از فرایند و طرح کلی است که به پردازش باورها و نحوه عملی سازی و به کارگیری آن در زندگی می پردازد. اگر پردازش باورها را مجموعه عملیاتی که روی باورها صورت می گیرد تا هدف نهایی آن تحقق یابد، دانسته شود. فرایند پردازش باورهای دینی از منظر آموزه های قرآنی و تفسیری شامل هفت مرحله خواهد بود: تولید، تعالی یا فرابری، گزینش، طبقه بندی، توسعه، تثبیت و عملی سازی باورها. عملی سازی نیز شامل فرایندی است که در دو بخش فردی و اجتماعی تحقق می یابد. مراحل تحقق آن در فرد شامل: شروع هدفمند، عادت، سجیت، شاکله و شأن است؛ مراحل تحقق آن در جامعه نیز اشاعه، تبلیغ، اقامه، سنت و تمدن سازی است که انسان با طی این مراحل می تواند به عالی ترین مراتب و اهداف برسد.
