تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی (پیام کتابخانه سابق)

در جلسه ای در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، پیش نویس سند الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مورد بحث قرار گرفت و از گروه ها خواسته شد تا بر اساس دستور مقام معظم رهبری اگر پیشنهاد و انتقادی بر آن است ارائه شود. در کمیته علم اطلاعات و دانش شناسی هم قرار شد تا دوستان همکار نظرات خود را برای ارسال تهیه کنند. از مجموع نظرات، نکات زیر برجسته شد که بخشی از آن در این سرمقاله آمده است: نکته اول این که مقام معظم رهبری درخصوص این سند یادداشتی هشت بندی نوشته اند که در آن ضمن تقدیر از زحمات تهیه کنندگان سند، به لزوم همکاری و اظهارنظر همه علاقه مندان و خبرگان اشاره کرده اند. نکته دیگر، توجه ایشان در این یادداشت به زبان فارسی است؛ آنجا که ایشان برخلاف بسیاری به غلط واژه «پیشنهادات» را به جای «پیشنهادها» ننوشته اند. البته به کارگیری واژه «آرمان» با توجه به این که معنایش آرزو است با اهداف گفته شده هماهنگ نیست. سوم، توجه به آینده نگری است که امر بسیار مطلوبی است و کشوری که زنده است و امیدوار، حتماً برای فردا و فرداها برنامه دارد و برنامه می نویسد؛ اما نکته هشداردهنده این است که این اقدام نباید به ذکر کلیات ختم شود و مهم تر اینکه وضع موجود نادیده گرفته و هشدارهای لازم درمورد اصلاح وضع موجود کم رنگ شود. چهارم اینکه در اغلب سندهای بالادستی، طراحان از کلیات شروع می کنند و بعداً چنانچه مقدور باشد به برنامه توجه می شود. پیشنهاد این است دست کم یک بار از پایین به بالا برنامه ریزی شود، گرچه در آن هم توفیق چندانی نداشته ایم؛ چراکه برنامه ریزی هرساله کشور به اصطلاح از پایین به بالا است ولی کمتر با واقعیات تطبیق می کند و در اجرا همواره مشکل داشته است. بی شک برنامه ریزی برای آینده زمانی کارساز است که بر پایه های محکم علمی و عملی در زمان حال و با استفاده از تجارب گذشته صورت گیرد. قطعاً این اقدام در آغاز چهل سال دوم انقلاب با تکیه بر تجارب گذشته و تحلیل فرصت ها و تهدیدهای قبلی و فعلی می تواند سودمند باشد. نکته دوم که قدری اختصاصی تر است نگاه کارشناسانه از منظر علم اطلاعات و دانش شناسی به این سند است. عدم حضور علم اطلاعات و دانش شناسی و یا مفاهیم مرتبط با آن در اَسناد بالادستی معلول دو عامل بسیار مهم است: اول، بحران هویت در خود رشته و خستگی بانیان و مدافعان آن برای معرفی آن به جامعه و دوم، ناشناخته بودن این رشته در نگاه مسئولان و طبعاً عدم توجه آنان به این حوزه برای استفاده از تخصص های موجود در آن، که این دومی هم به عامل اول برمی گردد. توضیح بیشتر این که در متن یادداشت رهبری تنها در بند هشتم از اصطلاح اطلاع رسانی یاد شده است که با توجه به عبارات پس و پیش آن به عملکرد سازمان های خبرپراکنی چون صداوسیما و مطبوعات مربوط می شود و ربطی به حوزه ما ندارد. در متن الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت هم هیچ جا از اطلاع رسانی و بازیابی درست اطلاعات خبری نیست. به نظر من، خوب بود دست کم در بخش آرمان ها از اطلاعات، جریان اطلاعات، ذخیره به منظور بازیابی درست اطلاعات، شفافیت اطلاعات، مستندسازی اطلاعات و امنیت اطلاعات اشاره ای می شد. متن آرمان ها بدین شرح است: آرمان های الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت: ارزش های بنیادی فرازمانی و فرامکانی جهت دهنده پیشرفت است. مبنایی ترین این ارزش ها نیل به خلافت الهی و حیات طیبه است. اهم ارزش های تشکیل دهنده حیات طیبه عبارتند از: معرفت به حقایق، ایمان به غیب، سلامت جسمی و روانی، مدارا و هم زیستی با همنوعان، رحمت و اخوت با مسلمانان، مقابله مقتدرانه با دشمنان، بهره برداری کارآمد و عادلانه از طبیعت، تفکر و عقلانیت، آزادی مسئولانه، انضباط اجتماعی و قانون مداری، عدالت همه جانبه، تعاون، مسئولیت پذیری، صداقت، نیل به کفاف، استقلال، امنیت و فراوانی. اگرچه می توان گفت که اطلاعات و بازیابی درست آن بستر همه فعالیت های اجتماعی است، اما با گذشت چهل سال از انقلاب می بینیم که بدون توجه خاص به اطلاع و اطلاع رسانی به شیوه ای صحیح نمی توان از بازیابی درست مطمئن بود و در این صورت مشاهده می شود که تحقق بسیاری از آرمان هایی که به نوعی در قانون اساسی و سایر سندهای بالادستی وجود دارد عقیم می ماند و به نتیجه نمی رسد. در بند 48 تدابیر هم از اطلاعات و اطلاع رسانی می توانستند یاد کنند. متن آن به این شرح است: ارتقای نظارت رسمی، مردمی و رسانه ای بر ارکان و اجرای نظام و پیشگیری از تداخل منافع شخصیت حقیقی و حقوقی مسئولان و کارکنان حکومت و برخورد بدون تبعیض با مفسدان به ویژه در سطوح مدیریتی. در همه زما ن ها و به ویژه زمان ما که بحث اطلاعات و بازیابی سریع و صحیح آن نقشی عمده و اصلی در تصمیم گیری و اجرا دارد، عدم توجه به آن، خواه آگاهانه خواه ناآگاهانه، در پیشرف

هدف: هدف پژوهش حاضر ارائه الگویی نظری برای برنامه ریزی آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی در ایران است. به همین منظور، ضمن پرداختن به مفاهیمی از نظریه های اکولوژی و سیبرنتیک و پیوند آن ها با یکدیگر، رویکرد جدیدی تحت عنوان «اکوسیبرنتیک» معرفی و تشریح می شود. روش: این پژوهش به روش سندی انجام شده است. مرور مفاهیم سیبرنتیک و اکولوژی و مطالعات انجام شده درباره آینده آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی برای گردآوری اطلاعات موردنیاز به کار گرفته شده است. یافته ها: رویکرد اکوسیبرنتیکی به آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی، همانند اکوسیستم های زیستی، هم زمان به دو عامل اصلی محیط و ارکان آموزش رشته توجه دارد. رویکرد اکوسیبرنتیکی به مطالعه روابط تعاملی میان ارکان آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی و محیط پیرامونی آن می پردازد و آینده آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی را تابعی از تعامل میان ارکان آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی و محیط پیرامون آن به علاوه سیستم های دریافت کننده بازخورد و پیش خورد می داند. اصالت/ارزش: نگرش های مطرح شده درباره آینده علم اطلاعات و دانش شناسی را می توان در چهار گروه جای داد. نخست، نگاه بدبینانه نسبت به آینده و اعتقاد به سناریوی انقراض و نابودی است. گروه دوم قائل به تمایز میان «کتابداری» و «علم اطلاعات» و دیگر عناوین جدید هستند. آن ها جامعه کتابداری را از خوش بینی محض درباره سهم بالای خود در مشاغل آینده جامعه اطلاعاتی برحذر داشته اند. به عبارتی، در اینجا با چالش کتابداری با مفهوم سنتی آن و علم اطلاعات و دیگر رشته های همنام به معنای مدرن آن درگیرند. گروه سوم معتقدند که راه رسیدن به آینده از گذشته و حال می گذرد. علم اطلاعات و دانش شناسی برای ادامه حیات باید به عوامل درون و برون رشته ای توجه کند. درواقع، این دیدگاه به پیشرفت و ادامه حیات به صورت پیوسته و بدون تغییرات اساسی اشاره دارد. گروه چهارم نیز آینده ای مطلوب برای علم اطلاعات و دانش شناسی قائل هستند. آن ها راز و رمز دستیابی به این آینده مطلوب را برنامه ریزی و طراحی سیستم آموزشی با هدف آموزش دانشجویان نسل آینده دانسته اند. این پژوهش برای نخستین بار با رویکردی اکوسیبرنتیکی به تحلیل برنامه ریزی آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی در ایران پرداخته و می تواند مبنایی برای آموزش علم اطلاعات و دانش شناسی باشد.

هدف: پژوهش حاضر با هدف تعیین وضعیت برون دادهای تحقق یافته از خدمات کتابخانه های عمومی استان تهران در زندگی کاربران در مؤلفه های آموزش، پژوهش، کسب وکار و تجارت، فعالیت های روزمره و فعالیت های فرهنگی، مذهبی و اجتماعی انجام شده است. روش: این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش گردآوری و تجزیه وتحلیل داده ها توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل 86000 نفر از اعضای 15 تا 79 ساله کتابخانه های عمومی نهادی استان تهران بودند که با روش نمونه گیری طبقه ای نسبتی تعداد 620 نفر انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت. برای اجرای این پژوهش از یک پرسش نامه محقق ساخته به عنوان ابزار گردآوری داده ها استفاده شد. روایی محتوایی ابزار این پژوهش با استفاده از نظرتعدادی از اساتید علم اطلاعات و دانش شناسی فعال در این حوزه تأیید شد و سنجش پایایی ابزار با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ 97/ به دست آمد. یافته ها: نتایج حاصل از بررسی نشان داد میزان برون دادهای تحقق یافته از کتابخانه های عمومی در حوزه های آموزش، پژوهش و کسب وکار، فعالیت های روزمره، فعالیت های فرهنگی، مذهبی و اجتماعی و درکل برون دادهای کلی کمتر از حد متوسط بود. برون دادهای تحقق یافته در حوزه های آموزش، پژوهش و کسب وکار و تجارت، فعالیت های روزمره و برون دادهای کلی برحسب میزان استفاده هفتگی و سالانه کاربران تفاوت داشتند. رابطه بین برون دادهای تحقق یافته به طورکلی و حوزه های آن با سن کاربران مثبت بود. میانگین برون دادهای تحقق یافته به طورکلی و هر سه حوزه آن بین کاربران کتابخانه ها با درجات مختلف تفاوت داشت. میانگین برون دادهای تحقق یافته کاربران متأهل به طورکلی و در حوزه های آن از کاربران مجرد بیشتر بود. اصالت/ارزش: رویکرد ارزیﺎﺑی برون داد در راستای اهداف ارزیابی کیفیت خدمات و تعیین میزان اثرگذاری نهایی خدمات در زندگی کاربران قادر است تصور درستی از واقعیت های موجود در کتابخانه های عمومی را به مسئولان و دست اندرکاران بخش فرهنگی جامعه منتقل کند. این پژوهش بیشتر به ارتقای مبانی نظری سنجش تأثیر و برون دادهای کلی و نشان دادن تأثیر کتابخانه ها بر جامعه کمک می کند.

هدف: هدف پژوهش حاضر مقایسه تأثیر آموزش به شیوه های قصه گویی، کتاب خوانی و نمایش فیلم بر انگیزش و علاقه مندی به مطالعه در کودکان 7 تا 10ساله مراجعه کننده به کتابخانه های عمومی شهر کرمانشاه است. روش : طرح این پژوهش شبه آزمایشی با گروه پیش آزمون-پس آزمون و پیگیری است . جامعه آماری پژوهش شامل کلیه کودکان 7 تا 10ساله (عضو بخش کودک کتابخانه عمومی امیرکبیر کرمانشاه) که از بین آن ها 30 نفر به صورت هدفمند انتخاب شدند و در 3 گروه قرار گرفتند. داده ها با استفاده از دو پرسش نامه محقق ساخته میزان انگیزش و علاقه مندی کودکان به مطالعه و پرسش نامه والدین با همکاری استادان رشته علم اطلاعات و دانش شناسی و روان شناسی ساخته شده و روایی آن به تأیید 4 تن از اساتید علوم تربیتی و روان شناسی رسیده است و پایایی آن ها پس از محاسبه به روش آلفای کرونباخ به ترتیب 746/0 و 823/0 به دست آمد. پرسش نامه ها در فروردین و اردیبهشت 1396جمع آوری شدند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون تحلیل کوواریانس چندمتغیری (مانکوا) و تحلیل واریانس با اندازه گیری مکرر استفاده شد. یافته ها : یافته های پژوهش نشان داد که در هر سه گروه (قصه خوانی، کتاب خوانی و نمایش فیلم) میزان انگیزش و علاقه به مطالعه بلافاصله بعد از آموزش و یک ماه بعد از آموزش افزایش یافت، ولی روش قصه گویی در مقایسه با دو روش دیگر تأثیر بیشتری بر میزان افزایش انگیزش و علاقه به مطالعه کودکان داشت. اصالت/ارزش: ارزش این مقاله در نشان دادن اهمیت قصه گویی در علاقه مند کردن کودکان به مطالعه است، به طوری که نتایج پژوهش نشان داد هر سه روش قصه گویی، کتاب خوانی و نمایش فیلم می توانند روش های مؤثری برای افزایش انگیزش و علاقه مندی کودکان 7 تا 11ساله به مطالعه باشند، هرچند که روش قصه گویی اثربخشی بیشتری دارد. درمجموع، هر سه روش موجب علاقه مند کردن کودک به کتابخانه می شود. به همین دلیل، کودکانی که در جلسات قصه گویی، کتاب خوانی و نمایش فیلم حضور می یابند بیشتر به کتابخانه و مطالعه علاقه پیدا می کنند.

هدف: هدف پژوهش حاضر بیان نقش عروسک و بازی های عروسکی در جذب کودکان 3 تا 12ساله به کتابخانه عمومی روستایی است. همچنین این مقاله گزارشی پژوهشی از طرح عروسک دانا در کتابخانه حضرت ولیعصر (عج) روستای مبارک آباد استان قم ارائه می کند که به منظور ایجاد شوق مطالعه در کودکان در این کتابخانه انجام شده است. عروسک دانا به عنوان مخاطبی برای قصه خوانی و اجرای نمایش های عروسکی در کتابخانه است و با ایجاد فضایی صمیمی زمینه ای برای رشد تخیل کودک و شوق و انگیزه او به مطالعه را فراهم می کند. عروسک دانا آن عروسکی است که کودک دوستش دارد و برای داناکردن او قصه خوانی می کند و در برنامه های کتابخانه مشارکت فعال تری دارد. روش: این پژوهش به روش اقدام پژوهی (برنامه ریزی، اقدام، مشاهده و بازتاب) انجام شده است و در پی مشکل اساسی جذب مستمر مخاطب کودک به کتابخانه حضرت ولیعصر روستای مبارک آباد صورت گرفته است. با مطالعه پژوهش های صورت گرفته درباره انگیزه های مطالعه، کتاب درمانی، فعالیت های ترویج کتاب خوانی و نظایر آن، طرحی موسوم به «عروسک دانا» تدوین شده است. در مرحله اقدام این طرح، عروسک هایی در کتابخانه قرار داده شد و سپس از کودکان خواسته شد با عروسک های خود به کتابخانه بیایند و با خواندن قصه و داستان عروسک ها را دانا کنند. برای گزارش نتایج طرح، آمارها از نرم افزار سامان نهاد کتابخانه های عمومی استخراج شده و بازتاب های طرح ذکر شده است. یافته ها: در مرحله مشاهده، نتایج آزمون کای اسکوئر نشان می دهد با برنامه ریزی و اجرای طرح عروسک دانا برای کودکان، آمار عضویت و امانت آن ها نسبت به قبل افزایش یافته است، اما این افزایش برای اعضای بزرگ سال اتفاق نیفتاده است. اصالت/ارزش: اجرای طرح عروسک باعث جذب و افزایش امانت در کودکان شده است. این پژوهش گزارشی از اجرای یک طرح اقدام پژوهی توسط کتابداران برای کودکان را در محیط کتابخانه عمومی روستایی ارائه می دهد.

هدف: پژوهش حاضر به منظور تعیین وضعیت عناصر داستان در کتاب های گروه سنی «ج» منتشرشده در فاصله سال های 1390 تا 1394 صورت گرفته است. روش: این پژوهش به لحاظ هدف از نوع کاربردی است که به روش تحلیل محتوا با رویکرد توصیفی انجام پذیرفته است. جامعه آماری پژوهش را کلیه کتاب های داستانی گروه سنی «ج»، منتشرشده در فاصله سال های 1390 تا 1394 تشکیل می دهد که از میان آن ها تعداد 100 عنوان با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی نظام مند انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها سیاهه وارسی محقق ساخته ای متشکل از عناصر داستانی شخصیت پردازی، طرح، فضاسازی، درون مایه، زاویه دید، سبک، لحن و تصویرپردازی بود. روایی صوری سیاهه وارسی توسط چند متخصص حوزه ادبیات کودکان بررسی و تأیید شد. تجزیه وتحلیل داده ها در سطح آمار توصیفی (توزیع و درصد فراوانی) انجام پذیرفت. یافته ها: نتایج پژوهش نشان داد که بیشتر شخصیت های داستان های مورد بررسی از نوع انسان و شیوه غالب در بیان داستان بر اساس یک نظم تاریخی به صورت پیش رونده بود. نمادگرایی کمتر مورد استفاده قرار گرفته و درونمایه بیشتر آثار از نوع آشکار بود. به علاوه، تصویرسازی و تجسم دارای بیشترین فراوانی در سبک داستان ها بودند. اصالت/ارزش: جلب مخاطبان کودک و نوجوان به خواندن کتاب های داستان از اهمیت وافری در شکل گیری شخصیت آن ها برخوردار است و در این میان نقش استفاده مؤثر از عناصر داستان در راستای خلق آثاری جذاب و تأثیرگذار انکارناپذیر است. در پژوهش حاضر مشخص شد که نویسندگان داستان های کودکان به برخی از این عناصر همچون شخصیت پردازی پویا، نمادگرایی و استفاده از لحن های مختلف کمتر توجه داشته اند و پیش از این، از این زاویه به بررسی داستان های کودکان گروه سنی «ج» پرداخته نشده است.

هدف : پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تشریح خدمات جنبی کتابخانه های عمومی استان کرمانشاه و نقش آن ها در جذب کودکان و نوجوانان به کتابخانه و نگهداشت آنان در آن انجام شده است . روش : در این پژوهش از رویکرد آمیخت ه استفاده شده است. برای گردآوری داده ها از پرسش نامه، سیاهه وارسی و مصاحبه با کتابداران استفاده شد که روایی محتوایی آن بر اساس نظرات متخصصان تأیید شد و پایایی پرسش نامه به روش ضریب آلفای کرونباخ (86/0) به دست آمد. جامعه آماری پژوهش را اعضا و کتابداران کتابخانه های عمومی استان کرمانشاه تشکیل می دهند. حجم نمونه در بخش اعضا از 100 نفر و در بخش کتابداران از 10 نفر تشکیل شده است که با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای و غیرتصادفی سهمیه ای انتخاب شدند. برای تجزیه وتحلیل داده ها از نرم افزار SPSS و روش های کدگذاری اشتروس و کروبین (باز، محوری و انتخابی) استفاده شده است. یافته ها : نتایج پژوهش حاکی از آن است که آموزش قرآن، قصه گویی، مسابقات کتاب خوانی و نقاشی، جشن و مراسم مذهبی، مطالعه در تابستان، کانون ادبی، نمایشگاه کتاب و تازه های کتاب، برنامه های جنبی مور د اجرا در کتابخانه های عمومی هستند. نمایش فیلم، موسیقی و گروه های کتاب خوانی در هیچ کدام از کتابخانه ها وجود ندارد. رضایت از برنامه نقاشی، مسابقات کتاب خوانی، قصه گویی زیاد و آموزش قرآن، نمایشگاه کتاب بیشتر از سایر خدمات است. مهم ترین موانع در ارائه خدمات جنبی، کمبود بودجه و امکانات، کمبود فضای مناسب و کمبود نیروی انسانی هستند. اصالت/ارزش : خدمات جنبی در کتابخانه های عمومی نقش مؤثری در جذب و نگهداشت کودکان و نوجوانان دارد. همچنین، این برنامه ها در استفاده مطلوب از اوقات فراغت و تشویق به فعالیت های فرهنگی هنری به منظور رشد و اعتلای فرهنگی جامعه نقش به سزایی را ایفا می کند. کاربست این یافته ها با توجه به بافت جغرافیایی و فرهنگی خاص کرمانشاه می تواند زمینه را برای پرورش بهتر کودکان و نوجوانان مهیا ساخته و نقش کتابخانه های عمومی را در آموزش وپرورش اعضا برجسته سازد.