درخت حوزه‌های تخصصی

نهاد تعلیم و تربیت یکی از نهادهای گسترده و مهم اجتماعی و برجسته ترین هدف تشکیل آن، پرورش و آماده سازی نسل جوان برای ورود به اجتماع و پذیرش نقش های گوناگون است؛ از این رو شناخت روابط درست میان عناصر اصلی این نهاد، یعنی شاگرد و استاد می تواند یاری گر آن در رسیدن به اهداف خود باشد. خداوند متعال در آیاتی از سوره مبارکه کهف، داستان «جست وجوی مراد» توسط حضرت موسی(ع) (پیامبر اولوالعزم الهی) و یافتن استاد و همراهی با وی را به طور موجز بیان کرده است. در این پژوهش برآنیم تا با بررسی دیدگاه های مفسران از وجوه مختلف عرفانی، اخلاقی، اجتماعی و ... پیرامون این آیات و بهره گیری از روایت های تفسیری ذیل آن به برترین آداب شاگردی و استادی دست یابیم و منشور اخلاقی والایی برای فضاهای آموزشی در این رابطه ارائه کنیم. اشتیاق موسی(ع) در یافتن فردی آگاه تر از خود، علی رغم نیل او به مقام نبوت و کلیم اللهی، کوشش و پشتکار و تحمل مشقت های بسیار این راه، نشان از اهمیت بالای فراگیری دانش و توجه به آداب آن در هر مقطعی از زندگی به ویژه بایستگی جست وجوی استادی شایسته دارد. برپایه آموزه های آیات یادشده، مهم ترین آداب شاگردی عبارتند از اظهار تواضع، کسب اجازه از استاد، اطاعت از استاد و رعایت ادب پرسش و در مقابل، احساس تکلیف استاد در مقابل افراد جویای علم، احترام به ارزش های ذاتی شاگرد، آگاه ساختن دانشجو نسبت به دشواری های پیش رو و اتخاذ روش آموزشی درست و متناسب با ظرفیت دانشجو نیز گوشه ای از آداب استادی برگرفته از این آیات است.

هدف این پژوهش بررسی عوامل مؤثر بر تدوین برنامه درسی اسلامی است. روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه آماری پژوهش شامل 20 نفر از متخصصان و تمام دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه های تهران در سال تحصیلی 92-1391 هستند که تعداد کل آنها 140 نفر به تفکیک 91 نفر زن و 49 نفر مرد است. حجم نمونه متخصصان بر اساس روش سرشماری 20 نفر، و حجم نمونه آنها با حجم جامعه برابر است و حجم نمونه دانشجویان بر اساس روش نمونه گیری طبقه ای نسبی و جدول براورد حجم نمونه کرجسی و مورگان 103 نفر به تفکیک 66 نفر زن و 37 نفر مرد است. برای گردآوری اطلاعات از شیوه دلفی و پرسشنامه محقق ساخته سنجش عوامل مؤثر بر تدوین برنامه درسی اسلامی استفاده شده است. برای سنجش روایی ابزار از روش سنجش روایی محتوایی و برای سنجش پایایی از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که میزان آن 85% محاسبه گردید. برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از شاخصهای آمار توصیفی و t تک گروهی، تحلیل واریانس یکطرفه و آزمون تعقیبی توکی استفاده شده است. نتایج نشان داد که از دیدگاه متخصصان سی زیر عامل و در مجموع پنج عامل در برنامه درسی اسلامی مؤثر است و از دیدگاه دانشجویان کارشناسی ارشد رشته برنامه ریزی درسی عامل تاریخی با میانگین (16/5)، عامل آموزشی با میانگین (15/5)، عامل دینی مذهبی با میانگین (05/5)، عامل فرهنگی با میانگین (91/4) و عامل سیاسی با میانگین (88/4) در تدوین برنامه درسی اسلامی مؤثر بوده است. هم-چنین نتایج تحلیل واریانس یکطرفه و آزمون تعقیبی توکی نشان داد که بین میزان تأثیر عوامل مختلف در تدوین برنامه درسی اسلامی تفاوت معنی داری هست.

وجود حالاتی همچون ترس، غم، غصه، و اندوه که ملایم طبع و نفس انسانی نیستند و نیز شادی و نشاط که ملایم طبع و نفس انسانی است چه آثار و پیامدهایی برای روح و روان انسان دارد؟ آنچه مهم است نحوه و نیز میزان بهره مندی از این حالات روحی و روانی است و اینکه چگونه به درستی و به موقع از آنها استفاده کنیم و در بهره مندی از آنها دچار افراط و تفریط نشویم امور غریزی، خوردنی ها، آشامیدنی ها، غضب، شهوت و... جملگی نعمت هایی هستند که در نهاد انسان به ودیعت نهاده شده اند. استفاده به هنگام و صحیح از آنها، آثار و پیامدهای بسیاری بر روح و روان آدمی دارد. بهره مندی نامناسب، نابهنگام، افراط و یا تفریط گون از هر یک از امور فطری و غریزی آثار زیانباری بر روح و روان انسان وارد می سازد. باید با استفاده درست از این حالات روحی و غریزی و نیز خوف و ترس از خدا و تعلق و دلبستگی نداشتن به لذایذ و تعلقات مادی، زمینه روشنایی دل خود و هدایت به سوی سرای ابدی را فراهم ساخت.

این نوشتار به یکی از مسائل اجتماعی معاصر اشاره دارد. الگوپذیری نوجوان مسئله ای است که در قالب مدگرایی، ارتباط با گروه های نابهنجار اجتماعی، گرایش به هنجارهای زودگذر و سستی روابط خانوادگی بروز می یابد. واکنش های ابتدایی والدین در دو طیف افراط و تفریط قرار دارد. آنان، گاهی سخت گیر می شوند و طرد بی حساب را در پیش می گیرند و گاهی تسلیم می شوند و در قبال سرنوشت نوجوان به گونه ای خنثا عمل می کنند. وضعیت مطلوب آن است که والدین با در نظر داشتن شرایط سنّی و اجتماعی نوجوان و با استفاده از راهبردهای تربیتی مؤثر، الگوپذیری نوجوان را مدیریت و سامان دهی کنند. راهبردهای پیشنهادی مقالة حاضر در قالب دو راهبرد کلان «مدیریت الگوپذیری از طریق معاشرت» و «مدیریت الگوپذیری از طریق هم اندیشی با نوجوان» جای می گیرد. این راهبردها با استفاده از آیات و روایات و با توجه به شرایط و ظرفیت های زندگی خانوادگی مطرح گردیده است.

این پژوهش با رویکرد کیفی و روش پژوهش استنتاجی (الگوی بازسازی فرانکنا) انجام شده، و هدف آن بررسی میان رشته ای تربیت عاطفی و ساختار آن در قرآن است؛ لذا پس از بیان مبانی این فرایند بر اساس اسناد در قالب گزاره های واقع نگر دینی و علمی و هم چنین استخراج ضرورتها و توصیه های عملی قرآن، ساختار تربیت عاطفی در قالب اهداف و اصول و روش شکل گرفته است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که عواطف در قرآن با پشتوانه معرفتی از احساس جدا می شود. تربیت عاطفی با مبانی انسانشناسی و معرفت شناسی وارد فرایند تربیتی می شود و همسو با هدف نهایی نظام تربیتی، پرورش عواطف و مدیریت آن را براساس ارزشها بر عهده دارد. علاوه برآن با رشد هوش فکورانه و انگیزش درونی به یادگیری کمک می کند. این تربیت با اصولی مانند اصل ارتقای عاطفی، اصل مخاطب شناسی و اصل تفکر راهبردی و با الهام از توصیه های عملی قرآن مانند انذار و بشارت، مراقبه و محاسبه، حاوی روشهای کاربردی در مهارتهای ارتباطی و روشهای تدریس و آموزش است.

از جمله ویژگى هاى عبادالرحمان این است که از عذاب آخرت بیمناکند. بدین روى، از پروردگارشان درخواست مى کنند که آن را از ایشان دور گرداند; چراکه دوزخ بد اقامتگاهى است. آنان اهل تعقّل و تفکرند و در نتیجه، اذعان مى کنند که جهان آفرینش بى هدف و بیهوده آفریده نشده است. به همین دلیل، معاد در نظر آنان ضرورت وجودى عالم خلقت است. آنان ایمان دارند که در جهان آخرت و معاد، خداوند پاداش همه اعمال نیک و بد را مى دهد، اگرچه به اندازه ذرّه اى باشد. از این رو، در این اندیشه اند که از عذاب آخرت ایمن باشند. ترس از جمله مهم ترین عوامل بازدارنده است که خداوند یکى از اوصاف پیامبرانش را «نذیر» و هدف از ارسال آنها را «انذار» معرفى کرده است تا بدینوسیله، مردم از گناه سر باز زنند و رو به اصلاح روند. انذار داراى مراتبى است که هر مرتبه آن براى گروهى کارساز است. کمترین آن انذار از عذاب هاى دنیوى است که براى افرادى که از معارف والاى اسلامى بهره اى ندارند سودمند است. عقل دفع ضرر محتمل را مى پذیرد و بدان امر مى کند. بزرگان ما از بیم عذاب هاى الهى گریه مى کردند، با آنکه اهل گناه نبودند. این همه از آن روست که عذاب هاى الهى عظیم هستند، هم از لحاظ شدت و هم از لحاظ مدت، به گونه اى که هرگز با عذاب هاى دنیوى قابل مقایسه نیستند.