درخت حوزه‌های تخصصی

رسالت رسانه به عنوان وسیلة ارتباط جمعی و فرامکانی تأثیرگذاری بر فکر و اندیشةملّت هاست. جهان غرب که اصلی ترین رقیب در برابر اسلام است، با استفادة ابزاری از رسانه هایی مانند ماهواره به عنوان اسلحه ای مخفی، در صدد ضربه زدن به جامعة اسلامی و پیشبرد اهداف استعماری خویش است و از این طریق، ذهن و عقیدة دیگران را برای پذیرفتن اندیشه و عقیدة خویش آماده و مهیّا کرده است و با استحالة فرهنگی، الگوهای خویش را جایگزین فرهنگ بومی ملّت ها می کند. البتّه منظور از جهان غرب، جهت و موقعیّت جغرافیایی نیست، بلکه منظور، تفکّر و نوع رفتار استعماری و مخرّب نسبت به ملّت هاست که منشاء آن از سوی جهان غرب پایه ریزی شده است. هدف اصلی از این اقدامات، در سلطة خویش نگاه داشتن ملّت ها و سروری و رهبری بر جهان است. دین مبین اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین الهی، دستور العمل هایی دارد که با انجام آنها و رعایت حدود الهی، می توان بر دسیسه های شیطانی پیروز گشت. غلبه بر هجمة فرهنگی غرب نیز از این موارد مستثنی نیست. این مقاله در صدد شناساندن هجمه های این تفکّر غربی است که از طریق شبکه های ماهواره ای بر پیکرة ملّت هایی وارد می شود که در تقابل فکری و رفتاری با آنها هستند. برای تبیین این هجمه ها و مصونیّت از آسیب های ناشی از آن، به سفارش پیامبر اکرم(ص)، به «ثقلین» چنگ زده ایم و به قرآن کریم و احادیث نورانی اهل بیت(ع)متمسّک شده ایم.

انسان برای دستیابی به تربیتی مناسب در راستای وصول به سعادت و کمال ابدی برای خود و دیگران، به روش های تربیتی همگام با زمان، مکان و موقعیّت موجود نیاز دارد. وی می تواند با بهره برداری از تجربة گذشتگان و منابع دینی و علمی به این روش ها دست یابد. در منابع روانشناسی و علوم تربیتی، از این روش ها بسیار سخن به میان آمده است، ولی این منابع کمتر به روش های تربیتی زیانبار و آسیب رسان توجّه و از آن یاد کرده اند. با این توصیف، این مقاله بر آن است که با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع دینی و داده های علوم معاصر، به تبیین مهم ترین روش های شناختی آسیب زا در تربیت پزداخته است که عبارتند از: تقلید کورکورانه، تربیت کودک مطابق با شرایط دوران مربّی، موعظه و نصیحت نابجا و بی توجّه به ارکان آن و آموزش محوری محض. در نهایت نیز راهکارهایی ارائه داده است، همچون به روز رسانی مبانی تربیت با استفاده از منابع دینی، ارائة تربیتی آینده نگر، رعایت شرایط نصیحت و در اختیار گذاشتن مطالب به کودک به اندازه و مطابق با نیاز وی.

این تحقیق با هدف بررسی افکار و نظریات مولوی در باره کارکردهای تربیتی هنر قصه به رشته تحریر در آمده است. روش این مطالعه توصیفی ـ تحلیلی است. پس از بررسی و نقد آثار این دانشمند بزرگ مسلمان، مشخص شد که مولوی معتقد است، قصه و نقل حکایات آموزنده یکی از ابزارهایی است که باعث آرامش خاطر روحی و روانی افراد می شود. شنیدن و گذر بر احوال شخصیت ها و قهرمانهای قصه و تطبیق وضع خود با آنها به ما بینشی می دهد تا ضمن سنجش و ارزیابی رفتار و اندیشه خود به اصلاح و تقویت آنها بپردازیم. مولوی پیامها و گزاره های مفهومی قصه ها و حکایات را یکی از مهمترین عوامل آگاهی و بینش متربیان می داند و نقش این پیامها را در تربیت و هدایت انسانها بسیار سودمند می داند به گونه ای که تأمل و تفکر در محتوای قصه ها افراد را از گرفتار شدن در رنجها و محنتها می رهاند. وی روش قصه سرایی و حکایت پردازی را یکی از بهترین وسیله های ایجاد الگوهای ذهنی و رفتاری برای متربیان و القای غیر مستقیم مفاهیم به آنان می داند.

بهارستان جامی یکی از مهم ترین آثار تربیتی قرن نهم است که به تقلید از گلستان سعدی با نثری آمیخته به نظم نگاشته شده است. موضوع این مقاله به «تحلیل درون مایه های تربیتی در بهارستان» اختصاص دارد که به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی و تحلیل متن انجام شده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که مباحث تربیتی در بهارستان ظاهرا براساس دیدگاه امام محمّد غزالی مطرح شده و در سه محور تربیت در خانواده، مدرسه و اجتماع با اندیشه های وی مطابقت دارد و درون مایه های تربیتی آن بیشتر بر پایه عدالت، توجه به زیردستان، علم آموزی، رازداری و حسن معاشرت استوار است. جامی در بیان مبحث تربیتی، همانند امام محمّد غزالی هدف نهایی و غایی تربیت را تزکیه نفس و دوری از فساد برای نیل به کمالات عالی انسانی و سرانجام تقرّب به خدای یکتا می داند.

در این مقاله تلاش شده است خاستگاه تربیت از بیرون به درون، از کسب به کشف، و از القا و تجویز، به الهام و پرهیز ارتقا یابد. زیرا هدف تعلیم و تربیت آن است که آدمی تمامیت خویش را در فعلیت بخشیدن به قابلیت های فطری خویش بیابد و در این خویشتن یابی، جوهرة روح الهی اش را بر اساس آیه «و نفخت فیه من روحی (حجر، 29)» تجربه کند. روش تربیت فطری، فاعلی، قلبی وشهودی است که غالباً از طریق کنش های الهامی و پرهیزی، و نه القایی و ایجابی رخ می دهد. تأثیر کنش های الهامی برخلاف کنش های تجویزی، آزاد، سیال و غیرمستقیم بوده و منجر به کشف و شهود در مخاطب می شود. در این دیدگاه تربیت شدن به مثابه فعلیت بخشیدن به درون مایه های وجود آدمی است که با راهبرد «استخراج» و «اکتشاف»- و نه انتقال و اکتساب- نمایان می شود.

هنرهای سنتی، کارکرد تربیتی در حیطه دین و اخلاق داشته اند. این کارکرد ناشی از هماهنگی صورت با معنا بوده است. مناسبت صورت با معنا منجر به سیر از ظاهر به باطن شده و فرایند تعلیمی آن در این مرحله شکل می گیرد. یگانگی صورت و معنا در هنرهای سنتی دوره معاصر نادیده گرفته شده و به تبع، فرایند تعلیمی آن از دست رفته است. سؤال این است که جدایی صورت از معنا در هنرهای سنتی چگونه به وجود آمده و چه آسیب هایی را به دنبال داشته است؟ فرض آن است که نحوه آموزش و تأثیرپذیری هنرهای سنتی از نظام آموزشی و ملاک های ارزش گذاری تفکر غرب، این آسیب را به وجود آورده است. به جهت رسیدن به جواب، منابع به روش کتابخانه ای شناسایی و ویژگی های هنری دو بازه زمانی قدیم و معاصر مطابقت داده شده است. با تحلیل محتوایی، یافته های پیش رو به دست آمده است: اختلال در وحدت صورت و معنا ناشی از 1. جدا افتادن هنرمندان هنرهای سنتی از علوم دیگر؛ 2. نادیده گرفتن مراحل منطقی آموزش؛ 3. اهمیت شیوه شخصی به دلیل اصالت یافتن فردیت و نوآوری است. با توجه به دستاوردها، نتیجه مهم قابل ذکر، از دست رفتن وجه تعلیمی به واسطه اختلال در سیر از ظاهر آثار به باطن آنهاست.

هدف این پژوهش، ساخت و هنجاریابی پرسشنامه «فرزندپروری در نگرش اسلامی» است. در همین راستا، پرسشنامه ای درباره فرزندپروری بر اساس عوامل اسلامی تدوین، و برای تعیین روایی محتوایی از متخصصان علم تربیت و مشاوره نظرخواهی شد. پس از اعمال نظر ایشان، پرسشنامه نهایی همزمان با پرسشنامه فرزندپروری بامریند بر روی 1220 نفر از دانش آموزان مقطع متوسطه سال 1394 در نواحی 1، 2و 3 شهرستان اصفهان اجرا گردید. با استفاده از نرم افزار SPSS و با اجرای تحلیل عاملی، شش عامل از پرسشنامه استخراج شد که در مجموع، 54 سؤال از 182 سؤال طرح شده را در بر گرفت و 56 درصد از واریانس سؤالها را تبیین کرد. برای به دست آوردن عاملهای پرسشنامه از روش تحلیل عاملی استفاده شد. این روش با استفاده از شیوه تحلیل عوامل اصلی و چرخش واریماکس و در نظر گرفتن اندازه های ویژه بیشتر از یک انجام شد. پس از آن به نامگذاری عوامل از طریق تحلیل عاملی اکتشافی پرداخته شد که عبارت است از: اخلاص والدین در تربیت، ارزشهای تربیتی، منطق در تربیت فرزندان، ارتباط انسان در تربیت، اهتمام والدین به نقش خدا در زندگی، بی مبالاتی والدین در تربیت دینی. همسانی درونی سؤالات با ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد که 941/0 را به دست داد. هم چنین، ضریب همبستگی پرسشنامه با خرده مقیاسهای آزادگذاری، استبدادی و اقتدار منطقی از پرسشنامه «فرزندپروری بامریند» محاسبه شد که به ترتیب عبارت است از: 179/0-، 140/0- و 586/0. بنابراین، اعتبار و روایی پرسشنامه در حد مطلوبی است و این ابزار، فرزندپروری را در نگرش اسلامی بخوبی می آزماید.

این پژوهش کیفی، با روش توصیفی تحلیلی و اسنادی و با هدف تبیین و شناخت مفاهیم قرآنی متناظر با عوامل و عناصر تشکیل دهندة برنامة درسی، دربارة اهداف، محتوا، روش ها و ارزشیابی تعلیم و تربیت در قرآن کریم تدوین یافته است. در نظام تعلیم و تربیت قرآن، اهداف به دو صورت اهداف غایی و اهداف میانی ترسیم شده اند. از لحاظ محتوایی، به طور کلی قرآن دربردارندة مجموعه ای از مفاهیم، اصول، قوانین، روش ها و فعالیت هاست که با استفاده از معیارهایی همچون توالی، استمرار، تعادل، وسعت و وحدت و روش های تربیتی همچون تمثیل و شبیه سازی، مشاهده، پرسش، اردوی علمی، الگویی، موعظه و تذکر، و استدلال، در صدد دستیابی به تربیت معنوی و جسمی یا پرورش همه جانبة انسان است. رسیدن به این مقصود نیازمند خودارزیابی و ارزیابی بیرونی از طریق روش هایی مانند ابتلا، فتنه، محاسبه و مراقبه می باشد.