یوسف آرام

منِ او پرفروش ترین رمان رضا امیرخانی است که تاکنون از منظر نشانه شناختی مورد بررسی قرار نگرفته است. در این مقاله کوشیده ایم با بهره گیری از نظریه رمزگان رولان بارت در کتاب اس/زد به بررسی این رمان را بپردازیم. برای این کار با استفاده از روش گزیده خوانی، واحدهای خوانش برگزیده ای از متن را تحلیل و رمزگان های بدست آمده را به کمک آرای پی یر ماشری و تری ایگلتون از منظر ایدئولوژیک تفسیر کردیم. نتایج پژوهش نشان می دهد که تأکید بر مفاهیم «مطلق اندیشی»، «علم ستیزی»، «تقدیرگرایی» و «اصالت باوری» و بازتولید و تقویت این مفاهیم در سراسر رمان، تمهیدی است که نویسنده با استفاده از آن بر ستیزه های اجتماعی و منازعات طبقاتی سرپوش می گذارد. به تعبیردیگر، امیرخانی با «مطلق انگاری» صدای مخالف را ناشنیده می گیرد و با «علم ستیزی» و «تقدیرگرایی» علت واقعیت های عینی را به امور انتزاعی حواله می دهد و با تلقی «اصالت تهرانی» به مثابه ارزش، راه را برای به کرسی نشاندن باورها و عقاید قهرمان داستانش هموار می کند. اما، نویسنده برای رسیدن به این هدف دچار تناقضاتی شده و تلاش او برای برطرف کردن این تناقضات، تنها بر شکاف ها و تعارضات متن افزوده است.

رهش آخرین رمان رضا امیرخانی است. او در این رمان به موضوع توسعه نامتوازن تهران پرداخته است. این رمان مانند سایر آثار امیرخانی به چاپ های متعدد رسید و جایزه ادبی جلال آل احمد را نیز نصیب خود کرد؛ نکته ای که ضرورت نقد و بررسی آن را نشان می دهد. از این رو، هدف مقاله حاضر این است که با استفاده از نظریه رمزگان بارت به تحلیل نشانه شناختی این رمان پرداخته شود. برای این کار ابتدا رمزگان های پنج گانه، با تأکید بر رمزگان های معنایی، نمادین و فرهنگی، در واحدهای خوانش برگزیده تحلیل و بررسی می شود. سپس به نقد این متنِ واسازی شده با نگاهی به مفهوم ایدئولوژی پرداخته می شود تا به حقیقت مادی پنهان در متن دست یازیم. نتایج حاصل از این بررسی نشان می دهد که روش بارت، در صورتی که با خوانشی فرامتنی همراه شود قادر است پرتوی بر زوایای پنهان و تاریک متن بیفکند. برای مثال، تقابلی تکرارشونده در رمان حول مضامین طبیعت/شهر، پاکی/آلودگی و سنت/تجدد از همان سطرهای نخستین رمان شکل می گیرد و تا پایان ادامه می یابد و تقویت می شود. تقابلی که بدیهی و طبیعی انگاشته می شود و تردید در آن روا نیست. نیز معلوم شد که راوی داستان با ایجاد تقابل های کاذب میان شخصیت های سیاه و سفید، سعی در پوشاندن بخشی از واقعیت و گاهی واژگونه نشان دادن آن دارد. ویژگی هایی که رهش را تبدیل به متنی ایدئولوژیک می کند.

گفتمان نماها، به عنوان هدایت کنندگان و یکپارچه کنندگان گفتمان، از عناصر مهم زبانی در نظام زبان به شمار رفته و مطالعه آنها از مباحث مهم و جدید در زبان شناسی است. این واحدهای زبانی به کلمات و گروه هایی اشاره دارد که به تنهایی بدون معنی و فاقد نقش نحوی می باشند و نقش شان در جمله معمولاً ایجاد ترابط در میان پاره گفتارها بوده و نشان دهنده وجود یک رابطه کلامی اند. این کلمات که معمولاً از نظر نحوی، قید یا حرف ربط می باشند، نقش های متفاوتی را در نظام زبان ایفا می کنند. از آنجا که نقش اصلی گفتمان نماها در سطح گفتمان، یعنی در توالی پاره گفتارها است نه در سطح پاره گفتارها یا جملات، بر همین اساس، مستقل از نحو محسوب می شوند. در این بررسی، نقش های تقابلی، تأکیدی و تأییدی گفتمان ها مطمح نظر قرار گرفته اند. از این رو، در این پژوهش، بررسی سیر تحوّل درزمانی نقش های واژه فارسی «راستی» از قرون متقدم تا قرن معاصر در کانون توجه قرار گرفته است. ازآنجایی که این پژوهش ماهیتاً پیکره بنیاد و اسنادی است، پیکره ای متشکل از 22 اثر نوشتاری مربوط به دوره متقدم و 58 اثر نوشتاری مربوط به دوره متأخر برگزیده شده است. بر بنیاد یافته های پژوهش حاضر، واژه «راستی» در قرون متقدم عموماً به صورت اسم، اسم مصدر، صفت و قید به کار رفته است، امّا با گذشت زمان از رهگذر کاربردی شدگی، این عنصر زبانی به جایگاه آغازین منتقل شده و به گفتمان نما تبدیل شده است. در بررسی تطبیقی با مشخصه های گفتمان نمایی اسکوراپ (1999) و هاینه (2013) اثبات شد که در زبان فارسی، واژه «راستی» یک گفتمان نما محسوب می شود. همچنین مشخص شد که نقش هایی که گفتمان نمای «راستی» در زبان فارسی می پذیرد، با سبک های تقابلی نورویکواُ آنودرا (2004) و نقش های معنایی تراگوت (1982) مطابقت داشته است. از سوی دیگر، مشخص شد که با نقش های تأکیدی و تأییدی برینتون (1996) همسانی دارد. بر اساس یافته-های این پژوهش، گفتمان نمای «راستی» در نقش تأکیدی بسامد بیشتری داشت.

هنجارگریزی معنایی به مفهوم تخطی از معیارهای تعیین کننده هم آیی واژگان و عدول از زبان معیار است. بر حسب آمار پژوهش، می توان گفت که هنجارگریزی معنایی عامل مهمی در آفرینش شعر است؛ بدین مفهوم که هر چه بسامد وقوع این نوع هنجارگریزی بیشتر باشد، افق های معنایی گسترده تری در شعر حاصل شده و رسیدن به معنا دیرتر اتفاق می افتد. در اشعار بودلر، ایجاد ترکیبات خاص و تازه، تصویر جزئیات، نیروی تخیل، ایجاد مناظر زیبا و به کار بردن تشبیهات و استعارات مطبوع، منجر به تجلی این نوع هنجارگریزی شده است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی هنجارگریزی معنایی در مجموعه شعر گل های شر اثر شارل بودلر با ارجاع به استعاره و مجاز و بازتاب آن در ترجمه های حسن هنرمندی، محمدعلی اسلامی ندوشن و محمدرضا پارسایار است تا ترجمه ها از لحاظ کیفی مقایسه شوند. برای نیل به این هدف، ابتدا هنجارگریزی معنایی که از مباحث مهم نقد صورتگرایی است، با توجه به تقسیم بندی جفری لیچ، زبان شناس صورتگرا، مورد بررسی قرار گرفته و سپس به مقابله متن اصلی و ترجمه های صورت گرفته از آن پرداخته و تفاوت های موجود در هر یک بررسی شده است.

استرالیا در دهه 1990 کشوری با تنوع قومی و فرهنگی قابل توجه بوده و دارای بیش از 100 گروه قومی و 80 زبان مهاجر و 150 زبان بومی است (Castles et al.، 1988: 25). بیش از یک چهارم جمعیت 17 میلیونی آن یا در کشورهای غیرانگلیسی زبان به دنیا آمده اند و یا نسل دوم افرادی هستند که در این کشور متولد شده اند (Jupp 1995). در سر شماری سال 1991، 265459 نفر یا 1.6 درصد از جمعیت کل استرالیا، خود را بومی یا از نژاد جزیره نشینان تورس استریت معرفی کردند (اداره آمار استرالیا [ABS [1994a: 5). با این حال، تنوع قومی استرالیا یک پدیده نسبتاً جدید است. در این پژوهش، سیاست های تبعیض آمیز پلیس در دهه 1970 در استرالیا و اثرات تغییر در فرهنگ پلیس بررسی و تحلیل خواهد شد.      این پژوهش نشان داد اگر پلیس، به عنوان مأموران مجری قانون، اجازه دهند که نگرش های نژادپرستانه تبدیل به یک بخش پذیرفته شده از محیط شغلی آنها گردد، به سختی می توانند ادعای حرفه ای گری و حتی بی طرفی داشته باشند. نگرش های تبعیض آمیز نیز موانع آشکاری برای کسب اعتماد و همکاری اعضای جوامع اقلیت های قومی است. از آنجایی که ترس و عدم اعتماد به پلیس در بین برخی گروه ها رایج است، هر گونه مدرکی دال بر رفتار ناعادلانه، تنها می تواند فاصله بین پلیس و اقلیت ها را زیاد کند. بنابراین، جای تعجب نیست که پلیس اغلب متوجه می شود که تلاش برای جلب همکاری برخی از اعضای جوامع اقلیت می تواند یک کار چالش برانگیز باشد.  

توضیحات فردی به تأثیر خصوصیات و ویژگی های خود افسران پلیس بر رفتار آنها اشاره دارد. در دهه ۱۹۶۰، تنش بین پلیس و شهروندان به شکل شورش و نافرمانی مدنی متجلی شد (واکر). در واکنش به مجموعه ای از کمیسیون های ریاست جمهوری، دستور داده شد تا درباره این موضوعات تحقیق کنند. مشهورترین کمسیون که کمیسیون کرنر(Kerner) بود، علل صدها اختلال را که در اواخر دهه ۱۹۶۰ اتفاق افتاده بود، بررسی کرد. کمیسیون کرنر گزارش داد که خصومت و عدم اعتماد عمیقی بین اقلیت ها و پلیس وجود داشته است. در این گزارش، توصیه شد که استخدام بیشتری از افسران اقلیت صورت گیرد؛ همچنین، توصیه شد اقدامات و عملیات های پلیس به طور قابل توجهی تغییر کند. به عنوان یک نتیجه مستقیم از بحران پلیس در دهه ۱۹۶۰، سازمان های پلیسی به دنبال استخدام افسرانی بودند که نماینده بیشتر جوامع بودند، از جمله در پی استخدام اقلیت ها و زنان بیشتر بودند. علاوه بر این، به تعاقب تعیین استانداردهای بالاتر برای استخدام، همراه با بهره مندی از فرصت های آموزشی فراهم شده از طریق LEAA (برنامه آموزش اجرای قانون)، سطح تحصیلات افسران پلیس از ۲۰ درصد افسران با مدرک دانشگاهی در سال ۱۹۶۰ به ۶۵ درصد در سال ۱۹۸۸ افزایش یافت(واکر، ص. 37).   نتایج نشان داد که بین دو گروه از نظر سن و جنس اختلاف معنی دار وجود دارد.

این مقاله در چارچوب «رده شناسی نقش گرای نظام مند» و با تکیه بر تعمیم های رده شناختی متیسن ( 2004 ) کوشیده است، رفتارهای رده شناختی نظام آغازگر دو زبان فارسی و ترکی آذری را که به لحاظ نَسبی به دو خانواده زبانی متفاوت متعلق اند، توصیف و مقایسه کند. به بیانی مشخص تر، این پژوهش تلاش کرده است به این پرسش اساسی پاسخ دهد که با توجه به تعمیم های رده شناختی متیسن، نظام آغازگر و مشخصاً سه زیرنظام « نشان داری آغازگر » ، « گزینش آغازگر » ، و « نوع آغازگر » در زبان فارسی چه تفاوت ها و شباهت هایی با آن نظام ها در زبان ترکی آذری دارند. مطالعه حاضر نشان داد که دو زبان فارسی و ترکی آذری 1) دارای ساخت آغازگری پایان بخشی تقریباً همانند هستند، 2) با آغازگرهای بی نشان و نشان دار به یک شکل برخورد می کنند، 3) افزون بر آغازگر ساده، دارای آغازگر چندگانه نیز هستند، 4) با عناصر سازنده آغازگر چندگانه به یک شکل برخورد می کنند و 5) دارای نظام آغازگر وجه آزاد هستند. این یافته ها نشان می دهد که دو زبان فارسی و ترکی آذری که به لحاظ نَسبی کاملاً متفاوت هستند، دارای نظام آغازگر و مشخصاً سه زیرنظام « نشان داری آغازگر » ، « گزینش آغازگر » ، و « نوع آغازگر » مشابهی هستند. این نتیجه با «اصل سازگاری محوری» هم سو است. بر اساس این اصل، زبان ها با توجه به محور جانشینی/ نظام و نه محور هم نشینی/ ساخت، گرایش به سازگاری بیشتر با یکدیگر دارند.

شاید نیاز باشد بخش هایی ازفرهنگ پلیس تکامل یابند تا اینکه بتوان شرایط داخلی فراگیرتری برای آن ایجاد کرد. البته، رهبران پلیس باید پیش از اینکه به دنبال تأثیرگذاری بر یک تغییر فرهنگی باشند، آن را در ابتدا درک کنند. این فصل نگاهی به توصیفات کلی فرهنگ پلیس، چگونگی تغییر آن در گذر زمان و چگونگی اجتماعی شدن استخدامی های جدید دارد. این فصل همچنین انواع فرهنگ ها را که به نظر می رسد در فرهنگ پلیس وجود داشته باشند، مشخص می کند و نیز انواع فرهنگ هایی را نشان می دهد که ممکن است از سازمان مختلف ظهور کنند. بخش هایی از مصاحبه هایی که با افسران پلیسی که قبلاً خدمت می کردند و کسانی که در حال حاضر خدمت می کنند هم نشان می دهد که توجه آنها نیز بیشتر به مسائل مهمی است که در این فصل به آنها اشاره شده است.

از زمان استقرار نیروی جدید پلیس در سال 1829، تحقیقات بسیاری درباره تأثیر فرهنگ پلیس بر واکنش های شناختی و رفتاری پلیس انجام شده است. این مقاله به دنبال نگرش جامع تری بر فرهنگ پلیس با بحث درباره محدوده تاثیر آن، نه تنها در محیط شغلی بلکه بر زندگی اجتماعی و خانوادگی افسران پلیس است. در این مقاله، متون مربوط به فرهنگ پلیس و تأثیرات شغلی پلیس بر روی زندگی اجتماعی و خانوادگی بازبینی می شود. با اتخاذ رویکرد کیفی و استفاده از مصاحبه های نیمه ساختاریافته، تحلیل می شود که تا چه اندازه می توان دریافت که فرهنگ پلیس بر روی زندگی افسران پلیس تأثیر می گذارد. این مقاله با این پیشنهاد به اتمام می رسد که مطالعات مقیاس بزرگ در این زمینه می تواند به منظور ایجاد دیدگاه جامع تر در مورد تأثیرات گسترده فرهنگ پلیس در داخل و خارج محیط کاری، سودمند باشد.

گفتمان نما ها از عناصر مهم نظام زبان، به ویژه زبان محاوره و غیررسمی اند. امروزه، مطالعه گفتمان نما ها از مباحث مهم و جدید در زبان شناسی است. از این رو، کلام بدون این عناصر صراحت کافی ندارد و ناقص و نامفهوم می نماید. این واحد های زبانی، نقش های متفاوتی در نظام زبان ایفا می کنند که نقش تأکیدی یکی از آنهاست. با استفاده از گفتمان نما ها، گوینده بر بخش خاصی از گفتمان و گاه بر کل آن تأکید می کند. البته، تأکید مسألة پیچیده ای در نظام زبان است که از ابزار های متفاوتی در بیان آن استفاده می شود. گفتمان نما ها یکی از این ابزار ها هستند. در پژوهش حاضر، بر بنیاد رویکرد نقش گرایی و در حوزه کاربرد شناسی، طبق الگوی دولایه ای برینتون، به بررسی کیفی و کمّی گفتمان نما هایی که ایفاکننده نقش تأکیدی هستند پرداخته ایم. به همین منظور، پیکره ای گفتاری متشکل از سه فیلم تلوزیونی؛ «پنج تا پنج»، «یه بلیط شانس» و «عموجان هیتلر» برگزیده شده است.