غلامرضا منتظری

ظهور انقلاب اسلامی در منطقه خاورمیانه توانست زمنیه ساز حکومتی جدید و انقلابی را در دنیا پدیدار سازد که ظلم و استبداد استکبار جهانی را آشکار ساخت. کشور ایران اسلامی از لحاظ ژئوپلیتیکی و اقتصادی در منطقه خاورمیانه از اهمیت زیادی برخوردار است و این مهم، کشورهای غربی و به ویژه آمریکا را وادار ساخته که برای حفظ منافع خود در منطقه خاورمیانه، از هیچ توطئه ای روگردان نباشند. بر این اساس، با تحمیل فشارها و تحریم های اقتصادی، تلاش نمودند تا بتوانند به اهداف خود در تضعیف جایگاه جمهوری اسلامی ایران در دنیا و حتی داخل کشور برسند. لذا با توجه به اهمیت موضوع، رهبر معظم انقلاب به منظور آگاهی سازی خبرگان و مردم عادی، مباحث اقتصادی را در شعار سال مطرح نمودند و به طور خاص دفاع اقتصادی را سرلوحه کار مسئولین نظام قرار دادند. هدف از این مقاله بررسی ابعاد قدرت نرم دفاع اقتصادی از دیدگاه اسلام و در اندیشه دفاعی امام خامنه ای (مدظله العالی) می باشد. در اندیشه مقام معظم رهبری، جنگ اقتصادی، هم نوعی جنگ سخت و نرم محسوب می شود که ملت ایران را از لحاظ مسائل اقتصادی در تنگنا قرار می دهد و مسئولان کشور باید در مقابل فشارهای دشمن، تحریم ها و مواردی مشابه، مقاومت مدبرانه ای داشته باشند تا ایران اسلامی از این برهه به سلامت عبور نماید.

شایسته گزینی در مناصب، بویژه در مسند قضاوت، از مهمترین راهبردها در حکمرانی مطلوب و دست یابی به تمدن نوین اسلامی محسوب می شود. برای نیل به این مهم، بهره مندی از تجربه گران سنگ تمدن اسلامی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. به دلیل نقش مهم دیوان قضا در تحقق عدالت اجتماعی و امنیت و رفاه عمومی، همواره در سازمان اداری و تمدن اسلامی از جایگاهی حساس برخوردار بوده است و حاکمان اهتمام ویژه ای در تعیین شخصیت مناسب برای این جایگاه داشته اند. براین اساس، دو پرسش اساسی در دستور کار این پژوهش قرار گرفت، نخست آنکه آیا معیارها و راهبردهایی برای انتخاب دادرسان وجود داشته است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، پرسش ازروش ها و فرایندهای احراز صلاحیت افراد شایسته مطرح می شود. در این پژوهش، با بهره مندی از روش توصیفی – تحلیلی  و مراجعه به اسناد کتابخانه ای، ابتدا به طرح سیر تاریخی منصب قضا مبادرت شده است و سپس به تبیین پاسخ ها به پرسش های مورد نظر با الهام از متون مرتبط با آئین کشورداری اهتمام گردیده است. بر این اساس، شروط متعددی از جمله شروط صحت داوری و ویژگی های شخصیتی مورد توجه زمامداران بوده است، که از آن میان می توان به تحقیق میدانی، مصاحبه حضوری، بررسی تجارب گذشته و... برای دست یابی به انتخابی احسن اشاره نمود.

فقه اسلامی و ابعاد متعدد آن، به دلیل جامعیت و خاستگاه الهی، نقش بی بدیلی را در حیات فردی و اجتماعی انسان ایفا می نماید. با این وجود، از مدلی کاربردی و جامع از فقه اسلامی برای کاربست در طراحی سیستم های سیاسی و اجتماعی سود نبرده ایم. اهمیت این امر، نگارنده را بر آن داشت، تا به ترسیم فرایند دستیابی به دکترین فقهی امام خمینی(ره) مبادرت نماید. ابتدا به تبیین منظومه فقهی با عنایت به بازشناسی فقه با تاکید بر نگاه حضرت امام(ره) مبادرت می گردد و لایه های سه گانه فقه، یعنی فلسفه و عرفان، اخلاق و فقه متعارف، با عناوین، فقه اکبر، فقه اوسط و فقه اصغر، معرفی می شوند. سپس ترسیم سه نوع دامنه اثرگذاری آنها بر اندیشه و رهبری معظم له با نام های دامنه ساده، دامنه مشترک و مرکب صورت می گیرد. در حقیقت، منظومه فقهی، مشخِّص چارچوب نظری مناسب نیز می باشد. در بخش دوم، چارچوب تحلیلی دکترین، به عنوان مدلی مناسب جهت بیان نتایج بخش اول در قالب دستورالعمل های اداره جامعه، در سه لایه استراتژیکی، عملیاتی و تاکتیکی، تبیین می گردد. این تحقیق کیفی، با مطالعه اسنادی و استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شده است.

«شایسته سالاری» در نظام مدیریتی، از مسائل مهم اخلاق حرفه ای است که این مقاله به بررسی آن در دیوان رسائل دوره عباسیان می پردازد و با توجه به نوشته های نظریه پردازان آن روزگار در این باره، از پای بندی عملی به این ارزش گزارش می کند و به بازخوانی سیر تاریخی و اهمیت منصب دبیری و شروط به دست آوردن آن از دید عالمان و رجال دیوانی عصر عباسیان و میزان انطباق بین انتصاب ها با معیارهای دیوانی و منصب دبیری می پردازد. بسیاری از دبیران آن دوران، بر پایه شایسته سالاری و ویژگی های اخلاقی و توانایی هایشان گزینش می شدند، اما عواملی مانند توارث، سودطلبی و نفوذ معتمدان دیوانی و زنان درباری، در انتصاب آنان تأثیر می گذارد و در عمل مانع شایسته سالاری در این زمینه می شد.

با پایمردی و همت طغرل بیک (465-455 ه ) بنیاد امپراطوری عظیمی نهاده می شود و در ادامه، اخلاف او، آلپ ارسلان (566-495 ه . ق) و ملکشاه سلجوقی (485-465 ه . ق) با بهره مندی از تجارب وزیر نامدار و باتدبیر خویش خواجه نظام الملک طوسی، آرامش و امنیت را بر قلمرو سیاسی و اجتماعی خود حکمفرما نموده و قدرت و عظمت امپراطوری را به اوج خود رسانیدند. روحیه دانش دوستی زمامداران و علاقمندی آنان به احداث بناهای عام المنفعه، مساجد، رباط ها، کتابخانه ها، منازل علمی، بیمارستان ها، مکتب خانه ها، حسن تدبیر و کارآمدی وزیران با فرهنگ ایرانی، به ویژه خواجه نظام الملک ( م 485 ه )، فصل نوینی را در تاریخ فرهنگ اسلامی، به ویژه شکل گیری مراکز و مدارس علمی فراهم آورد که این عصر را از ادوار پیشین متمایز نمود و به دوره «نهضت تأسیس مدارس» اشتهار یافت. نهضتی که از بغداد با تأسیس اولین مدرسه نظامیه (459 ه ) آغاز شد و دیری نپایید که آثار و برکات آن قلمرو سیاسی و اجتماعی خلافت عباسیان و شرق اسلامی را دربرگرفت و در جریان تبادل فرهنگی به الگو و سرمشقی برای مراکز علمی و دانشگاهی های کهن اروپا مبدل گشت. علاوه بر مدارس، دیگر نهادهای آموزشی نظیر: مساجد، کتابخانه ها، منازل علما، بیمارستان ها، مکتب ها نیز نقش موثری را در فرهنگ اسلامی و بسط و گسترش علوم و فنون و تربیت عالمان و فرزانگان داشته اند که در این مقاله به معرفی اجمالی این نهادها و چهره های برجسته فرهنگی این عصر مبادرت گردیده است.