مجتبی دماوندی

مجتبی دماوندی

مطالب

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۱۹ مورد از کل ۱۹ مورد.
۱.

پژوهشی در اشعار فارسی تقریظات مجموعه رشیدیه(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۲۵۵ تعداد دانلود : ۱۰۴
مجموعه رشیدیه ، عنوان چهار کتاب از خواجه رشیدالدّین فضل اللّه همدان ی است. تقریظات علمای عصر بر این مجموعه از حیث نکات تاریخی، زبانی و ادبی جالب توجّه است. همچنین اشتراک موضوع نزدیک به صد مکتوب، این فرصت را فراهم می آورد تا بر اساس تفاوت های موجود در این تقریظات، به تحلیل و مقایسه عناصر بلاغی در آن ها پرداخته شود. در این مقاله به جایگاه اشعار در این تقریظات پرداخته و بسامد بهره گیری از مضامین مختلف شعری در تقریظات سنجیده می شود. تحلیل محتوا و مضمون اشعار، نشانگر کارکرد و جایگاه شعر در این مکتوبات است. از 72 تقریظ فارسی، در 44 مورد از شعر بهره گرفته شده است. این اشعار در حدود 230 بیت و تک مصراع هستند. شاعران تعدادی از اشعار شناخته شده اند. بسامد بالای بهره گیری از شعر برخی شاعران حاکی از اهمّیت آن ها در عصر تدوین اثر است. برخی اشعار نیز سروده نویسنده تقریظ است و نویافته محسوب می شود. 
۲.

مقامات حضرت ابراهیم در متون عرفانی منثور فارسی (تا قرن ششم) با تکیه بر کشف الاسرار(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: حضرت ابراهیم (ع) مقام تسلیم ابتلاء خلت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۱ تعداد دانلود : ۱۳۶
حضرت ابراهیم در قرآن مجید به عنوان مسلمانی موحد و یکتاپرست معرفی شده است. او پیامبری است که چندین بار مورد ابتلاء قرار گرفت و هربار سربلند از آزمایش الهی به خداوند تقرب جست تا جایی که به مقام خلیل اللهی نائل آمد. داستان زندگی او در چندین سوره قرآن، به طور پراکنده اما مفصل ذکر شده است. داستان پیامبران در قرآن، این امکان را برای عرفا فراهم می کند تا به شرح احوال و مقامات طریق عرفان بپردازند. از این منظر، عرفا در تفاسیر و کتب عرفانی خود، حضرت ابراهیم را نه در مقام یک پیامبر بلکه به منزله ی الگویی کلی از سالکی روحانی مورد توجّه قرار می دهند و با تأمل در حوادث زندگانی وی از قبیل «مناظره ابراهیم با بت پرستان و هذا ربی گفتن، درخواست دیدن زنده شدن مردگان، رد کردن مدد جبرئیل و سرد شدن آتش بر وی» مقاماتی چون طلب، جمع و تفرقه، انس، تفرید و تجرید، یقین، توکل، تسلیم و خلت را برای او در نظر می گیرند. از آن جا که میبدی در تفسیر کشف الاسرار بیشترین توجه را به مقامات انبیا داشته است در این مقاله با تکیه بر این تفسیر با بررسی جایگاه حضرت ابراهیم(ع) در متون عرفانی منثور فارسی تا قرن ششم، به جمع بندی نظر عرفا درباره پنج مقام طلب، جمع و تفرقه، توکل، تسلیم و خلت می پردازیم.
۳.

آسیب شناسی روایت ذهنی در دو داستان آل احمد (مورد مطالعاتی: «بچّه مردم» و «شوهر آمریکایی»)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: آل احمد روایت ذهنی زیبایی شناسی معرفت شناسی زبان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳ تعداد دانلود : ۱۲۰
   مقاله حاضر، تحلیل روایت ذهنی در دو داستان کوتاه «بچه مردم» و «شوهر آمریکایی» از جلال آل احمد است. در بخش نخست، به طرح مباحثی نظری درباره روایت ذهنی و شرایط تحقّق آن پرداخته ایم تا نشان دهیم این گونه روایت، به صورت توأمان در صورت و محتوا، یا در نظام زیبایی شناسی و معرفت شناسی است که محقّق می شود. نویسنده آگاه برای خلق روایت ذهنی والا، «زبان» روایت و پنج مؤلّفه«زمان»، «مکان»، «پیرنگ»، «صدای راوی» و «شخصیت» را در ساخت و پرداختی  مدرنیستی و ذهنی عرضه می کند و کیفیت پردازش این مؤلّفه ها است که لایه های متکثّر معنایی و معرفتی را تولید می کند و دوری از جزمیت های پیشامدرن را رقم می زند.   آل احمد از جمله نخستین نویسندگان ایرانی بود که کوشید روایت ذهنی را در داستان فارسی محقّق کند و در برخی از آثارش به این نوع روایت روی آورد. در پژوهش حاضر، با توجّه به چارچوب نظری فوق،  نخستین و آخرین تلاش آل احمد را در این حوزه، در داستان های بچه مردم(1327) و شوهر آمریکایی(1350)، بررسی و تحلیل کرده ایم تا میزان توفیق او را در عرضه زیبایی شناسی نوین روایت ذهنی نشان دهیم و نیز میزان سازگاری مبانی اندیشه او را با معرفت شناسی این گونه روایت معلوم کنیم. 
۵.

بررسی برخی همپوشانی ها و اختلافات بین شاهنامه، گرشاسب نامه و کوش نامه در مورد جمشید،فریدون، مازندران و . . .(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: شاهنامه جمشید برماین دیو سپید مازندران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۸۴ تعداد دانلود : ۶۲۲
در اواخر عهد ساسانیان و اوایل دوره اسلامی، تاریخ باستانی ایران از صورت شفاهی بیرون آمده و با نام خدای نامه به کتابت در آورده شده است. این نوشته ها چون خشک و بی روح بود و خارج از طبع خواننده، کسانی مانند فردوسی آنها را به نظم کشیده و با اضافه کردن ظرایف و صنایع ادبی حال و هوایی دلنشین به آن نوشته ها بخشیدند. حماسه سرایان قرون پنجم و ششم هم شاهنامه فردوسی را اصل قرار داده، کاستی های آن را با نوشتن حماسه های دیگر کامل کرده و هرکجا که به اختلافی در روایات برخورد کرده یا سخنی را لازم به توضیح می دیدند، به شرح و رفع موضوعات می پرداختند. در این مقاله به تحقیق در نوشته های اسدی طوسی و ایرانشاه ابی الخیر پرداخته شده است. این دو تن از کسانی هستند که در کتابهای خود با نام گرشاسب نامه و کوش نامه اختلاف روایتهای خود با شاهنامه فردوسی در مورد جمشید، برمایه، دیو سپید و مازندران را با اسلوبی بسیار دلنشین، بیان کرده و به شرح آن پرداخته اند.
۶.

بررسی تطبیقی دو آیین میترایی و ایزدی(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۰۳ تعداد دانلود : ۱۴۰۹
آیین میتراآیینی با نفوذ و مؤثر در تاریخ ادیان و آیین های جهان بوده است. آیین ایزدی نیز آیینی محلّی در منطقه ای کوچک از کردستان است که تحت تأثیر آیین های مختلف، از جمله آیین میترا قرار گرفته است. پرسش اصلی این مقاله این است که آیین میترا بیشتر بر چه بخش هایی از آیین ایزدی تأثیر نهاده است. به منظور پاسخ گفتن به این پرسش با روش اسنادی و با بررسی نظریّات محققان در بارة دو آیین، جنبه های تشابه آنها استخراج شده است. بر این اساس، در چهار بخش مناسک، باورها، اساطیر و جشن هاتطبیق و همسانی مشاهده می شود و در بخش تاریخ و جغرافیا نیز بررسی اشتراکات نیازمند تحقیقات بیشتراست؛ در قسمت مناسک دینی، در نماز، روزه و حج (ضیافت همگانی) و در بخش باورها، در رازآمیزی، درجات هفت گانةسلوک،تثلیث خدایان و نقش اهریمن در هردو آیین همسانی وجود دارد. در بحث اساطیر نیز در تولّد میترا و یزید بن مسافر و توتم هایی مانند خروس، گاو، مار، سگ و عقرب اشتراکاتی دیده می شود. دو جشن مهرگان و میلاد میترا نیز با جشن همگانی و بلنده برابر هستند.
۷.

سفر شب و رجعت مسیح، طلیعه داستان نویسی پسامدرن در ایران(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: داستان معاصر رمان پسامدرنیسم سفرشب بهمن شعله ور

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۰۱ تعداد دانلود : ۳۷۸
طلوع داستان نویسی پسامدرن، اندکی پس از رشد داستان نویسی مدرن در کشورمان و تقریباً همگام با شروع داستان نویسی پسامدرن در جهان آغاز شد. اگرچه نخستین بارقه های پسامدرنیسم در ایران آشکارا در برخی از داستان های کوتاه دهه ی 40 به بعد مشاهده می شود، اما رشد رمان پسامدرنیستی فارسی را می توان ویژه دهه های 70 و 80 دانست. علیرغم مرزبندی دقیقی که بین رمان های مدرن و پسامدرن در کشورمان وجود ندارد، اما پس از بررسی رمان های فارسی، نخستین رمانی که برخوردار از نشانه های پسامدرنیسم باشد در سال های رشد مدرنیسم یعنی سال های دهه ی 40 یافته شد و این رمان، رمان فراموش شده «سفرشب» اثر بهمن شعله ور است. با آنکه مرزبندی قاطعی بین مدرنیسم، پسامدرنیسم و حتی پیشامدرنیسم در این رمان وجود ندارد، اما به وضوح می توان در طی فصول آن شاهد سیر تحول گرایانه ای از پیشامدرنیسم تا پسامدرنیسم بود؛ به طوری که فصل پایانی آن از مدرنیسم فاصله می گیرد و نخستین نشانه های پسامدرنیسم را به نمایش می گذارد. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای نگاشته شده است و پس از بررسی مهم ترین ویژگی های پسامدرنیسم به بازتاب این مؤلفه ها در فصل پایانی رمان سفرشب می پردازد تا این رمان را به عنوان نخستین رمان فارسی که نخستین نشانه های پسامدرنیسم را در خود دارد معرفی کند.
۸.

بررسی تکنیک های مدرن انعکاس ذهن در رمان شازده احتجاب(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تخیل شازده احتجاب خاطره ذهن گرایی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی ادبیات انواع ادبی ادبیات روایی و داستانی گونه های معاصر رمان و رمان نو
  2. حوزه‌های تخصصی ادبیات سبکها و جریانهای ادبی معاصر گرایشهای نو در شعر و داستان
تعداد بازدید : ۱۹۶۶ تعداد دانلود : ۱۱۲۰
نویسندگان داستان های مدرن برای رهایی از نا هنجاری های تمدن جدید به دنیای درون و ذهن که بس گسترده تر از دنیای بیرون است روی می آورند و به جای نمایش جدال های بیرونی و اجتماعی افراد داستانی، انعکاس دنیای درون و محتویات ذهنی شخصیت ها را مورد توجه قرار می دهند. واضح است که با گسترش روان شناسی و دریافت عمق و پیچیدگی روان انسان ها، ورود به دنیای ذهنیات با همان تکنیک های سابق داستان نویسی امکان پذیر نبوده است؛ بنابراین نویسندگان مدرن برای کشف و آشکارسازی ضمیر پنهان شخصیت ها به ابداع شگردهای جدیدی در داستان نویسی دست می یازند. این مقاله به روش کتابخانه ای نوشته شده است و با توجه به یافته های جدید درباب ماهیت ذهن و تکنیک های موجود برای انعکاس این یافته ها، یکی از نخستین آثار مدرن ذهن گرای فارسی، یعنی رمان شازده احتجاب هوشنگ گلشیری، را مورد بررسی قرار می دهد. مطابق این پژوهش، ذهنیت گرایی رمان شازده احتجاب بر دو محور خاطره و خیال بنا شده و در نتیجه منطق داستان برمبنای این دو محور پایه ریزی شده است. برای دستیابی به این مهم نویسنده از انواع تکنیک های انعکاس ذهن که با به کارگرفتن آن ها خواننده مستقیماً با عملکردهای ذهنی شخصیت مواجه می شود استفاده می کند تا منطق ذهن گرای رمان را به بهترین وجه به نمایش بگذارد. این امر البته پیچیدگی رمان را نیز در پی دارد؛ پیچیدگی ای که باوجود تصور بسیاری از خوانندگان تعمد نویسنده نیست، بلکه در نتیجة نزدیک سازی ساختار رمان به ساختار ذهن به دست آمده است که با درک درست این ساختار می توان بر دشواری های موجود در این رمان فائق آمد.
۹.

رمان مدرن، روایتی دیگرگونه و دیریاب(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: معنا زبان مدرنیسم ساختار رمان مدرن روایت پیچیده

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۸۸ تعداد دانلود : ۹۱۲
نویسندگان مدرن به دنبال یافتن راهی نو برای فراتر رفتن از محدوده های مخاطره آمیز تصنع و تکرار،پشت پا به ساختارهای خشک و تغییر ناپذیر گذشته زدند و با ملاحظه ی پیوندهای فلسفی مدرنیته و شکل ادبی آثار مدرن، آثار خود را تا جایی پیش بردند که گاه غیر قابل فهم به نظر می آیند.وجود ساختارهای ذهنی و تداخل آن با ساختارهای زبانی، توجه به ناخودآگاه،توجه به اندیشه های فلسفی جدید راجع به ماهیت زمان،نزدیک ساختن نثر به شعر، عدم قطعیت معنا و پایان گشوده، ورود دیدگاه های سمبولیستی وسوررئالیستی به داستان، گرایش به اساطیر کهن و... از جمله دلایلی هستند که دشوار فهمی را برای اینگونه آثار در پی دارند. با تمام این ها وجود این دشواری ها، هرگز دلیل بر غیر قابل فهم بودن این آثار نیست. بلکه با شناخت فنون به کارگرفته شده توسط نوسندگان مدرن و با درک روش خواندن این آثار می توان ساختار منسجم موجود در آنهارا کشف کرد و به درک درستی از آنها نایل شد.پژوهش حاضر از سه محور زبانی، معنایی و ساختاری به بررسی دشواری های رمان مدرن و آنچه که منجر به این دشواری ها می شود می پردازد.
۱۰.

مقایسه داستان سیاوش در شاهنامه با داستان شیر و گاو در کلیله و دمنه(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: شاهنامه کلیله و دمنه داستان سیاوش داستان شیر و گاو مقایسه و بررسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۳۶ تعداد دانلود : ۱۲۶۱
بخشی از داستان سیاوش در شاهنامه از آن زمان که این شاهزاده ایرانی وارد توران می شود و سپس با سعایت گرسیوز (برادر افراسیاب) با قتل می رسد، به داستان شیر و گاو در کلیله و دمنه شبیه است. لازم به ذکر است که ریشه داستان سیاوش را مرتبط با اسطوره ایشتر و تموز از اسطوره های بین النهرین دانسته اند،اما این فرضیه فقط مربوط به بخش های نخستین داستان است وبحث مورد نظر مارا شامل نمی شود. آن چنان که در ادامه خواهد آمد، صحنه ها و گفتمان دو داستان به صورت کاملا مشابه با هم پیش می روند، اما تفاوت هایی از جمله نمادین بودن شخصیت ها در کلیله و-دمنه، در مقایسه با شاهنامه قابل بررسی است. بنابر این، دور از ذهن نیست اگر ریشه اصلی این قسمت از داستان سیاوش را در داستان مزبور از کلیله و دمنه جست و جو کنیم،البته ریشه داشتن هر دو داستان دریک داستان کهنتر نیز احتمالی است که نمی توان به سادگی از آن گذشت. در این جستار برای مقایسه دقیق ابتدا مختصر ریشه اصلی دو داستان کاویده می شود، و سپس، صحنه ها و گفتمان و شخصیت های مختلف دو داستان با هم مقایسه گردیده و در پایان نیز به تفاوت های این دو داستان اشاره می شود.
۱۳.

بابا جعفر ابهری، عارف گمنام منطقه جبال و آداب الفقراء وی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: آداب الفقراء بابا جعفر ابهری عرفان منطقه جبال

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۵۰۹ تعداد دانلود : ۱۳۵۸
در این جستار، یکی از برجسته ترین عارفان نیمه دوم قرن چهارم هجری قمری و اوایل قرن پنجم، «جعفر بن محمد بن حسین ابهری»، معروف به «باباجعفر» و اثر گمنام او با نام «آداب الفقراء»، برای نخستین بار معرفی می شود. در متون عرفانی فارسی، نامی از باباجعفر ابهری و نشانی از کتاب او نیست؛ ولی در تراجم و آثاری که درباره حوزه عرفانی جبال نوشته شده و بیشتر هم به زبان عربی است، او عارف، شاعر و محدث بزرگی به شمار می رود که جایگاه خاصی در عرفان آن مناطق دارد. هدف این پژوهش، بازشناسی این عارف با مراجعه به متون و منابع کهن است.
۱۵.

بشوی اوراق: نقد محتوایی بر دو بخش از مناقب العارفین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: متون عرفانی مناقب العارفین نقد محتوایی بهاءولد امیرعارف

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۹۹ تعداد دانلود : ۱۳۸۶
نقد محتوایی آثار ادبی در پژوهش های ادبی پارسی چندان رواج و روایی ندارد و بسا که زیبایی ها و جذابیت های بیرونی و موضوعی پژوهنده و خواننده را آن‏چنان درگیر می کند که به درستی و نادرستی نگاشته ها کمتر توجه می نماید. یکی از متون معتبر نثر فارسی که از منابع اصلی پژوهشگران درباره شخصیت جلال الدین مولوی و خاندان و یارانش می باشد، کتاب مناقب العارفین نگاشته شمس افلاکی است. این کتاب با شیوه ای مریدانه و مخلصانه نگاشته شده و اشتباهات و تضاد های بسیار دارد. از گذشتگان با بیاناتی غیرواقع، اسطوره می سازد و از معاصران با شیفتگی بسیار شخصیت های فراواقعی جلوه می دهد که با نگاشته های خودش هم ـ اگر دقیق بررسی شود ـ تطبیق نمی کند. در این جستار احوال یکی از گذشتگان (بهاءولد) پدر مولوی و یکی از معاصران او (امیرعارف، نوه مولوی) بررسی می شود.

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان