فرهاد نظری زاده

تحقق نوآوری بعنوان عامل بقا و پیشرفت در محیط متغیر امروز به دلیل ریسک و هزینه بالا و توزیع دانش و قابلیت های مورد نیاز آن بین بازیگران مختلف، مستلزم تعامل، همکاری و مشارکت است. درخصوص ماهیت و نحوه تعامل سازمان ها در حوزه نوآوری، طی حدود یک قرن اخیر مفاهیم مختلفی شکل گرفته است که هریک رویکرد، کارکرد و هدفی متفاوت دارد. نظر به اهمیت تمیز این مفاهیم نزد پژوهشگران، سیاستگذاران و دست اندرکاران حوزه نوآوری، این مقاله، با مرور نظام مند و تحلیل هم واژگانی، ضمن بررسی سیر تطور مفاهیم مرتبط با این موضوع و مفاهیم و اصطلاحاتی که در رابطه با این مفهوم شکل گرفته و توسعه یافتند، به شناسایی تمایزات آن ها به لحاظ رویکرد، ماهیت، کارکرد و کانون تمرکز می پردازد. براساس نتایج این پژوهش، سه عنصر نگاه سیستمی، نزدیکی جغرافیایی و شبکه سازی را می توان به عنوان ارکان اصلی شکل گیری این مفاهیم برشمرد که البته میزان گرایش به این سه عنصر در مفاهیم مختلف همکاری در نوآوری متفاوت است. علاوه بر این، براساس عناصر یادشده، می توان مفاهیم را در سه دسته نگاه سیستمی، نگاه مکانی و نگاه شبکه ای دسته بندی کرد. حرکت از مفاهیم اولیه همچون نزدیکی و قرابت جغرافیایی به مفاهیم شبکه سازی و موضوعاتی اعم از تاب آوری و پایداری ضمن آنکه به نوعی دلالت بر توسعه مفهومی همکاری در نوآوری دارد، می تواند ابزاری برای سنجش سطح بلوغ میل به مشارکت در نوآوری باشد.

جهان به دوره جدید اقتصادی وارد شده است که در آن، اطلاعات، نوآوری و دانش بیش از دیگر عوامل تولید یا نیروی کار تأثیر دارد. کشورهایی که با موفقیت به اقتصاد مبتنی بر دانش تبدیل شوند، بر آینده مسلط خواهند بود. استفاده مؤثر از دانش و اطلاعات کار آسانی نیست و نیازمند داشتن عناصر لازم، فراهم کردن شرایط و الزامات و زیست بوم متناسب با اقتصاد دانش بنیان است. در شرایطی که اقتصاد دانش بنیان روزبه روز اهمیت بیشتری می یابد، فاصله میان کشورهای پیشرفته و درحال توسعه فزاینده است و تأخیر در این زمینه، موجب شکاف های جبران ناپذیری می شود. برخی معتقدند اقتصاد دانش بنیان مختص کشورهای پیشرفته، قوی و ثروتمند است، ولی شواهد حاکی است که برخی راهکارها و تجارب موفق برای ورود به عرصه اقتصاد دانش بنیان وجود دارد. به هرحال، روشن است که در دنیای سرشار از رقابت و نابرابری، گذار به سوی اقتصاد دانش بنیان نیازمند چشم اندازی مشخص و نقشه راهی روشن و دقیق است. تأمین عناصر و ارکان کلیدی مورد نیاز برای تحریک و توسعه اقتصاد دانش بنیان برای دستیابی به رقابت پذیری بلندمدت، موضوعی مهم است. علم، نوآوری و فناوری به عنوان موتورهای رشد و نیروی محرک اقتصاد دانش بنیان، نه جریانی خودجوش، که مستلزم تدارکی در قالب حکمرانی و سیاست گذاری علم، نوآوری و فناوری است. امروزه سیاست های علم، فناوری و نوآوری در قالبی یکپارچه مطرح و بعضاً با عنوان سیاست های جامع نوآوری تدوین می شوند. در مقاله حاضر، پس از بررسی وضعیت کشور در شاخص های اقتصاد دانش بنیان، به بررسی تناظر آن با سیاست نوآوری در ابعاد مختلف پرداخته شده است. تجارب، مدل ها و تحلیل ها مشخص می سازد که برای تقویت اقتصاد دانش بنیان، سیاست نوآوری به طور خاص در بعد «نهادی» نیازمند بازنگری جدی است. «ابزارها»ی سیاستی باید ارتقا یابد و متناسب سازی شود و خلق دانش بنیان بهبود یابد. براین اساس، در بخش نهایی مقاله، پیشنهاداتی در این باره ارائه شده است.

نظام های انتخاباتی از لوازم بنیادین نظام های سیاسی مردم سالار هستند. جمهوری اسلامی ایران به دلیل ماهیت مردم سالار بودن خود از این قاعده مستثنی نیست در نظام جمهوری اسلامی نیز مشروعیت سیاسی یکی از ارکان شکل دهنده ی نظام است که قوت و ضعف این مسئله نیز ناشی از نقش آفرینی مردم خواهد بود. یکی از تجلی گاه های مقبولیت مردمی نظام انتخابات است که در طی آن هرچه میزان مشارکت بالاتر باشد نشان دهنده ی مقبولیت بالای آن نظام سیاسی خواهد بود. از این جهت مسئله اساسی پژوهش حاضر کسب آگاهی از آینده های محتمل پیش روی مشارکت در انتخابات آینده مجلس شورای اسلامی بوده است. در انتخابات مجلس شورای اسلامی نیز به دلیل ویژگی ها خاص خود، مشارکت اهمیت ویژه تری را خواهد داشت، از این رهگذر اهمیت مطالعه درباره انتخابات مجلس و میزان مشارکت روشن می شود. پژوهش حاضر با هدف شناسایی آینده های محتمل پیش روی مشارکت در دوازدهمین انتخابات مجلس شورای اسلامی در ایران بر اساس الگویی بومی و بهبودیافته از سناریونویسی که از سوی «شبکه جهانی کسب وکار» معرفی شده است، طراحی و اجرا شد که در نهایت با نظر خبرگان 3 عدم قطعیت کلیدی «وجود و یا عدم وجود نشاط سیاسی»؛ «گشایش و عدم گشایش اقتصادی» و «امنیتی شدن و عدم امنیتی شده فضای انتخابات» 4 فضای سناریوی با عناوین « ایستاده در غبار»؛ «می خواهم زنده بمانم»؛ «به سوی افتخار» و «از نفس افتاده» را به وجود آورده است.

آینده پژوهی دانش شناخت، توصیف، ترسیم و شکل دهی به آینده زندگی بشر در ابعاد و زمینه های گوناگون است. آینده پژوهی دانشی مهم برای آینده هر جامعه است که هم به لحاظ نظری و چه به لحاظ عملی با ارزش ها، معارف، فرهنگ، شرایط و زمینه ها و نیازهای هر جامعه عجین بوده و طبعاً هر کشوری نگاه بومی و خاص خود را به آینده دارد. به همین دلیل و با توجه به فرهنگ غنی اسلامی و ایرانی کشورمان، آینده پژوهی اسلامی ایرانی می تواند مضمون بومی آینده پژوهی در کشور ما را تشکیل دهد. مقاله حاضر پس از بحث درباره آینده پژوهی اسلامی و ابعاد آن، چهارده مورد از دستاوردها اصلی آن را در چهار محور علمی، اجتماعی، سیاسی و حقوقی معرفی کرده است. روش پژوهش، استفاده از مطالعه نظام مند ادبیات و تحلیل آثار پیشین بوده است. بررسی ما نشان می دهد آینده پژوهی اسلامی از منظر ذی نفعان مختلف (به خصوص جامعه، حکومت و دانشمندان) کارکردهای متفاوتی دارد. آینده پژوهی اسلامی، از نظر عمومی و برای جامعه به منزله راهنمایی برای حرکت به سمت تعالی، امید و سعادت دنیوی و اُخروی است. از دید اندیشمندان، منظر دینی می تواند افق های جدید و راهکارهایی ارائه دهد که کمبودهای نظری و عملی علم را در قبال شناخت و ترسیم آینده جبران نماید. از نظر حاکمیت، آینده پژوهی اسلامی می تواند به عنوان چارچوب واقعی برای پیشرفت و حکمرانی باشد و هم به مثابه ابزاری برای توجیه سیاست ها و اقدامات به کار گرفته شود.

آینده پژوهی راهبردی برای مواجهه با عدم قطعیت ها، مدیریت و کنترل پیش دستانه در راستای تحقق آینده ی مطلوب است. تلاش برای تجسم آینده و حذف سناریوهای نامطلوب، امروزه امری هوشمندانه قلمداد شده و اسناد، کتب و مقالات متعددی در این راستا به رشته تالیف درآمده اند. کتاب تغییر برزگ، جهان در سال 2050 از جمله این آثار است که به بررسی و تصویرپردازی آینده بلندمدت جهان در چهار حوزه اصلی اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و علم و فناوری می پردازد. مقاله حاضر ضمن بررسی کتاب براساس معیارهای پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی، کوشیده است اعتبار اثر حاضر را به لحاظ روشی و رویکردی بررسی نماید. براساس ارزیابی به عمل آمده، این اثر کیفیتی متوسط داشته و در جهت ارتقای کیفی لازم است بازبینی جدی در ترجمه اثر صورت گرفته و نیز با توجه به گذشت یک دهه از تاریخ انتشار کتاب اصلی، صحت ادعاهای آن مورد بررسی قرار گیرد.

امروزه صنعت فناوری مالی(فین تک)هرچه بیشتر از گذشته در حال توسعه بوده و مورد توجه کاربران قرارگرفته است.در این راستا،استارت آپ های فین تک با جذب کاربران و تنوع بخشی به خدمات قابل ارائه،سعی در گسترش فعالیت خود داشته و بی شک در سالهای آینده نقش پر رنگ تری را در نظام مالی ایران خواهند داشت.ازاین روتصمیم گیرندگان درحوزه صنعت بانکداری و مالی کشور نیازمند شناخت آینده احتمالی این استارت آپ هاهستند.هدف این پژوهش بررسی جایگاه استارت آپ های فین تک در سیستم مالی ایران در افق1410است و ازنوع کیفی وکاربردی است،جامعه آماری شامل خبرگان حوزه مالی،مدیران بانکی،مدیران استارت آپ های فین تک و سیاست است.برای نمونه گیری ازروش گلوله برفی استفاده شده است و 15 نفر به صورت هدفمند انتخاب و با بهره گیری از تحلیل اثرات متقاطع، عوامل تاثیرگذار ومولفه های کلیدی استخراج گردید،سپس از نرم افزار سناریوویزارد جهت تحلیل ساختاری و بررسی چگونگی اثرگذاری واثرپذیری این عوامل نسبت به هم واستخراج فضاهای سناریویی استفاده شده است و در نهایت4سناریوی سازگار و محتمل درارتباط با آینده استارت آپ های صنعت فین تک شامل فتح قلمرو(تسلط کامل استارت آپ ها)،رقابت درتسخیرصنعت(رقابت بانک ها و استارت آپ ها)،درجا ماندگان(عدم استقبال زیاد کاربران و صنعت بانکداری از استارت آپ ها) و مرگ تدریجی یک رویا(نا کامی استارت آپ ها)استخراج و توصیف شده است.پس ازروایت سناریو ها و از طریق یافته های موجود در پنل خبرگان و جمع بندی آن ها،تلاش شد توصیه های راهبردی در خصوص آینده استارت آپ های فین تک برای مدیران وسیاست گذاران مربوطه ارائه شود.

کی از مهمترین مسائل مورد توجه سیاستگذاران در حوزه رسانه موضوع آینده رسانه ها می باشد. اگر سیاستگذاران و تصمیم گیران در این عرصه به شناخت نسبت به آینده دست پیدا نکند نمی توانند نگاه پیش دستانه نسبت به موضوعات و جریان های محوله خود داشته باشند لذا همیشه با حالت های بحرانی مواجهه خواهند بود که تصمیم گیری در این زمانم بسیار هزینه بردار می باشد. رسانه های اجتماعی تاثیر زیادی در گفتمان سازی و تغییر سبک زندگی و باورهای جامعه دارند. بنابراین بررسی آینده مخصوصا رسانه های اجتماعی در حوزه فضای مجازی بسیار مهم و با اهمیت است. در این پژوهش ما سعی در بررسی روندهای آینده شبکه های اجتماعی داشته ایم و در این مسیر با استفاده از 32 منابع که از سال 2018 به بعد انتخاب شده است به احصاء پیشران ها و کلان روندهای پرداخته و با استفاده از نظر نخبگان موثرترین پیشران را تعیین می نماییم. برای این کار از دو روش پنل خبرگان نرم افزار میک مک و روش AHP با استفاده از نرم افزار Expert Choice استفاده نموده ایم که نتایج حاصله از هر دو روش اهمیت تغییرات فناروی و اقتصاد را نشان می دهد. از بین تمام پیشران ها، فناوری به عنوان موثرترین پیشران در تغییرات آینده شبکه های اجتماعی تعیین شد.

سرعت پیشرفت فناوری ریزپرنده ها حیرت آور بوده و به موازات توسعه این محصولات، کاربرد آن هم متنوع تر می شود. ارزان بودن و قابلیت مخفی شدن ریزپرنده ها منجر به افزایش کاربردهای نظامی مانند جاسوسی، جمع آوری اطلاعات، حملات انتحاری و... شده است. بنابراین ایران باید برای صیانت از امنیت آسمان خود، شناخت مناسبی از این فناوری داشته باشد. شناختِ روندِ فناوری هایِ آتی ریزپرنده ها، امکان ارتقای آگاهی و جلوگیری از غافلگیری را فراهم می کند. البته مشخص است که روند تغییرات فناوری ریزپرنده روبه رشد است ولی این که چه فناوری هایی باعث تسریع رشد خواهند شد و تغییر در کدام فناوری ها باعث ظهور تهدیدهای آینده می شود، اهمیت دارد. باتوجه به مطالب ذکرشده، هدف اصلی این مقاله شناسایی روندهای فناوری هایِ آتی ریزپرنده ها است. روش تحقیق مورد استفاده در آن از نوع «روش ترکیبی» است؛ فهرست اولیه روندها با رویکرد دیده بانی و به روش «مطالعه کتابخانه ای» تهیه شده و در جلسات خبرگانی متعدد، بررسی و ارتقا یافت. خبرگان تعیین شده 25 نفر از طراحان و مسئولین مرتبط با ریزپرنده ها بودند. برای تحلیل دقیق تر، از روش «تحلیل تاثیر بر روند» استفاده شده و نظرات خبرگان یادشده در قالب پرسشنامه جمع آوری و احتمال وقوع هر روند و میزان اهمیت آن در قالب «ماتریس اولویت مسائل» مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج نهایی نشانگر این بود که «افزایش سطوح هوشمندی و همکاری های جمعی بین ریزپرنده ها» مهمترین عوامل تاثیر گذار بر روند آتی ریزپرنده ها بوده و «افزایش مقاومت در برابر اقدامات آفندی» در رتبه دوم تحولات آتی این پرنده ها قرار دارد.

پایش و آگاهی به موقع از تحولات فناورانه، امروزه نه پنجره ی فرصت قابل انتخاب که ضرورتی غیرقابل اجتناب برای سازمان ها است. هرچند مدل های عمومی و گام های کلی برای رصد و دیدبانی فناوری وجود دارد، ولی صنعت اطلاعات و ارتباطات با توجه به سرعت تغییرات و حساسیت آن نسبت به تحولات فناورانه و البته شرایط خاص ایران همچون تحریم، نیازمند ملاحظاتی خاص در تدوین مدل دیدبانی فناوری است. این تحقیق، به روش کیفی تحلیل مضمون به کمک مصاحبه با دست اندکاران و خبرگان این صنعت، با بررسی رویکردهای گذشته و جاری، به بررسی و شناخت دیدگاه حاکم و عوامل تاثیرگذار دیدبانی در صنعت اپراتورهای مخابراتی ایران پرداخته است. براساس ادبیات موجود و الگوهای نظری، سه متغیر «محیط، سازمان و فناوری» مهم ترین عوامل تعیین کننده مدل عمومی دیدبانی فناوری هستند، در عین حال مصاحبه ها نشان می دهد که در کنار سایر متغیرها، عنصر «اطلاعات» به عنوان یک متغیر مهم و تاثیرگذار، مدل واقعی دیدبانی را در این صنعت شکل می دهد.

دنیای فناوری امروزه چنان در حال تغییر است که اطلاع از این تغییرها، هماهنگی و پاسخ مناسب و به موقع به آن ها، یکی از مهم ترین دغدغه های سازمان های مختلف شده است. در راستای حل این چالش، سازمان ها نیازمند دیدبانی و رصد تحول های فناورانه و اقدام مقتضی برای مواجهه با این تحول ها هستند. از این رو، هدف این پژوهش، ارایه الگوی عمومی دیدبانی شامل فرایند (گام ها) و ساختار (عناصر، اجزاء و روابط بین  آن ها) است. در این راستا، پس از بررسی الگو های مختلف پویش، آگاهی، رصد و دیدبانی فناوری، با تلفیق الگو های موجود، به روش فرا ترکیب، الگوی عمومی دیدبانی فناوری مشتمل بر عناصر، روابط و فرایندهای اصلی طراحی گردید. در واقع، از آن جا که الگو های موجود مرتبط با موضوع اطلاع از تحول های فناورانه، هر یک به جنبه ای از بحث مورد  نظر پرداخته اند، ارزش افزوده ی این تحقیق، بهره گیری از نقاط قوت هر الگو و ارایه ی چارچوب اولیه ای به نسبت کامل با لحاظ تمام عناصر، روابط و گام ها است. از جمله نقاط قوت این الگو اولیه می توان به تقسیم فرایند دیدبانی به سه مرحله ی پیشین، اصلی و پسین و تعیین عناصر، اهداف، زیر ساخت های اصلی دیدبانی اشاره کرد.

نوآوری موضوعی بسیار مهم برای همه صنایع، به ویژه صنایع دفاعی است. این صنایع برای پشتیبانی از قدرت دفاعی نیازمند نوآوری هستند. البته نوآوری فرایندی پیچیده بوده و عوامل مختلفی می تواند آن را متأثر سازد. با توجه به نقش روزافزون تغییرات محیطی؛ این پژوهش تمرکز خود را معطوف به شناسایی و بررسی عوامل محیطی مؤثر بر نوآوری کرده است. لذا سؤال اصلی این است که کدام عوامل محیطی بر نوآوری در صنایع دفاعی تأثیر می گذارند؟ تأثیرگذاری کدام عوامل محیطی بیشتر است و آیا تأثیر این عوامل بر نوآوری های جهشی و تدریجی یکسان است؟ در پژوهش به روش توصیفی-پیمایشی از بین 27 عامل محیطی مؤثر شناسایی شده در ادبیات، به کمک نظرسنجی از خبرگان مجموعاً 15 عامل مؤثر به وسیله آزمون دوجمله ای تأیید شد. در مرحله میدانی، از بین جامعه 500 نفری مدیران و کارشناسان، نمونه ای 100 نفری به پرسشنامه پاسخ دادند و نظراتشان با آزمون تی بررسی و برای رتبه بندی عوامل، از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج کلی پژوهش نشان داد هرچند تمامی 15 عامل محیطی مذکور بر نوآوری مؤثرند، ولی شدت تأثیرگذاری آن ها متفاوت بوده و تأثیرگذاری آن ها بر نوآوری های جهشی و تدریجی نیز اختلاف دارد. با توجه به یافته های پژوهش، در نوآوری های تدریجی مهم ترین عامل نوآوری، «درک نیاز و مطالبات مشتری»، ولی در نوآوری های جهشی «تهدیدات آینده» بسیار حیاتی است. با توجه به یافته های پژوهش، رویکرد مدیریتی به نوآوری های جهشی و تدریجی باید تا حدی متفاوت باشد و به خصوص مطالعات آینده پژوهی به منظور پایدارسازی و اثربخشی نوآوری ها در محیط های آینده موردتوجه قرار گیرد.

نوآوری یکی از موضوعات کلیدی در گذار به سوی موج جدید صنایع دفاعی است. اما، موفقیت نوآور ی هایی که در صنعت دفاعی شکل می گیرند، تحت تاثیر عوامل متعددی است. در این میان، محققان، به عوامل متعددی اشاره کرده اند که موفقیت نوآوری را تحت تاثیر قرار می دهند. این عوامل شامل عوامل محیطی، سازمانی و فردی می شوند. گرچه همه این موارد تاثیرگذارند، اما بعضی از محققان بر نقش و اهمیت عوامل سازمانی در موفقیت نوآوری، تاکید بیشتری دارند. از سوی دیگر، برخی از صاحب نظران نیز با توجه به فنآوری محور بودن صنعت دفاعی، بر اهمیت عوامل فردی تاکید زیادی دارند. در این تحقیق، ابتدا به شناسایی عوامل فردی موثر 9عامل و همچنین تبیین ابعاد و مولفه های 3 مولفه موفقیت نوآوری پرداخته شده و سپس به کمک سیزده نفر از صاحب نظران دفاعی، عوامل موثر بر موفقیت نوآوری، پالایش شده است. در مرحله ی بعد، به روش توصیفی پیمایشی و با کمک نظرات 100 نفر از مدیران و کارشناسان صنایع دفاعی، تاثیر این عوامل فردی، به تفکیک بر نوآوری های جهشی و تدریجی، بررسی شده است. نتایج نشان می دهند که از بین 9 عامل فردی شناسایی شده، 7 عامل بر ابعاد موفقیت نوآوری تاثیر معنی داری داشته که البته اولویت و رتبه بندی عوامل در نوآوری های جهشی و تدریجی متفاوت است. همچنین براساس نتایج، مولفه های سه گانه موفقیت نوآوری در صنعت دفاعی به ترتیب اهمیت عبارت اند از: فرصت آفرینی برای جنگ های آینده، تامین مطالبات و نیازهای جاری نیروهای مسلح و کسب منافع اقتصادی.

نوآوری یکى از موضوعات کلیدى در گذار به سوى موج جدید صنایع دفاعى است. اما به ثمر رسیدن و موفقیت نوآور ى هاى صنعت دفاعى (به خصوص نوآورى هاى فناورانه)، تحت تاثیر عوامل متعددى است. در این زمینه، محققان اغلب به سه دسته عوامل محیطى، سازمانى و فردى اشاره دارند، که خود این عوامل نیز، متشکل از مولفه هاى متعددى دیگرى هستند. به نظر برخى محققان، عوامل سازمانى نسبت به دسته عوامل دیگر، نقش مهم ترى در موفقیت نوآورى ها دارند. در صنایع دفاعى (که معمولاً درگیر توسعه فناورى و محصولات پرریسک و زمان برى نسبت به صنایع تجارى هستند) شاید نقش و اهمیت عوامل سازمانى بیشتر هم باشد. براین اساس، در تحقیق حاضر، ابتدا ابعاد موفقیت نوآورى در صنعت دفاعى تبیین مى شود و در ادامه، عوامل سازمانى موثر 40 (عامل) مورد شناسایى قرار مى گیرد و با نظر خبرگان اصلاح مى گردد. سپس، با کمک نظرات 100 نفر از مدیران و کارشناسان صنایع مختلف دفاعى، تاثیر عوامل سازمانى به تفکیک بر موفقیت نوآورى هاى جهشى و تدریجى، بررسى و مقایسه شده و رتبه بندى مى شوند.