زهره نجفی اصل

کشور ژاپن با داشتن مساحتی حدود ¼ مساحت ایران و جمعیت دو برابر آن، با استفاده از سیاست های اقتصادی کشاورزی و روستایی مبتنی بر فرهنگ تولیدی و وطن پرستی و اولویت منافع ملی بر منافع فردی توانسته است اغلب محصولات کشاورزی خود را خود تولید کند و موفقیت در کشاورزی را دست مایه صنعتی شدنش قرار دهد، ولی در ایران با توجه به منابع طبیعی فراوان به این مهم دست نیافته و با صادرات نفت و اتکا به درآمد نفت به واردات بی مهابای محصولات کشاورزی پرداخته که نه تنها در زمینه تولید محصولات غذایی خودکفا نیست، بلکه در زمینه صنعت نیز وابسته است. در این مقاله به سیاست های کشاورزی و روستایی ایران و ژاپن پرداخته شده و ریشه های فرهنگی ای که سبب این تصمیمات شده مورد توجه قرار گرفته است.

افزایش مهاجرت مردان روستایی به شهرها و مراکز صنعتی، لزوم مشارکت زنان در فعالیتهای تولیدی را نمایانتر میسازد. با این همه، زنانی نیز هستند که از امکاناتی محدودتر برخوردارند، زیرا یا سرپرست مرد خانوار را از دست دادهاند و یا از حمایت آنها به دلایل مختلف بیبهرهاند، و با فقر دست به گریباناند. یکی از مهمترین راهکارها برای از بین بردن فقر زنان، توانمندسازی آنهاست که راهی برای هدایت زنان به سوی فعالیتهای تولیدی و درآمدزاست. در زمینه گسترش اعتبارات خرد به مناطق روستایی، سه دیدگاه کلی: بازارگرا، دولتگرا، و جامعهگرا مطرح شده است. در ایران، بانک کشاورزی طرحی را بهنام «حضرت زینب کبری (س)» برای زنان سرپرست خانوار روستایی به مرحله اجرا در آورده است. مقاله حاضر به تجزیه و تحلیل پیامد پرداخت اعتبارات خرد بانک کشاورزی در توانمندسازی اقتصادی زنان سرپرست خانوار روستایی فعال در بخش دامداری در روستاهای زیر پوشش این طرح در شهرستان بویینزهرا میپردازد و پیشنهادهایی را برای بهبود این طرح ارائه میکند.

نفوذ دولت بعد از اصلاحات ارضی به جامعه روستایی و اتخاذ سیاست های مبتنی بر حمایت از روستاییان با واگذاری زمین های زراعی، اعطای کمکهای جنسی و نقدی بلاعوض به روستاییان، انجام فعالیت های عمرانی با بودجه دولت و برنامه های توسعه ای نشات گرفته از غرب که با بافت روستایی ایران هماهنگی نداشت منجر به نابودی الگوهای مشارکتی سنتی شد و دولت در عوض نتوانست جایگزین مناسبی برای آن الگوها ارائه دهد. این امر موجب شد رفته رفته همیاری ها و مشارکت های خودجوش روستایی کمرنگ شود و در بعضی از موارد به کل از بین برود و توقع انجام بسیاری از فعالیت ها توسط دولت نضج گیرد، که این مسئله تا بعد از انقلاب اسلامی همچنان ادامه دارد. در این مقاله سعی شده است راهکاری ارائه شود که بتوان بین الگوهای مشارکتی سنتی و برنامه های مدرنیزاسیون پلی زد. در این راستا به عنوان راه حل، راهکار تلفیقی پیشنهاد می شود که در آن بدون پشت پا زدن به خود داشته ها و دانش بومی روستاییان، آن بخشی از برنامه های مدرنیزاسیون برگزیده شود که با پایه های سنت و فرهنگ جامعه روستایی هماهنگی داشته باشد تا بتوان مشارکت های مردم روستایی را دوباره احیا کنیم. برای رسیدن به این نتیجه، نیازمند تعدیل قدرت و کوچککردن هرم قدرت، ایجاد میدان فعالیت برای مشارکت روستائیان، ترویج روحیه جمع گرایی، بهبود رابطه دولت و ملت، بالا بردن تحمل ماموران دولتی در واگذاری مسئولیت ها به مردم، ایجاد مسئولیت ها به صورت گروهی و گردشی، توجه به نیازها و الویت ها و توقعات اجتماعی، فرهنگی جامعه و کمکدولت به مشارکت کنندگان در قالب قرارداد هستیم.

امروزه، بعد از فقر و مهاجرت روستایی، اعتیاد روستایی یکی از عوامل مهم تضعیف و ناکارآمدی نیروی انسانی و اختلال در جامعه روستایی به شمار می آید. پژوهش حاضر، با رویکرد کیفی و روش تحلیل محتوای کیفی، به مطالعه علل گرایش به سوءمصرف مواد مخدر درمیان جوانان ساکن در روستاهای شهرستان دلفان می پردازد.  روستاهای شهرستان دلفان ازنظر میزان معتادان به مواد مخدر در استان مقام اول تا سوم را دارد. نمونه ها به صورت هدفمند و به روش گلوله برفی انتخاب شدند و تا حد اشباع نظری با ۲۰ معتاد مواد مخدر و مسئول کمپ ترک اعتیاد و فروشنده مواد مخدر و ریش سفیدها مصاحبه انجام شد. داده های پژوهش با استفاده از مصاحبه عمیق گردآوری شد و تجزیه و تحلیل داده ها با روش تحلیل محتوای عرفی صورت گرفت. یافته ها حاکی از آن است که حمایت های اجتماعی از مصرف مواد مخدر ناشی از خرده فرهنگ محلی و عوامل ساختاری و مصرف تفننی ریش سفیدان، زمینه ساز مصرف مواد مخدر بوده است و عوامل اجتماعی ازقبیل نزاع های سابق در روستا، وضعیت شغل و وضعیت گذران اوقات فراغت بر تداوم سوءمصرف مواد مخدر تأثیر داشته است. برطبق یافته های پژوهش، حضور دهیار کاردان و آگاه با دراختیارداشتن زیرساخت های اجرایی و قانونی برای آگاه سازی روستاییان و جذب مشارکت آنها، از مهم ترین عوامل برای عدم گسترش سوءمصرف مواد مخدر است.

در این تحقیق بنا است دلایل غیراقتصادی موثر بر عدم تمایل به فرزندآوری (بی فرزندی و کم فرزندی) زنان مورد بررسی قرار گیرد. اهمیت فرزند اوری در این دوران که جامعه ایرانی با کاهش جمعیت جوان روبرو است ، فراوان است. عمده تحقیق ها عامل اقتصادی را به عنوان عامل مهم و اساسی کاهش فرزند اوری مطرح کرده اند ولی صرفا عامل اقتصادی در این خصوص تعیین کننده نیست. بدین منظور با روش کیفی و با استفاده از تکنیک مصاحبه، به باشگاه های ورزشی زنانه 19 محله در منطقه یک تهران مراجعه شد و با 43 زن بین سنین 25-45 سال با تجربه ازدواج که تمایل به مشارکت داشتند، تا جایی که اشباع نظری حادث شد، مصاحبه صورت گرفت. خصیصه های رو انشناختی (ترس های فردی، تمایلات فردی) و خصیصه های اجتماعی و فرهنگی جدید به عنوان علل اصلی (مقولات اصلی) عدم تمایل فرزندگذاری شناسایی شدند. کاهش منافع احساسی فرزند ناشی از تغییرات ارزشی می تواند دلیلی بر این امر باشد که زوجین برای کسب لذت و اوقات فراغت جایگزین های دیگری غیر از فرزند داشته باشند و عدم اطمینان به تداوم زندگی زناشویی آنها را ترغیب می کند که کمتر به فرزند و بیشتر به تحصیلات و شغل در خور بیاندیشند.

خانواده نخستین نهاد اجتماعی است که در جریان اعتیاد به طور مستقیم آسیب می بیند. اعتیاد در بیشتر موارد با مرد به خانواده وارد و با ابتلای دیگر اعضا ازجمله مادر و فرزندان در خانواده تثبیت می شود. با تثبیت اعتیاد در خانواده و آسیب پذیری فرزندان، خسارت های جبران ناپذیری بر کیان خانواده وارد می شود که یکی از آنها، بی ثباتی هویتی فرزندان است. پژوهش حاضر درباره بی ثباتی هویتی فرزندان در جریان اعتیاد والدین ازنظر جامعه شناسی مطالعه کرده است. بدین منظور تعداد 40 نفر از خانواده های درگیر مسئله اعتیاد برای نمونه انتخاب شدند. اطلاعات مدنظر با مصاحبه گردآوری و با استفاده از نظریه بنیانی تحلیل شدند. نتایج نشان دادند عواملی مانند دریافت نکردن حمایت عاطفی ازسوی خانواده، بی اعتنایی والدین، انتقال حس تحقیر به فرزندان، مقایسه والدین معتاد با دیگران، بی مسئولیتی والدین، بهت فرزند از نابسامانی خانواده، گسیختگی روابط فرزندان با والدین و درنهایت، کنترل شدید فرزندان سبب بروز بی ثباتی هویتی در آنها به منزله آسیب جامعه شناختی مهم می شود. برای جبران چنین اثرات نامطلوبی، فرزندان به سه راهبرد حذف مسئله، مقابله ای و ترمیمی تمسک می جویند که نتیجه آن به صورت عوارض روحی، اجتناب از جامعه، بی حوصلگی، تحریک پذیری، بروز خشونت های کلامی و جسمی، بی مسئولیتی همه جانبه ازسوی والدین، محرومیت از امکانات اولیه، حرمان معنوی، رنج ناشی از مقایسه، لجبازی با اعضای خانواده و اعتمادبه نفس تخریب شده در فرزندان بروز می یابد.

مقدمه ازدواج در سنین کودکی در کشورهای مختلف و از جمله ایران مسبوق به سابقه است. در این مقاله به مطالعه کیفی سلامت اجتماعی زنان کودک همسر در شهر اهواز پرداخته شد. روش: برای جمع آوری و تحلیل داده ها از تکنیک مصاحبه نیمه ساخت یافته و راهبرد تحلیل محتوای کیفی و نرم افزار مکس کیودی اِی 2018 استفاده و در نهایت نقشه مکس بر اساس نتایج تحلیل ها ترسیم شد. اشباع نظری پس از 19 مصاحبه حاصل شد. در مرحله تحلیل داده ها از کدگذاری فرضیه ای بر مبنای فضای مفهومی برگرفته از نظریه های صاحب نظرانی که سلامت اجتماعی را به مثابه جنبه ای از سلامت فرد در نظر می گیرند، به ویژه نظریه سلامت اجتماعی کییز بهره برده شد پیامدهای ازدواج در سنین کودکی برای زنان مصاحبه شونده در پنج مقوله اصلی قرار می گیرد که هر کدام به نحوی در کیفیت ابعاد پنج گانه سلامت اجتماعی آنان نقش دارد. یافته ها: یکی از مهم ترین پیامدهای ازدواج زودهنگام برای دختران، کودکی از دست رفته آنان است. پدیده کودک مادری نیز زنان کودک همسر را در مسیر پذیرش مسئولیت اجتماعی سنگینی قرار می دهد . این کودک همسران پس از ازدواج با محدودیت های ارتباطی زیادی مواجه می شوند که انزوای اجتماعی نتیجه آن است که در کنار تحمل خشونت خانگی، میزان مشارکت اجتماعی و شکوفایی اجتماعی این افراد را تا پایین ترین سطح تنزل می دهد. تمام این موارد، نشان دهنده سطح پایینی از ابعاد پنج گانه سلامت اجتماعی این افراد است. واژگان کلیدی:کودک همسری، سلامت اجتماعی، زنان، اهواز، تحلیل محتوای کیفی.

تمایل به نگهداری از سگ در بعضی خانواده های ایرانی در دنیای امروزی با گسترش سبک زندگی غربی رو به فزونی گذاشته است. در این تحقیق قصد بر انست با استفاده از روش کیفی و انجام مصاحبه عوامل موثر درایجاد این پدیده مورد بررسی قرار گیرد. برای این منظور با ۲۰ فرد در دسترس (با مصاحبه با ۲۰ فرد به اشباع نظری رسیده شد) که به مشهورترین مراکز خدمات دامپزشکی شمال شهر تهران برای گرفتن خدمات مراجعه کرده بودند مصاحبه شد. با کدگذاری مصاحبه ها، ۳ مقوله اصلی تاثیر ارزشهای غربی، فرزندسالاری و بحران ها و خلاءهای عاطفی با توجه به سن، جنس و موقعیت های مختلف شرکت کنندگان شناسایی شدند. نتایج حاکی از آن است که پیشرفت های فراوان در زمینه تکنولوژی انسان ها را تنهاتر کرده است. فردگرایی مفرط زاییده فرهنگ غرب و رسوخ آن در بخشهای مختلفی از زندگی ،توجه افراطی به تمنیات فردی، تمایل به خاص بودن، کمرنگ شدن ارزشهای مذهبی و چرخش های فرهنگی، عدم تمایل به فرزندآوری به دلایل گوناگون (طلاق، زندگی مجردی یا زوج زیستی و ...) و عدم توجه فرزندان به والدین شان، باعث نگهداری از سگ در خانه شده است

هدف: تغییرات دهه های گذشته ، خانواده را با چالش های جدیدی روبه رو کرده و مفاهیم سنتی زندگی خانوادگی در معرض تهدید قرار گرفته است. جامعه ایران نیز از این تغییرات مستثنی نبوده و در سالهای اخیر بر میزان طلاق افزوده شده است؛ اما به دلیل سرعت تغییرات، ریشه های طلاق  با دهه های گذشته تا حدودی متفاوت است. روش : روش  منتخب شیوه ی کیفی - تطبیقی است و با استفاده از تکنیک  مصاحبه نیمه ساختار یافته با 32  زوج در حال جدایی در هر دهه ۱۳۸۰ و ۱۳۹۰ اطلاعات جمع اوری شد . اطلاعات در دهه 1380 از زوجینی که به دادگاه خانواده ونک تهران مراجعه کرده بودند و اطلاعات جامعه مشارکت کننده در دهه 1390 از  مراجعان به دفتر یکی از وکلای پایه یک دادگستری به دست آمد. یافته ها: ۴ مقوله اصلی اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و شخصیتی ، فردی و تعدادی مقوله فرعی در هر دهه شناسایی شدند. مقولات اصلی در هر دو دهه 1380 و 1390 یکسان است ؛ ولی در دهه1390، بعضی از مقولات فرعی مثل خیانت زنان مطرح است که در دهه 1380 وجود نداشت و بعضی از مقولات فرعی مهم در دهه1380 به دلیل فرسایش اهمیت خانواده و کاهش نقش میانجیگری خانواده های ریشه ای، در دهه 1390 از رواج افتاده است، مثل دخالت های خانواده های ریشه ای . نتیجه گیری: نتایج حاصل گویای آنست که فردگرایی رو به افزایش است، دوری از اعتقادات  مذهبی، کاهش اهمیت و کارکرد خانواده در همه ابعاد از جمله موارد تغییرات است.