زهرا حسینی اعظم

زمینه/ هدف: در افسانه نخودی آذربایجان، زایش و تداوم حیات در ارتباط مشخص با آب و مرگ و نابودگری و اثبات حقانیت در ارتباط با آتش است. پژوهش حاضر در پی این است که بر پایه نظریات نشانه شناسی پیرس بیان کند که نمادها و نشانه های اسطوره ای آب و آتش در افسانه نخودی آذربایجان چگونه ظهور یافته اند تا ضمن بررسی این نشانه ها به فهم باورهای اسطوره ای مردم آذربایجان دست یابد.روش/ رویکرد: در این پژوهش اطلاعات به صورت کتابخانه ای جمع آوری شده و پژوهش به صورت توصیفی _تحلیلی با تکیه بر الگوی نشانه شناسی پیرس انجام می گیرد و در آن خلق نشانه ای اسطوره آب و آتش در افسانه نخودی آذربایجان توصیف و تحلیل می شود و تبیین می گردد که آب و آتش جز کدام یک از اشکال نشانه ای شمایلی، نمایه ای و نمادین هستند.یافته ها/ نتایج: با توجه به یافته ها چنین دریافت می شود که آب در افسانه نخودی در وجه نشانه ای، نماد برکت و فرزندآوری است. همچنین غرق نشدن قهرمان در آب انبار را می توان با احتیاط اسطوره گذر از آب دانست که نماد تولد دوباره می باشد و نیز تغییر موقعیت و سرنوشت قهرمان با به دست آوردن ثروت به نوعی رسیدن به تعالی است و نماد تغییر و تحول نیک است. همین طور مقوله سوزانندگی آتش آن را به نمادی از مرگ در افسانه نخودی مبدل می سازد. ایضا بخش رهایی یافتن نخودی از آتش تنور و پیروزی بر پادشاه، نماد تطهیر و اثبات پاکی برشمرده شده است. در مجموع شناخت درست این نشانه ها در افسانه نخودی، سبب درک بهتر و عمیق تر این افسانه شد.

هدف: این پژوهش در پی تحلیل معنایی و مضمونی ترانه ساری گلین آذربایجان و افسانه عاشقانه مرتبط با آن و تبیین جایگاه بینامتنی آن بر پایه نظریه بینامتنیت ژرار ژنت با حکایت شیخ صنعان عطار است تا ضمن بررسی تفاوت ها و شباهت های این دو داستان، به دریافت شایسته تر ترانه ساری گلین دست یابد. بررسی بینامتنی برای شناخت پیشینه و نقد متون ادبی یا هنری و نیز تشخیص اصالت و خلاقیت آن ها بسیار موثر است. در این پژوهش چنانچه ترانه ساری گلین آذربایجان و افسانه عاشقانه ای که پیرامون آن وجود دارد به صورت تطبیقی و بینامتنی با اثر ادبی حکایت شیخ صنعان عطار مورد بررسی قرار گیرد می تواند نکات و وجوه تازه ای درباره این اثر فراهم کند و سبب درک عمیق تر و فهم بهتر ترانه ساری گلین شود. روش: روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی_تحلیلی و شیوه تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت کیفی است. در این پژوهش ابتدا برای کسب اطلاعات در مورد ترانه ساری گلین با تعدادی از اساتید و پژوهشگران در زمینه موسیقی فولکلوریک آذربایجان مصاحبه و بعد از آن به روش کتابخانه ای در خصوص حکایت شیخ صنعان عطار و مبانی نظری، اطلاعاتی گردآوری شده و سپس با تکیه بر نظریه بینامتنیت ژرار ژنت تحلیل درون مایه و شخصیت ها و کنش های این دو متن انجام می گیرد. یافته ها: شخصیت های اصلی و رویدادهای این دو، از قبیل عشق یک مسلمان به دختری مسیحی، شروط ازدواج و روی برگرداندن از اسلام و چوپان شدن عاشق، پایان زندگی دختر مسیحی از فراق یار، نشان دهنده شباهت مضمونی بسیار بینشان می باشد؛ مضمونی که بیان کننده عشقی ناکام و دلداگی پرشوری است. شخصیت پردازی های افسانه ساری گلین که آشکارا از شخصیت های حکایت شیخ صنعان عطار بهره گرفته و مردی مسلمان دلباخته دختری مسیحی می شود و نیز مضمون دقیق و مشترک عشقی که مسائل دینی مخل و بازدارنده آن است و ناکامی در وصالش ریشه در باورهای دینی دارد و همچنین شرط سخت گذر از اسلام برای رسیدن به معشوق که عینا از حکایت شیخ صنعان عطار گرفته شده است ایضا جان سپردن دختر ترسا از فراق حق تعالی و مرگ ساری گلین از فراق یار و دل شکستگی و غم عشق این جهانی که اختلاف در روایت فرجام دختر مسیحی با توجه به اینکه در بینامتنیت صریح متن دوم نسبت به متن اول تفاوت هایی دارد و تشابه و تاکید بر پایان زندگی دختر مسیحی در هر دو حکایت است؛ رابطه بینامتنی صریح را بین تمامی این موارد برقرار می کند. همچنین چوپانی گله بره در افسانه ساری گلین می تواند نشانه و اشاره ای به خوک رانی در حکایت شیخ صنعان عطار باشد که بخشی از بینامتنیت ضمنی است. نتیجه گیری: در نهایت این بررسی بینامتنی روشن کننده تاثیرپذیری افسانه ساری گلین آذربایجان از حکایت شیخ صنعان عطار و سبب درک بهتر ترانه ساری گلین شد و به نظر می رسد افسانه ساری گلین در واقع، روایتی عامیانه از حکایت شیخ صنعان عطار است