اقبال نصیری برم الوان

امروزه افزایش آسیب پذیری و کاهش تاب آوری شهر و ساکنانش در برابر انواع مخاطرات انسانی، طبیعی، تکنولوژیک، بیولوژیک و حتی جنگ و ترور را می توان تهدید جدی و روزافزون برای امنیت و آسایش شهروندان دانست. ازاین رو ضروری است مدیریت شهری همسو با این تنوع مخاطرات، نوعی سازوکار هماهنگ، گسترده، کارا و جامع را برای کنترل، کاهش و تاب آوری شهر ارائه دهد. حکمروایی شهری یک استراتژی موفق مبتنی بر اصول پذیرفته شده جهانی است که برای مواجه و مدیریت چالش های ذکرشده به کار گرفته شده است. هدف پژوهش حاضر، مفهوم سازی و تحلیل ساختاری مؤلفه های حکمروایی در برابر مخاطرات شهری و تعیین میزان و نحوه اثر گزاری و اثرپذیری این مؤلفه ها برای تحقق چشم انداز حکمروایی خوب شهری است. پژوهش حاضر، به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی است. گردآوری اطلاعات به دو روش کتابخانه ای و میدانی (پرسشنامه) بوده است. در بخش میدانی و به منظور بهره گیری از آراء خبرگان و مدل سازی ساختاری در نرم افزار میک مک، از 50 کارشناس و خبره متخصص دانشگاهی و مدیران شهری استفاده شده است. در نهایت، در بخش یافته ها، 34 مؤلفه مبتنی بر اصول جهانی حکمروایی خوب و منطبق با مدیریت مخاطرات شهری ایران، مفهوم سازی شد. از بین مؤلفه های منتخب، 10 پیشران کلیدی با بیشترین اثر در تحقق حکمروایی در مخاطرات شهری شناخته شدند. همچنین نتایج این تحلیل نشان داده است که بر اساس مجموع اثرگذاری مؤلفه ها، اصول اثربخشی و کارایی هر یک با سه مؤلفه بیشترین اثر را در تحقق حکمروایی در برابر مخاطرات شهری ایران داشته است.

بافت های فرسوده شهری بخشی از شهرهای امروزی هستند که با مشکلات عدیده ای در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، کالبدی، محیطی و مدیریتی مواجه اند. افت منزلت اجتماعی و اقتصادی و نابسامانی های کارکردی و کالبدی این بافت ها به همراه افت شدید کیفی محیط شهری از جمله دلایلی است که سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری را مجاب به ارائه راهبردهای نوینی در مواجهه با مسائل و مشکلات این بافت ها کرده است. در این چارچوب، متأخرین و پذیرفته ترین رویکرد مداخله در ساماندهی بافت های فرسوده، بازآفرینی معرفی شده است. هدف اصلی این پژوهش شناسایی پیشران های کلیدی مؤثر بر بازآفرینی بافت های ناکارآمد، شهر بهبهان است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و با توجه به مؤلفه های مورد بررسی، رویکرد حاکم بر آن روش توصیفی – تحلیلی و داده ها و اطلاعات پژوهش با استفاده از مطالعات اسنادی و میدانی گردآوری شده است. جامعه آماری پژوهش متشکل از 18 نفر از خبرگان و متخصصان شهری  به صورت نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. سپس 28 متغییر مؤثر بر بازآفرینی بافت های فرسوده شهر، شناسایی و با نرم افزار MICMAC مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داده است که از میان 28 نیروی پیشران، توانمندسازی ساکنین، تخصیص اعتبارات مالی در قالب وام مسکن، ترویج و بسط تاب آوری شهری، مشارکت دادن مردم و گروه های ذینفع در تصمیمات، رعایت اصول و ضوابط شهرسازی، ایجاد ظرفیت جهت افزایش درآمد ساکنین بافت، توجه به بناهای باارزش قدیمی، بسترسازی جهت ورود بخش خصوصی جزو پیشران های کلیدی تأثیرگذار بر آینده بازآفرینی بافت فرسوده شهر بهبهان هستند.

مقدمه: در چند ده ساله اخیر، گسترش وسایل نقلیه، فضا و معابر شهری، طراحی و برنامه ریزی شهری را از حالت انسان محور بودن و به خصوص ویژگی های ایرانی اسلامی، فاصله داده و در نتیجه، از تعاملات اجتماعی و فرهنگی و ارزش های فضاهای شهری کم کرده است. تداوم چنین جریانی باعث شده زندگی شهری فضاها و تمدن آن و به دنبال آن، کیفیت فضاهای شهر با آسیب روبه رو شود. بنابراین، سطح زندگی شهری و مدنی زمانی به اوج خود می رسد که حضور ساکنان شهری در فضاهای همگانی ضمن آسایش، موجب کسب دانش و ارتقای معنوی و تعالی روح و فرهنگ جمعی آن ها، که تابعی از ارزش ها و اعتقادات مذهبی، تاریخ و فرهنگ اسلامی است در فضاهای همگانی شهر شود [11]. پیاده راه ها، محل حضور همه ساکنان شهری و مشارکت در زندگی اجتماعی است. به همین دلیل، وجود آن ها در شهرها به ارتقای تصویرسازی ذهنیتی مردم از شهر کمک می کند. لذا فلسفه وجودی پیاده راه ها فقط عمل نمودهای فیزیکی و ارتباطی نیست، بلکه تقویت و تثبیت بعضی مسائل اقتصادی و گسترش تعاملات اجتماعی فرهنگی و ایجاد، مقیاس انسانی و کاربری ها در فضای همگانی است [11]. در شهرهای ایرانی اسلامی به علت غلبه جهان بینی اسلامی، محرمیت افراد در فضاهای خصوصی و نیمه خصوصی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در واقع، محرمیت به عنوان حق شخصی افراد بوده و القاکننده مفاهیمی مانند فضا، حریم، قلمرو و حوزه نفوذ است. در شرایط مطلوب، شبکه ای از سلسله مراتب محرمیت، فضای شهری را در بر می گیرد. این سلسله مراتب از واحدهای مسکونی به عنوان محرم ترین و خصوصی ترین فضا شروع شده و به همگانی ترین فضای مرکزی شهر ختم می شود [12]. به همین دلیل، در شهرهای ایرانی اسلامی برای از بین بردن انزواگزینی، به ایجاد ارتباط اجتماعی اهمیت خاصی داده می شود. در حقیقت، این فضاها بخشی از فضاهای باز و همگانی شهرها هستند که زندگی جمعی در آن ها در جریان است. همه مردم اجازه دسترسی به این فضاها را دارند، و تعامل و تقابل اجتماعی از مهم ترین مشخصه های آن است. ایجاد آرامش، سرگرمی، فراهم آوردن ارتباط، زمینه معاشرت و امکان تردد از دیگر عملکردهای فضاهای همگانی شهری است. وجود این فضاها برای پیشگیری از درماندگی، افسردگی، گوشه گیری و خشونت بسیار مؤثر و ضروری است. به این ترتیب، این فضاها می توانند موقعیتی برای رشد خلاقیت به وجود آورند و محیطی سازنده در یک مجموعه شهری باشند [2].شهرسازی شهرهای امروزی فاقد اصول و ارزش های معنوی و اعتقادی و همچنین ویژگی ها و مشخصه های بومی و محلی هستند. فقدان معیارهای مبتنی بر مبانی نظری برآمده از فرهنگ اسلامی ایرانی در همه عناصر و اجزای شهر غالب و چیره شده است [13]. ازجمله مسائلی که در فضاسازی زندگی اجتماعی مورد تأکید قرآن کریم و حدیث قرار گرفته ظواهری است که برانگیزنده یاد خدا باشد.هدف این پژوهش، بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای کیفیت فضاهای پیاده رو با تأکید بر شهرهای ایرانی اسلامی شهر بهبهان از دیدگاه ساکنان و پاسخ گویی به سؤال زیر است. 1- شاخص های مؤثر در برنامه ریزی، طراحی و مدیریت خیابان شهری با توجه به آموز های اسلامی و فرهنگ ایرانی چیست؟بنابراین پژوهش حاضر در صدد آن است که با ملاحظه وضعیت پارامترهای مؤثر بر ارتقای کیفیت فضاهای پیاده رو، به عنوان مؤلفه های پژوهش با نگرشی سیستمی به ارزیابی و تحلیل عوامل مؤثر بر تقویت پیاده رو با نگرش ایرانی اسلامی را در شهر بهبهان مشخص سازد.مواد و روش هاپژوهش حاضر به دلیل تحلیل و بررسی عوامل مؤثر بر ارتقای کیفیت فضاهای پیاده رو با تأکید بر شهرهای ایرانی اسلامی شهر بهبهان از دیدگاه ساکنان، کاربردی بوده و رویکرد کلی آن کمی است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه ای است که با مطالعه پژوهش های صورت گرفته، مبانی نظری تحقیق و نظرسنجی از کارشناسان با 5 شاخص در قالب 30 گویه به صورت طیف پنج گزینه ای لیکرت طراحی شد. نماگرهای مورد بررسی عبارت اند از: 1- تردد و دسترسی (4 گویه)؛ 2- امنیت همگانی و ایمنی تردد (7 گویه)؛ 3- کالبدی- بصری (7 گویه)؛ 4- کارنمودهای اجتماعی کارکردی (7 گویه) و 5- محیط زیست (5 گویه) (جدول 1). برای تجزیه وتحلیل داده ها و اطلاعات از نرم افزارهای SPSS26 و Excell استفاده شد.با توجه به سطح سنجش متغیرها از آزمون های مناسب ازجمله آزمون ضریب همبستگی پیرسون استفاده و... بررسی شده است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه ساکنان شهری و ساکنان شهر بهبهان واقع در استان خوزستان بوده است، بر اساس آمارگیری رسمی نفوس و مسکن سال 1395، جمعیت این شهر معادل 122604 نفر بوده است؛ لذا نمونه آماری این پژوهش بر اساس فرمول کوکران 386 به دست آمد. میزان آلفای محاسبه شده به مقدار 0/814 نمایانگر مطلوبیت پایایی پرسشنامه است.یافته هاغربالگری داده هابرای بررسی مفروضه های آمار پارامتریک، همان گونه که از قبل مشخص شد، داده های پژوهش به صورت فاصله ای اندازه گیری شده است. همچنین، از روش نمونه گیری احتمالاتی برای انتخاب نمونه ها استفاده شده است. از طرف دیگر، با توجه به یافته های جدول 3 می توان گفت که ضرایب کشیدگی و چولگی متغیر پژوهش و ابعاد آن در محدوده 2+ و 2- قرار دارد که نشان می دهد فرض نرمال بودن توزیع نیز رعایت شده است.به دلیل بررسی و تحلیل مؤلفه های پژوهش از روش آماری آزمون تی، استفاده شد. تحلیل ها با استفاده از نرم افزارهای spss26 انجام و میزان سطح معناداری برای آزمون دو دامنه برابر با 0/05 در نظر گرفته شد.نتایج وضعیت شناسی کیفیت فضای پیاده روهای شهر بهبهان نشان می دهد میانگین محاسبه شده نمره آزمودنی ها در فاصله اطمینان 95 درصدی آزمون t و در حد پایین قرار دارد؛ بنابریان می توان نتیجه گرفت که وضعیت سلامت شهری در محدوده مورد مطالعه (شهر بهبهان) در وضعیت مناسب و مطلوب قرار دارد و مثبت است و این یافته در سطح (α=.01) معنادار است.نتیجه گیریپیدایش مشکلات شهرنشینی و در نتیجه، کاهش کیفیت فضاهای شهری، متخصصان امر را به سوی یافتن راهی مناسب برای تعدیل شرایط فضاهای شهری و ارتقای سطح کیفیت آن ها سوق داده است. معماری و شهرسازی شهرهای ایران در گذشته متناسب با فرهنگ مردم، روحیات آنان و اجتماع شهری بود، در حالی که امروزه در طراحی شهری این شاخصه ها به دست فراموشی سپرده شده و بیشتر منافع اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است. در نتیجه، خیابان ها و پیاده روهای شهری همچون ویترین شهرها بوده و شخصیت شهرها تا حد زیادی معطوف به وجود آن ها بوده و حتی ممکن است برخی از خیابان ها روی هویت و شخصیت آن شهر تأثیرگذار باشد. در نتیجه، پژوهش حاضر به بررسی و مطالعه شاخصه های کیفیت فضاهای پیاده رو در شهر بهبهان با تأکید بر شهرهای ایرانی اسلامی پرداخته است. نتایج آزمون t (در سطح α=.01) شاخص ها و متغیرهای کیفیت فضاهای پیاده رو در شهر بهبهان نشان می دهد : 1) مؤلفه تردد و دسترسی با ضریب (105/83)؛ 2) مؤلفه امنیت همگانی و ایمنی تردد با ضریب (95/105)؛ 3) مؤلفه کالبدی بصری با ضریب (369/116)؛ 4) مؤلفه کارنمودهای اجتماعی کارکردی با ضریب (335/128) و 5) مؤلفه محیط زیست با ضریب (461/90)، معنادار است. میانگین محاسبه شده نمره آزمودنی ها در فاصله اطمینان 95 درصدی آزمون t و در حد بالای آن قرار دارد؛ و بیانگر آن است که کیفیت فضاهای پیاده رو در شهر بهبهان در وضعیت مطلوب و مناسب قرار دارد.

مقدمه: امروزه، با شهری شدن جمعیت جهان و جهانی شدن شهرها، شهرسازی و شهروندی به مهم ترین مسائل مؤثر بر ابعاد کمی و کیفی زندگی انسان تبدیل شده است و شهروندان استانداردهای بالاتری از محیط شهری که در آن زندگی می کنند را انتظار دارند. از این رو، توجه به تئوری های جدید شهرسازی که هر یک با هدف حل مشکلات شهری، بهبود کیفیت زندگی در شهرها، ارتقای کیفیت محیط شهر، مدیریت شهری هستند الزامی است و بیشتر به سوی مطلوب تر شدن توسعه شهری رهنمون می سازند. در بین تئوری های نوین شهرسازی مطرح شده، شهر زیست پذیر ضمن طرح مسئله ای آشکار، به عنوان راهنمایی برای داشتن محیطی مطلوب و پایدار شهری به حساب می آید [2]. یکی از جنبه های حائز اهمیت در شهرها که هم علت و هم معلول بسیاری از معضلات شهری است، بافت های فرسوده شهری است. ماهیت بافت فرسوده، هرگونه بی توجهی به آن را از جهات مختلف بی اعتبار می کند، زیرا از لحاظ فرهنگی، خاستگاه شهر امروزی و یادگاری از فرهنگ و تاریخ پیشین است و از لحاظ اجتماعی در صورت متروک شدن و کاربری های نامتناسب، بخشی از جامعه و ضامن زندگی انسان ها است و از لحاظ کالبدی با وجود همه فرسودگی هنوز ارزش معماری و شهرسازی بی نظیری دارد [4]. شایان توجه اینکه مطالعات آکادمیک طی پنج سال اخیر در زمینه زیست پذیری در کشور ما، بیشتر بر نواحی روستایی و شهرهای بزرگ متمرکز بوده است و نواحی بافت های فرسوده، کمتر مد نظر قرار گرفته اند. این در حالی است که امروزه چنین بافت هایی، ریشه بسیاری از فشارها و تضادها بر سر راه توسعه هستند؛ به طوری که سازگاری چندانی با شرایط اقتصادی اجتماعی عصر حاضر ندارند و نداشتن دسترسی مناسب به معیارهای زندگی امروزی، نبود سرزندگی و نیز زیست ناپذیری، از مشکلات اساسی و عمده آن ها است [11]. شهرستان بهبهان به مرکزیت شهر بهبهان، از قدیمی ترین شهرهای استان خوزستان است که در فاصله 205 کیلومتری شهرستان اهواز قرار گرفته است. این شهر به دلیل مواجه شدن با روند نوگرایی سریع، دچار ناکارآمدی و فرسودگی بافت های خود شده است و از آنجا که بافت های فرسوده شهر بهبهان در مرکز شهر قرار دارند، از مسائلی نظیر مشکلات کالبدی و فضایی، نارسایی های شبکه دسترسی و خدمات رسانی، سرانه کم کاربری ها و نبود خدمات و تأسیسات لازم و مناسب شهروندان رنج می برد. خانه های فرسوده این محلات پارکینگ ندارند و از طرفی هم امکان تردد خودرو در معابر کم عرض و کوچه های پلکانی این محلات وجود ندارد؛ در نتیجه پیدا کردن جای پارک در خیابان های این محلات به کاری دشوار و زمان بر تبدیل شده و معمولاً به دلیل دسترسی نامناسب برای خودروهای امدادی، زمینه ساز اتفاقات ناگوار برای ساکنان شده است. بنابراین زیست پذیر کردن این بافت های فرسوده شهری، ضرورت و اهمیت دوچندانی دارد و با این کار ویژگی های وضعیت اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی یک ناحیه آشکار می شود و همچنین می تواند به عنوان ابزاری قدرتمند برای نظارت بر برنامه ریزی توسعه شهری و طراحی سیاست های آینده برای این نواحی به کار رود. مواد و روش هاروش پژوهش حاضر با توجه به مسئله پژوهش، از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، از نوع توصیفی تحلیلی است. در این پژوهش به منظور فراهم ساختن مبانی تئوری و به دست آوردن اطلاعات مورد نیاز در زمینه شناخت شاخص های زیست پذیری در بافت های فرسوده از روش جمع آوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای استفاده شد و ابزار جمع آوری داده ها، مصاحبه و پرسشنامه است. جامعه آماری تحقیق را مدیران شهری و خبرگان دانشگاهی صاحب نظر در حوزه برنامه ریزی شهری تشکیل می دهند. معیارهای انتخاب مدیران و خبرگان، تسلط نظری، تجربه عملی، تمایل و توانایی مشارکت در پژوهش و دسترسی است. در این پژوهش از روش نمونه گیری قضاوتی استفاده شد و روایی صوری پرسش نامه نیز مورد تأیید خبرگان قرار گرفت. در این مرحله با نظرخواهی از مدیران شهری و نخبگان دانشگاهی، 35 مورد از شاخص های مؤثر بر زیست پذیری بافت فرسوده شهر بهبهان شناسایی شد. سپس روابط درونی بین آن ها با استفاده از مدل تحلیل ساختاری تفسیری MICMAC بررسی شد و نوع متغیرها با توجه به اثرگذاری و اثرپذیری بر سایر متغیرها مشخص شد . در آخر، مشکلات موجود بافت فرسوده شهر بهبهان براساس مدل SAW رتبه بندی شد.یافته هااز میان 35 نیروی پیشران، 8 پیشران تأثیرگذار بر وضعیت آینده زیست پذیری بافت های فرسوده شهر بهبهان اثر کلیدی بیشتری دارند. تمایل ساکنان به سرمایه گذاری در بافت فرسوده، میزان رضایت ساکنان از امکانات و تسهیلات بافت فرسوده، فرصت درآمدزایی در بافت فرسوده، کیفیت مطلوب سیما و منظر شهر در محدوده بافت، میزان تمایل ساکنان به سکونت در بافت فرسوده، میزان دسترسی به خدمات عمومی و زیرساخت های شهری، تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری در بافت فرسوده و دسترسی عمومی به فضای سبز جزء پیشران های تأثیرگذار و کلیدی برای زیست پذیری این بافت ها دارند. این نیروها از نظر عملکرد سیستمی نقش تأثیرگذاری بالا و تأثیرپذیری اندک را در محیط سیستم با هدف ارتقای کیفیت محیط زیست شهری ایفا می کنند و در نتیجه، مؤثرترین و کلیدی ترین پیشران ها محسوب می شوند.بررسی و رتبه بندی دلایل فرسودگی موجود بافت فرسوده شهر بهبهان (از حادترین مشکل به پایین) طبق مدل SAW مطابق جدول 8 به صورت زیر است:1- کمبود و ناکارآمدی خدمات شهری؛ 2- نبود تأسیسات زیربنایی مناسب؛ 3- نبود امکانات گذران اوقات فراغت؛ 4- عدم دسترسی های مناسب (وجود معابر ناکارآمد)؛ 5- مشکلات زیست محیطی؛ 6- کمبود سرانه مورد نیاز کاربری ها؛ 7- معضلات عملکردی؛ 8- ضعف همکاری نهادها و مدیریت نامناسب؛ 9- نبود امنیت اجتماعی.نتیجه گیریتحلیل این پیشران ها نشان می دهد تمایل ساکنان به سرمایه گذاری در بافت فرسوده، رضایت ساکنان از امکانات و تسهیلات بافت، فرصت درآمدزایی در بافت، کیفیت سیما و منظر شهر، تمایل ساکنان به سکونت در بافت فرسوده، دسترسی به خدمات عمومی و زیرساخت های شهری، تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری در بافت فرسوده، و دسترسی عمومی به فضای سبز، همگی بر آینده زیست پذیری بافت های فرسوده شهر بهبهان تأثیرگذار ند. بنابراین زیرشاخص کالبدی سهم بیشتری در تأثیرگذاری بر میزان زیست پذیری بافت فرسوده شهر بهبهان دارد. 

طی سال های اخیر برنامه ها و اقدامات بعضاَ مناسب برای تقویت زیر ساخت ها، مقاوم سازی و نوسازی بافت های فرسود و آسیب پذیر شهری و اصلاح سیستم های مدیریت بحران عملیاتی شده است. ولی در عین حال در مدیریت شهری، رویکرد تاب آوری و حفظ تعادل در مواقع بحرانی طراحی نشده است و صرفا اکثر برنامه ها و اقدامات متمرکز بر ایمنی کالبدی شهر بوده و پرداختن به زیرساخت ها و ابعاد اجتماعی، اقتصادی و مدیریت بین نهادی که ابعاد تاب آوری شهری هستند، مغفول مانده است. هدف پژوهش حاضر شناسایی عوامل کلیدی موثر بر میزان تاب آوری بافت فرسوده شهر بهبهان می باشد. مطالعه حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش شناسی توصیفی - تحلیلی است. در این تحقیق برای جمع آوری داده ها از روش کتابخانه ای و اسنادی و تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار MICMAC استفاده می شود. در نهایت 17 متغیر موثر بر تاب آوری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سازمانی- نهادی وکالبدی-محیطی مشخص و در فالب نرم افزار میگ مگ تحلیل و رتبه بندی می شوند. جامعه آماری تحقیق، 20 نفر از کارشناسان و متخصصان در زمینه های برنامه ریزی شهری، مدیریت بحران و آینده پژوهی می باشد. نتایج این پژوهش نشان می دهد که الگوی کلی پراکندگی پیشران های بافت فرسوده شهر بهبهان از نظر تحلیل اثرات متقابل، در مجموع بیانگر وضعیت یک سیستم محیطی ناپایدار است. بنابراین از میان 17 نیروی پیشران، 7 پیشران در تاثیرگذار بر وضعیت آینده تاب آوری بافت فرسوده شهر بهبهان اثر کلیدی دارد.

در جهان امروز، شهرها مکان اصلی کار و زندگی انسان ها هستند [1]. شهرنشینی به عنوان یکی از پدیده های عمده دوران معاصر، از عوامل مهم تأثیرگذار بر سلامت فردی اجتماعی شهروندان و مظهر شبکه ای از روابط پیچیده اجتماعی و شکل دهنده بسیاری از چالش های اساسی در زندگی شهروندان نیز است [2]، به طوری که بیشتر شهرهای بزرگ با مشکلاتی همچون جدایی گزینی قومی، محرومیت و نابرابری های اجتماعی و اقتصادی، سلامت، رفاه، نابرابری در دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی، تفریحی و... مواجه اند [3]. امروزه رهیافت های گوناگونی از جمله شهر اکولوژیک، رشد هوشمند، زیست پذیری، نوشهرگرایی و شکوفایی شهری برای مواجهه با این شرایط و حل این معضلات در شهرهای جهان مطرح و به کار گرفته شده است [4]. در سال 2012 سازمان اسکان بشر ملل متحد، رویکردی تازه ای را در حوزه توسعه شهری، به نام شکوفایی شهری مطرح کرد که عبارت است از: یک ساخت اجتماعی که به حوزه اعمال بشر جامه عمل می پوشاند [5]. شهر شکوفا شهری است جامع که فضاهایی برای تعامل اجتماعی، تفریح، توسعه اقتصادی و اجتماعی گروه های آسیب پذیر و انسجام اجتماعی را با فراهم کردن فضاهای مناسب و طراحی متناسب فراهم می کند. هدف سازمان ملل از شکوفایی شهری، دسترسی به ایمنی فراگیر و قابل دسترس، فضاهای سبز و عمومی به ویژه برای زنان، کودکان، سالمندان و افراد ناتوان است. به کارگیری روش آینده نگاری در شهرها و مدل سازی مراحل آینده نگاری در حیطه مسائل شهری می تواند به رواج فرهنگ آینده نگاری و کاربرد آن در شهرها بینجامد و با تشویق به مشارکت در حل مسائل شهری مفید واقع شود [6]. در واقع، وجود چنین مشکلاتی، موجبات روی آوردن به رویکرد آینده پژوهی در برنامه ریزی شهری را فراهم کرده است. از این رو، با محور قرار دادن نظریه شهر شکوفا، فصل نوینی از توسعه فضای شهری فراروی برنامه ریزان، مدیران و... گشوده می شود. این ابتکار نوعی رویکرد اساسی برای تحقق آن در مسیر پایداری در سطوح مختلف سلسله مراتبی و مقیاس های جهانی، ملی، منطقه ای و محلی است [7]. بنابراین هر شهری در راستای نیل به شکوفایی، دستخوش فراز و نشیب هایی می شود [8]. در نتیجه در سال های اخیر، تلاش در زمینه سنجش شکوفایی شهری در شهرهای مختلف جهان مورد توجه واقع شده است. این سنجش و مقایسه، شهرها را در ارتباط با پنج بعد شکوفایی شهری یعنی تولید اقتصادی و بهره وری، کیفیت زندگی، عدالت، زیرساخت ها و پایداری زیست محیطی مورد توجه قرار داده اند.شهر بهبهان در جنوب شرقی استان خوزستان به عنوان یکی از شهرهای قدیمی استان با جمعیتی 122 هزار نفری به عنوان جامعه هدف پژوهش با مشکلاتی همچون گسترش سریع شهرنشینی، تغییر کاربری های غیر اصولی در حوزه زمین های کشاورزی و باغ ها، زیرساخت های نامناسب شهری، فرسوده بودن زیاد بافت ها شهری و عدم تناسب با دیگر بافت ها، نبود دسترسی مناسب شهروندان به خدمات شهری، گسترش پراکنده شهر، آلودگی هوا و افزایش هزینه های خدمات رسانی مواجه است. علی رغم این موارد، ضرورت به کارگیری روش های مؤثر برای پیشبرد اهداف نوآورانه و شکوفا لازم است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف اصلی تحلیل و ارزیابی شاخص های شکوفایی شهری در سطح شهر بهبهان در پی پاسخ گویی به سؤالات زیر است:1- عوامل تأثیرگذار بر شکوفایی شهر بهبهان کدام اند؟2- از میان نیروهای پیشران تأثیر گذار بر شکوفایی شهر بهبهان کدام پیشران بیشترین و کمترین تأثیر را دارد؟مواد و روش هاروش پژوهش حاضر با توجه به مسئله پژوهش، از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش از نوع توصیفی تحلیلی است در این پژوهش ب ه منظور ف راهم س اختن مب انی تئوری و به دست آوردن اطلاعات مورد نیاز در زمینه شاخص های شکوفایی شهری از روش جمع آوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای استفاده شد. ابزار جمع آوری داده ها، مصاحبه و پرسشنامه است. در این پژوهش جامعه آماری تحقیق را مدیران شهری و خبرگان دانشگاهی صاحب نظر در حوزه برنامه ریزی شهری تشکیل می دهند. معیارهای انتخاب مدیران و خبرگان، تسلط نظری، تجربه عملی، تمایل و توانایی مشارکت در پژوهش و دسترسی است. بنابراین، با روش نمونه گیری گلوله برفی تعداد 20 نفر از خبرگان، متشکل از کارشناسان با تخصص های برنامه ریزی شهری و آینده پژوهی که با منطقه مورد پژوهش آشنایی داشته اند؛ جهت پاسخ گویی میزان تأثیر هر یک از عوامل بر سایر عوامل انتخاب شدند. در این ارتباط، 41 متغیر به دست آمده از مصاحبه با خبرگان با هم تلفیق می شود و مجموعه ای از متغیرهای مؤثر بر آینده شکوفایی شهر بهبهان منطقه در ابعاد پنج گانه (بهره وری، زیرساخت ها، کیفیت زندگی، برابری و مشارکت اجتماعی و پایداری محیط زیست) استخراج شد. سپس، با به کارگیری روش تحلیل اثرات متقاطع، تحلیل متغیرها از طریق نرم افزار میک مک صورت گرفته و در نهایت عوامل پیشران کلیدی شکوفایی شهری استخراج شد.یافته هاتحلیل کلی محیط سیستم: جدول 2، برآیند اثرات متقابل 41 پیشران تأثیرگذار بر وضعیت آینده شکوفایی شهر بهبهان، بر اساس تشکیل ماتریس 41×41 است. نتایج این جدول نشان دهنده تعداد تکرار 4 بار و درجه پرشدگی 91/07 درصد است که حکایت از تأثیرگذاری بسیار زیاد پیشران ها بر هم دارد. از مجموع 1681 رابطه قابل ارزیابی در ماتریس، 150 رابطه عدد صفر، 465 رابطه با مقدار یک دارای تأثیر ضعیف نسبت به هم و 692 رابطه با عدد 2 دارای روابط اثرگذاری نسبتاً قوی است. به علاوه، 374 رابطه عدد 3 دارد و این به معنای آن است که روابط پیشران های کلیدی بسیار زیاد و از تأثیرگذاری و تأثیرپذیری زیادی برخوردارند. شهر بهبهان به دلیل گسترش سریع شهرنشینی، با مشکلاتی همچون تغییر کاربری های غیر اصولی در حوزه زمین های کشاورزی و باغ ها، زیرساخت های نامناسب شهری، فرسوده بودن زیاد بافت ها شهری و عدم تناسب با دیگر بافت ها، نبود دسترسی مناسب شهروندان به خدمات شهری، گسترش پراکنده شهر، آلودگی هوا و افزایش هزینه های خدمات رسانی مواجه است. همچنین، نبود یک برنامه ریزی درست و منطقی، این شهر را در آینده ای نه چندان دور به شهری تبدیل خواهد کرد که قابلیت زیست در آن با مشکل مواجه خواهد بود. از میان 41 نیروی پیشران، 9 پیشران بازریابی و ایجاد بسترهای سرمایه گذاری، وضعیت اشتغال، برابری اجتماعی، شرایط اقتصادی، اشتغال و مشارکت زنان، رضایت از امنیت عمومی، برابری اقتصادی، قدرت اقتصادی و کیفیت مسکن بر وضعیت شکوفایی شهر اثر کلیدی دارند و این پیشران ها مربوط به بعد بهره وری و عدالت و مشارکت اجتماعی هستند، بنابراین مؤثرترین و کلیدی ترین پیشران ها محسوب می شوند و برای بالا بردن سطح شکوفایی شهری در شهر، توجه به این شاخص ها از اهمیت خاصی برخوردار است.نتیجه گیریاین پژوهش با هدف تحلیل و ارزیابی شاخص های شکوفایی شهری، شهر بهبهان انجام گرفته است. یافته های حاصل از این پژوهش نشان داده است که الگوی کلی پراکندگی پیشران های شکوفایی از نظر تحلیل اثرات متقابل، در مجموع بیانگر وضعیت یک سیستم محیطی تقریباً پایدار است. از میان 41 نیروی پیشران، 9 پیشران بسترهای سرمایه گذاری، وضعیت اشتغال، برابری اجتماعی، شرایط اقتصادی، اشتغال و مشارکت زنان، رضایت از امنیت عمومی، برابری اقتصادی، قدرت اقتصادی و کیفیت مسکن جزء پیشران های کلیدی تأثیرگذار بر آینده شکوفایی شهر بهبهان هستند. تحلیل این پیشران ها نشان داده است که شاخص های وضعیت اشتغال، ایجاد بسترهای سرمایه گذاری، شرایط اقتصادی و قدرت اقتصادی مربوط به بعد بهره وری و نشان دهنده اهمیت این بعد از شکوفایی است. همچنین، شاخص های برابری اجتماعی، اشتغال و مشارکت زنان و برابری اقتصادی مربوط به بعد عدالت و مشارکت اجتماعی و شاخص های کیفیت مسکن و رضایت از امنیت عمومی مربوط به بعد کیفیت زندگی شکوفایی شهر هستند.یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد از پنج بعد شکوفایی شهری در شهر بهبهان، بعد بهره وری، عدالت و مشارکت اجتماعی و کیفیت زندگی از اهمیت بالایی برخوردارند و باید متولیان شهر به این ابعاد توجه خاص و بیشتری داشته باشند.نتایج به دست آمده از این پژوهش در تطابق با نتایج پژوهش های محمدخانی و همکاران (1400)، برزگر و همکاران (1401) و پیتمن و همکاران (2019)، نشان دهنده اهمیت شکوفایی شهری به عنوان یک سیاست شفاف، توسعه متعادل و هماهنگ در یک محیط حاکی از انصاف و عدالت است. علاوه بر این، نتایج این پژوهش هم راستا با تحقیقات عباسی (1401)، و خزاعی نژاد (1400) است، که نشان می دهد موضوع شکوفایی شهری رویکردی کل نگر و جامع برای ارتقای سطح خوشبختی جمعی و هدایت شهرها به سوی افقی روشن از نظر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست محیطی محسوب می شود و شاخص های شکوفایی شهری همچون ایجاد بسترهای سرمایه گذاری در شهرها، برابری اقتصادی و اجتماعی، اشتغال و مشارکت اجتماعی و کیفیت زیرساخت های اساسی برای رسیدن یک شهر به شکوفایی لازم است. بنابراین ضرورت توجه به همه بخش ها و زیربخش و ساختار آن ها و به کارگیری روش های مؤثر برای پیشبرد اهداف نوآورانه و شکوفا لازم است. از این رو، برای دستیابی به فرایندی منطقی برای رسیدن به شرایط مطلوب و ایده آل در قالب مفهوم شکوفایی شهری توجه به همه ابعاد شکوفایی ضروری است.راهکارهای ارتقای شاخص های شکوفایی شهر بهبهان با توجه به نتایج به دست آمده از پژوهش عبارت اند از:1- توجه متولیان امر و مسئولان شهری به توریع بهینه کاربری ها و ارتقای وضعیت زیرساخت ها و کاهش نابرابری در سطوح مختلف فضاهای شهری2- ایجاد تهمیداتی در جهت افزایش کیفیت خدمات شهری3- توجه به بافت های ناکارآمد شهر جهت ارتقا و بهبود کیفیت زندگی در آن ها4-ارتقای مشارکت شهروندان در امور شهری جهت ایجاد طرح های شهری5- توجه به وضعیت جغرافیایی شهر در انجام پروژه ها و طرح های توسعه شهری