حسین شکوهی

یکی از مسائلی که اغلب در ترجمه با آن روبرو می شویم، مسئله روانی متن ترجمه شده است که گفته می شود باید جملات را به شیوه ای روان به زبان مقصد برگرداند. آیا روان بودن ترجمه، به هرشیوه و شکلی، ضروری است، یا حدود و ثغوری دارد؟ به عبارتی، آیا صرف روان بودن متن ترجمه شده، بدون توجه به حفظ نظم عناصر کلامی متن زبان مبدا کافی است و تغییری در هدف نویسنده متن اصلی آن ایجاد نمی کند؟ در این مقاله سعی کرده ایم مسائلی چند که آرایش عناصر کلامی یا ساخت اطلاعاتی متن را تعیین می کند، از قبیل اطلاعات موضوعی، جابجایی عناصر نحوی به ابتدای جمله یا مبتداسازی، مجهول و موارد مشابه که عناصر مهم در دستور نقش گرایی است را در ترجمه متن مورد بحث قرار دهیم. در نظر نویسنده متن زبان اصلی، این عناصر به وقت نگارش، چه از لحاظ پردازش ذهنی از سوی نویسنده و چه از لحاظ برقراری ارتباط با خواننده، از اهمیت خاصی برخوردار است و بر مترجم فرض است که نظم و توالی این عناصر را در زبان مقصد حفظ کند تا لطمه ای از این باب به هدف نویسنده وارد نگردد.

38 سال پیش‘ گروه جغرافیای دانشگاه واشنگتن در سیاتل (شمال غرب ایالات متحده) از جغرافیدانان برجسته ای نظیر ویلیام گریسون ادوارد اولمن‘ جان شرمن‘ دونالدهودسن تشکیل شد. این گروه پیشگام روشهای کمی بودند و تلاش می کردند تا با به کارگیری روش علوم تجربی‘ جغرافیا را به صورت علمی و پوزیتیویستی در آورند و در برابر نظریه های ریچارد هارتشورن‘ جغرافیدان معروف امریکایی که به تفاوتهای مکانی یا استثناگرایی معتقد بود‘ مکتب تازه ای را بنیان نهند که امروزه از آن به نامهای مختلف مثل مکتب علم فضایی‘ مکتب جبر هندسی مکتب جغرافیای تکنوکراتیک‘ مکتب پوزیتیویستی (اثبات گرایی) و بالاخره مکتب واشنگتن نام می برند. نظریه پرداز مکتب علم فضایی‘ فرد کورت شیفر (1904-153) عضو گروه جغرافیای دانشگاه آیوا بود که ماهیت جغرافیا و قلمرو آن را در مفهوم "جغرافیا به عنوان علم فضایی" جستجو می کرد. فرد کورت شیفر‘ در سال 1953‘ مقاله پر ارزشی تحت عنوان "استثناگرایی در جغرافیا" در مجله انجمن جغرافیدانان امریکا منتشر ساخت و این مفهوم را برای اولین بار وارد ادبیات جغرافیائی جهان کرد. شیفر در مقاله خود و نظریات هارتشورن در زمینه ماهیت جغرافیا و روش شناسی آن را مورد حمله شدید قرار داد. زیرا استثناء گرایی در جغرافیا که در ضمن روش تحقیق نیز شناخته می شود‘ بدین مفهوم مطرح می شد که جغرافیا نمی تواند در روش شناسی با سایر علوم سهیم شود و این امر بیشتر از ماهیت جغرافیا ناشی می شود که مطالعه مکانها و نواحی ویژه ای را بر عهده دارد. در نتیجه‘ روش شناسی جغرافیا با روش شناسی سایر علوم تفاوت خواهد داشت. زیرا جغرافیا در مسیر یک نوع مطالعه منحصر به فرد حرکت می کند. شیفر‘ ضمن انتقاد از استثناگرایی‘ جغرافیا را به عنوان علم فضایی‘ تابع قوانین کلی طبیعی می دانست که قادر است قوانین مورفولوژیک در زمینه الگوهای فضائی تهیه کند. این طرز تفکر بر خلاف نظریه هارتشورن بود که به هیچ نوع تفکیک روشنی میان قوانین کلی طبیعی و روشهای غیر شامل (idiographic)‘ یعنی مطالعه پدیده های منحصر به فرد‘ معتقد نبود. وجه تسمیه و نامگذاری روشهای غیر شامل‘ در پایان قرن نوزدهم‘ ابتدا به وسیله ویندل بند و رکرت مطرح شد و هدف از آن شناخت دقیق تفاوت میان علومی بود که دارای قوانین کلی اند‘ با علومی که از روشهای غیر شامل تبعیت می کنند. این طرز تلقی از روش شناسی علوم بود که باب مباحثات سختی را میان هارتشورن و شیفر گشود و مفهوم استثناگرائی را وارد ادبیات جغرافیایی کرد. با این بحثها‘ جغرافیای ناحیه ای سنتی اساساً به صورت مطالعه ای غیر شامل درآمد و ناتوان از تعمیم قوانین شناخته شد.