رامین نجفی

هدف پژوهش حاضر شناسایی ویژگی ها و مشخصات روابط قدرت در فرایند پژوهش دانشگاهی است. طرح پژوهش، کیفی و با استفاده از روش پدیدارشناسی توصیفی موستاکاس صورت گرفته است. برای گردآوری داده های کیفی، مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته ای با 19 دانشجو و فارغ التحصیل دانشگاه تهران به صورت هدفمند و با استفاده از راهبرد نمونه گیری معیار انجام شده است. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از روش تجزیه وتحلیل استیوک-کولایزی-کین استفاده شده است. بر اساس یافته های پژوهش، تخصص، ساختار، شخصیت، فرصت، فرهنگ و منابع مالی، به عنوان منابع قدرت کنشگران دانشگاهی در فرایند پژوهش، اختیار، ایجاد وابستگی، فشار/اجبار، مذاکره/چانه زنی و نفوذ به عنوان راهبردهای قدرت در فرایند پژوهش، مدیریت برداشت و مشروعیت بخشی به عنوان مهم ترین تاکتیک های اعمال قدرت در فرایند پژوهش و انتظارات اجتماعی، پژوهش، دانشجو، رسانه، قانون، مدارج علمی بالاتر، نمره و گروه های آموزشی به عنوان ابزارهای اعمال قدرت شناسایی شدند. یافته های پژوهش نشان داد، کنشگران در فرایند پژوهش از این ویژگی ها بیشتر در جهت اهداف فردی و سودجویانه بهره می بردند و به نوعی از قدرت خود سوءاستفاده می کردند؛ بنابراین، یافته های پژوهش حاضر با ترسیم وضعیت وجود روابط قدرت در فرایند پژوهش، ضمن نقد و آسیب شناسی فرایند حاضر، داده های بسیار مفیدی برای کاربست در سیاست گذاری پژوهشی آموزش عالی به همراه داشته است.

با توجه به اینکه روابط قدرت در پژوهش های دانشگاهی به ویژه پژوهش های گروهی و تیمی غیرقابل انکار است، شناسایی معانی قدرت در فرایند پژوهش با بهره گیری از تجارب دانشجویان و فارغ التحصیلان، هدف پژوهش حاضر بوده است. ازآنجایی که اکتشاف و توصیف تجربیات دانشجویان و فارغ التحصیلان از معنا و مفهوم قدرت در فرایند پژوهش هدف این پژوهش بوده است، طرح پژوهش، کیفی است. در این پژوهش، دانشجویان تحصیلات تکمیلی جامعه پژوهش را تشکیل داده اند؛ زیرا دانشجویان عمدتاً هدف قدرت اساتید قرار می گیرند. روش نمونه گیری پژوهش حاضر، روش نمونه گیری غیر هدفمند و از نوع معیار (ملاک محور) است. بر این اساس، دانشجویان و فارغ التحصیلانی در این پژوهش مشارکت داده شدند که معیار تجربه پژوهش مشترک، در دسترس بودن و موافقت با انجام مصاحبه را داشته باشند. با 19 دانشجو و فارغ التحصیل دانشگاه تهران مصاحبه نیمه ساختاریافته صورت پذیرفته است. به منظور تجزیه وتحلیل داده ها از روش تجزیه وتحلیل استیوک-کولایزی-کین استفاده شده است. مشارکت طولانی مدت و پیوسته پژوهشگر در امر پژوهش، پرهیز از نتیجه گیری زودهنگام و بازنگری همکاران پژوهش، مهم ترین اقدامات پژوهشگران به منظور تحقق روایی و پایایی یافته های پژوهش بوده است. به اعتقاد دانشجویان و فارغ التحصیلان، قدرت در فرایند پژوهش، می تواند مثبت، منفی و حتی خنثی تلقی شود، همچنین می تواند هدایت گر یا بازدارنده باشد. اخلاق، آزادی عمل، کنترل آشکار، کنترل پنهان، مسئولیت ناپذیری، نفوذ، همکاری و حمایت و هدایت به عنوان معانی قدرت در فرایند پژوهش شناخته شده اند. بر اساس یافته های پژوهش، با توجه عدم تجربه مثبت در مورد نفوذ ناظران پژوهشی بر دانشجویان، به منظور مدیریت کارآمد فرایند پژوهش به آنان پیشنهاد می شود سبک های رهبری را در این فرایند مدنظر قرار دهند.

با توجه به اینکه می توان تمام اشکال قدرت را از نظر مشروعیت تحلیل کرد، بررسی درک کنشگران از مشروعیت قدرت اعمالی در فرایند پژوهش و واکنش های احتمالی آنان، هدف پژوهش کیفی حاضر است که به روش پدیدارشناسی توصیفی موستاکاس انجام شده است. برای گردآوری داده های کیفی، مصاحبه های عمیق و نیمه ساختاریافته ای با 19 دانشجو و فارغ التحصیل دانشگاه تهران به صورت هدفمند و با استفاده از راهبرد نمونه گیری معیار (ملاک مدار) انجام شده است. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از روش تجزیه و تحلیل استیوک-کولایزی-کین استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد دانشجویان و فارغ التحصیلان دانشگاه تهران قدرت اعمال شده را براساس اخلاق، تجربه و تخصص، عقلانیت و کارآمدی مشروع و بر مبنای اخلاق، ارزش های اقتصادی، تجربه و تخصص، دین، عدالت، عرف، عقلانیت، قانون و کارآمدی غیرمشروع ارزشیابی کرده اند. همچنین، اجتناب از موقعیت زورگویانه، برنامه درسی پنهان، تسلیم، تعهد، خشم و ناراحتی، سازش، مقاومت و هم دستی، واکنش های کنشگران به قدرت اعمالی در فرایند پژوهش بوده است. از آنجا که واکنش های منفی مانند خشم و ناراحتی به قدرت اعمالی بیش از واکنش مثبت مانند تعهد است، یافته های پژوهش نشان دهنده مشروعیت نداشتن یا مشروعیت کم قدرت عاملان و سیاست گذاران در فرایند پژوهش است. این موضوع ضرورت سیاست گذاری باز در آموزش عالی و توجه به گفته های دانشجویان و مشارکت دادن آنان در فرایند سیاست گذاری پژوهشی را دوچندان می کند.

راسل ال. ایکاف از نظریه پردازان حوزه مدیریت و نظریه سیستم ها و صاحب تألیفات متعدد و ارزشمند در این زمینه بوده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی تغییرات آرای راسل ایکاف در حوزه برنامه ریزی با مقایسه دو کتاب ایشان یعنی برنامه ریزی تعاملی و بازآفرینی سازمان، طراحی سازمان ها برای سده 21 و در نهایت استخراج ایده هایی برای کاربست آن در برنامه ریزی توسعه دانشگاهی بوده است. در این پژوهش از روش مطالعه تطبیقی و الگوهای جورج بردی و لوتان کوی استفاده شده است. مقایسه دو کتاب مزبور، پیرامون پنج مقوله مرتبط با نظریه سیستم ها و برنامه ریزی، یعنی الگوهای سیستم و سازمان، مفهوم توسعه، برنامه ریزی تعاملی، فهم، و یادگیری صورت گرفت. یافته های تحقیق نشان داد که برخلاف برنامه ریزی تعاملی در بازآفرینی سازمان، با روزافزون شدن ارتباطات و تعاملات افراد و نهادها بر اهمیت نقش اخلاق در دموکراتیک تر شدن سازمان ها و حفظ محیط زیست و همچنین رهبریِ زیبایی شناسی به عنوان مهمترین جنبه توسعه تأکید شده است. همچنین مقولات فهم و خردورزی در کنار داده و اطلاعات برای اثربخشی تصمیمات سازمان ضروری دانسته شده است.

پژوهش حاضر، به بررسی وضعیت کیفیت خدمات آموزشی بر اساس مدل ارزیابی سروکوال از دیدگاه دانشجویان دانشکده های علوم اجتماعی و رفتاری دانشگاه شهید بهشتی تهران پرداخته است. در این مطالعه با استفاده از روش توصیفی از نوع پیمایشی، 348 نفر از دانشجویان به صورت طبقه ای نسبتی انتخاب شدند. با استفاده از مدل ارزیابی سروکوال، داده های لازم در دو زمینه ادراک و انتظارات گردآوری شد. نتایج نشان داد، در تمامی ابعاد کیفیت خدمات آموزشی، شکاف منفی کیفیت (1.02-) وجود داشت. بیشترین میانگین شکاف کیفیت در بُعد پاسخگویی (1.24-) و پس از آن به ترتیب در ابعاد تضمین (1.11-)، همدلی (1.07-)، ملموسات (0.9-) مشاهده شد و کمترین میانگین شکاف مربوط به بُعد اطمینان (0.77-) بود. در واقع نتایج نشان داد که دانشجویان از کیفیت خدمات آموزشی دانشکده های علوم اجتماعی و رفتاری دانشگاه شهید بهشتی راضی نیستند و خدمات آموزشی ارائه شده انتظارات دانشجویان را برآورده نمی کند. 

پژوهش حاضر به منظور بررسی وضعیت موجود دانشگاه شهید بهشتی بر اساس استاندارد بین المللی IWA2: 2007 صورت گرفته است. استاندارد مذکور به منظور یاری رساندن به سازمان های آموزشی که قصد به کارگیری سیستم مدیریت کیفیت ایزو 9001: 2000 را دارند، ارائه شده است. پژوهش حاضر به روش کمّی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش شامل اعضای دانشگاه شهید بهشتی (مدیران، اعضای هیأت علمی و کارکنان دانشکده ها) بود که از بین اعضای دانشگاه 265 نفر به صورت تصادفی و طبقه ای نسبتی انتخاب گردید. پرسشنامه محقق ساخته حاصل از الزامات و مصادیق اجرا شد. طبق یافته های پژوهش، وضعیت موجود دانشگاه شهید بهشتی در تمامی بند های استاندارد IWA2: 2007 در سطح نسبتاً مطلوب ارزیابی شد. بهبود وضعیت موجود و استقرار استاندارد بین المللی IWA2: 2007 در دانشگاه شهید بهشتی مستلزم آمادگی در زمینه های مختلف نظیر آموزش و بهسازی نیروی انسانی، تعهد مدیران و کارکنان و اطلاع رسانی مناسب است.