زهره قربانی مادوانی

تقنیه القناع أحد أشکال الرمز ووسیله للتعبیر عن تجارب الشاعر وما فی نفسه من المکنونات بطریقه غیر مباشره، ولعل عبدالوهاب البیاتی وهو من رواد الشعر العربی الحدیث شاعر عبقری فی هذا المجال. هو قام بإبداع تصاویر ملیئه بالعواطف الإنسانیه والقیم السامیه فی شعره مع استلهامه من التراث القدیم والأساطیر العربیه والشخصیات المعاصره والإیرانیه ومن هذه الشخصیات شخصیه خیام . فیدرس هذا المقال توظیف القناع عند البیاتی مرکزا علی شخصیه خیام بالاعتماد علی المنهج الوصفی التحلیلی. فتوصل البحث إلی أن البیاتی یحاول فی استخدام القناع أن یضخم الزمان والمکان ویتجرد عن ذاته لیؤکد من خلال الشخصیات علی عدم ضروره تطابق القناع مع الشخصیه. وإن قناع الخیام عنده یحمل معان إنسانیه أی یکون رمزا لقضایا إنسانیه معاصره ویعبر من خلاله تعبیرا غیر مباشر عن أفکاره السیاسیه والاجتماعیه. فالخیام نفس الشاعر الذی یرید أن یقوم بإصلاح المجتمع الذی قد ساد علیه الجهل والظلمه.

    با انقلاب پست مدرنیسم در ادبیات تغییر و تحولاتی صورت گرفت که از جمله آن ها می توان به داستان هایی اشاره کرد که بر طبق قاعده و اصول روایت نگارش نشده اند بلکه در طول روایت، به شیوه های مختلف بر داستانی بودن آن ها تأکید می شود. این نوع از ادبیات علاوه بر تثبیت جایگاه خود در بین نویسندگان غربی، به ادبیات داستانی عربی نیز راه یافته است و  بسیاری از نویسندگان عرب توانسته اند در روایت های خود، آن مؤلفه ها را به خوبی به کار گیرند. از جمله آن نویسندگان، مجید اسحاق طوبیا نویسنده مصری با اثر خود، رمان «الهؤلاء» است. در این رمان، شیوه های به کار رفته است که آن را در زمره آثار پست مدرنیسم قرار می دهد.      این پژوهش درصدد آن است با رویکرد توصیفی- تحلیلی به شگردهای مختلفی که طوبیا  برای خلق داستان پست مدرن خود از آن ها بهره جسته، اشاره کند. یافته های پژوهش نشان می دهد طوبیا توانسته است مؤلفه هایی چون ساختگی و وهمی بودن شخصیت ها، تخیلی بودن راوی که در اصل خود نویسنده است، فرجام های چندگانه و فراواقعیت را در این رمان برای خواننده به معرض نمایش بگذارد. دیگر نکته مهم این رمان، ویژگی معکوس کردن است و این وارونگی را می توان در معکوس کردن اسم مجید طوبیا به صورت«أیبوط دیجم»و در طرح گردش زمین بر خلاف عقربه های ساعت و در پایان داستان، جهت مخالف حرکت قطارها مشاهده کرد.

تتمیّز شخصیات البطل فی روایات الطیب صالح بسمات ودلالات کثیره ، أبرزها شخصیه «مصطفی سعید عثمان» بصفته بطل الروایه ؛ حیث یتمیّز بنفسیات متباینه وتصرّفات متناقضه، تحیّر القارئ وتضعه تلقاء لوحه غیر واضحه. وعلی الرغم من ذلک، فإنّ طرح هذه السلوکیات المتناقضه علی بوتقه البحث السیمیائی سیساعد علی رسم صوره واضحه عنه، تفسّر هذه التصرّفات وتشفّر رموز تعاملاته مع مختلف الناس من شتّی الأعراق. وقد اعتمدنا فی هذا ا ل بحث اللسانی- السمیائی منهج الدراسات الوصفی – التحلیلی ، لیتبیّن أنّ مصطفی سعید یمثّل عالم السود المظلوم ضدّ عالم البیض الظالم، حیث لا یری طریق التخلّص مما هم فیه فی الانتقام – حسبما یرسمه الکاتب، بل فی اعتماد القدرات النفسیه وبذل المساعی للتزوّد بالعلوم الحدیثه والتمسّک بها لتغییر الظروف الراهنه والسیر إلی عالم أفضل.

ا انسجام از جمله علومی است که مختص به قرآن کریم می باشد و علما برای آن اهمیت زیادی قائل شده اند؛ و انواع متفاوت آن را از قرآن کریم استخراج کرده اند. ابوالعلاء معری به تأثیر از آن دو نوع از انواع انسجام را در نثر خود به کار برده است؛ بنابراین آنچه از انسجام در کتاب معری دیده می شود ابداع نیست بلکه تقلیدی محض از قرآن کریم می باشد. این مقاله در پی آن است تا این دو نوع انسجام را در نزد معری بررسی نماید سپس تفاوت های آن با انسجام در قرآن کریم را بیان نماید؛ که یکی هماهنگی بین اسلوب های خبر از صفات خداوند با جمله های قبل از آن می باشد که بر خلاف قرآن کریم که همه صفات خداوند بر دو وزن فعول و فعیل آمده است و معری همه آن ها را بر وزن اسم فاعل ذکر کرده است؛ و به نظر می آید بازی او با کلمات و واژگان، عاملی است که او را به سمت آوردن صفاتی برای خداوند متفاوت از آنچه در قرآن کریم دیده می شود، سوق داده است؛ و انسجام دوم، آغاز کردن یک رجع با موضوعی است که رجع قبلی با آن خاتمه یافته است؛ بنابراین یک هماهنگی بین آغاز یک رجع در نزد معری و پایان رجع قبلی وجود دارد آن گونه که در قرآن کریم مشاهده می شود که یک سوره با موضوعی ادامه می یابد که سوره قبلی با آن موضوع پایان یافته است.

هر فرد از جامعه با تولید رمزگان نشانه ای خاص خود، ضمن نمایش پایبندی به مجموعه ای از هنجارها و تعلق خود به طبقه خاصی از اجتماع، احساس امنیت یا عدم امنیت خود را به تصویر کشیده و به تناسب امر واکنش های متفاوتی را بروز می دهد. نشانه شناسی اجتماعی یکی از رویکردهای پژوهشی است که به بررسی این هنجارها و رمزگان نشانه ای می پردازد. بر اساس این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام گرفته، جلوه هایی از ناامنی نشانه ای را می توان به وضوح در رمان «لیلة الملیار» ملاحظه کرد. در این رمان تقابل فرهنگی بین شخصیت ها و بازتاب آن در رفتارهای آنان موجب روی آوردن هر یک از این شخصیت ها به واکنش هایی چون خاموشی، بیش تصحیحی، تلافی، و پدیده های متفاوتی چون تقلید، همانندسازی به عنوان واکنش مقابله با هنجارهای متضاد شده است. برخی شخصیت های رمان از این تقابل در جهت سازندگی خود بهره جسته و خود را از حالت ناامنی خارج کرده اند، برخی در فرهنگ جامعه دوم غرق شده، و بعضاً به بیراهه رفته و خود را به نابودی کشانده اند. عده ای نیز حقارت و غربت روز افزون را تاب نیاورده و در پی احساس عدم تعلق به جامعه مسلط، به کشورشان باز گشته اند.

یکی از فعالیت های تعبیری مهم و بنیادی در زبان شناسی شناختی فعالیت شکل و زمینه است که به کمک آن می توان بسیاری از تعبیرات زبانی را مشخص کرد و یا حتی در مورد ترتیب کلمات نیز از آن کمک گرفت. زمینه، آن چیزی است که در بافت جمله از اهمیت بیشتری برخوردار است و شکل همان بافت و سیاق عبارت به شمار می آید. آیات بسیاری در قرآن وجود دارد که به چندین اسم خداوند با ترتیب خاصی خاتمه می یابند. یکی از آن ترتیب ها ترتیب دو اسم «عزیز» و «حکیم» است. این دو اسم در 45 آیه از قرآن آمده اند که «عزیز» در ابتدا و «حکیم» پس از آن ذکر شده است. با بررسی تمامی این آیات و با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس فعالیت شکل و زمینه مشخص شد که با توجه به بافت آیات، اسم «عزیز» از اهمیت بیشتری برخوردار است از این رو به عنوان «زمینه» در آغاز قرار گرفته است و اسم «حکیم» تحت الشعاع آن و در مقام«شکل» محسوب می شود و بر این نکته تأکید می کند که ربوبیت خداوند با دو اصل مهم همراه است یکی عزت و دیگری حکمت اوست و او معبود قدرتمند و عزیز است که تمامی کارهایش از روی حکمت و تدبیر است.