مرضیه رستمیان

قاعده «جری و تطبیق» از جمله قواعد کلیدی در فهم قرآن است که زمینه هدایت همگانی و فراگیر بودن قرآن را در همه زمان ها فراهم می سازد و علامه طباطبایی نیز به عنوان احیاگر این قاعده در زمان معاصر شناخته می شوند. آنچه درباره این قاعده مهم به نظر می آید، تحلیل این قاعده است و از آنجا که مصداق در قاعده جری و تطبیق جایگاه کلیدی دارد، ارتباط آن با مبحث اشتراک و مجاز بااهمیت است؛ زیرا مقدمه ای مهم برای پی بردن به جایگاه مصادیق در فهم قرآن دارد. پژوهش حاضر به روش کتابخانه ای و با مطالعه و تحلیل آثار نگاشته شده و با توجه به روایات وارد شده در این حوزه و دیدگاه علامه طباطبایی، به تقسیم بندی این قاعده پرداخته و در ادامه، با توجه به پیوندی که مصادیق با مبحث اشتراک و مجاز دارند، مصادیق قاعده جری و تطبیق با توجه به نظریه روح معنا، زیرمجموعه اشتراک معنوی قرار گرفته و رابطه مصادیق با عبارت آیه از نوع مجاز عقلی دانسته شده است.

الفاظ و معارف قرآن از حقایق و اصولی جامع سرچشمه گرفته اند که فرامنطقه ای و فراتاریخی می باشند. بر این اساس می توان با کشف مفهوم حقیقی و حکم جامع و گذر نمودن از خصوصیات مصداقی، مفاد ظاهری آیات را بر مصادیق دیگر تطبیق نمود. بنابراین آنچه این نوشتار به دنبال آن است، پرداختن به روش های به کارگیری قاعده جری و تطبیق می باشد و در همین راستا، به بررسی مفهوم و مصداق منطقی و روش تنقیح مناط می پردازیم؛ زیرا در قاعده جری و تطبیق نیز این گونه است. بعد از انجام اموری که مقدمه فهم متن به شمار می آیند، آیات هم موضوع در کنار هم قرار داده می شود تا با کمک الغای خصوصیات غیر مؤثر، حکم عام کشف شود (جری) و این حکم و مناط، می تواند مبنایی مطمئن برای تطبیق بر مصادیق دیگر باشد.

در این تحقیق در صدد هستیم تا با واکاوی اخبار و متون رجالی موجود، اتّهامات وارد بر شخصیّت دینی و علمی «یونس بن عبدالرّحمن»، یکی از تلاشگران عرصه حدیث و معارف دینی در عصر ائمه اطهار(ع) را برّرسی نموده و از طریق ارزیابی اخبار مذمّت آمیز درباره شخصیّت وی، میزان درستی یا نادرستی آن ها را احراز نمائیم. از همین رو بعد از معرّفی اجمالی یونس و اشاره به منزلت و جایگاه ویژه او در نزد ائمّه (ع)، به برّرسی ابهامات و اتّهاماتی که درباره وی درافکنده اند چون؛ طعن قمی ها در حقّ وی، وجود برخی روایات دالّ بر جرح او، وجود فرقه ای به نام او و فطحی بودن وی، پرداخته ایم و در نهایت این راوی را از تمام این اتّهامات مبرّا دانسته و شخصیّت او را از مذمت ها مطرح شده، بی عیب تشخیص داده ایم.

توجه به سیاق حالیه با هدف دستیابی به قهمی جامعتر از عبارات قرآن ، شباهت بسیار زیادی به مفهوم بافت برون زبانی موقعیت در زبان شناسی دارد از همین رو نگارنده سعی نموده ، ابعاد مختلف سیاق حالیه با توجه به شباهت هدف یا بافت برون زبانی و موقعیتی یا نظر به دیدگاه های سه زبانشناس مطرح در این زمینه قزث، هایمز، و لوئیس به صورت تطبیقی واکاوی کند .آنچه بیشتر در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته، بررسی تطبیقی سیاق حالیه با مختصاتی است که ممکن ، زمان، مکان،گوینده،مخاطب،مورد اشاره ،مطالب گذشته،تخصیص.