اردشیر زابلی زاده

این مقاله با رویکردی بین رشته ای با استفاده از نظریات علوم سیاسی، جامعه شناسی و علوم ارتباطات، نقش رسانه در بازنمایی هویت تمدنی و کاربست آن در ارتباطات بین الملل به این سؤال پاسخ می دهد که «آیا خاطره تاریخی مسلمانان از صلیبی گری غرب، می تواند به عنوان ظرفیتی خبری جهت پیشبرد سیاست استکبارستیزی ج.ا.ا کاربست یابد؟». در قالب مدل فرایند سیاسی خط مشی گذاری عمومی، به تبیین حلقه ی اول سیاست گذاری خبری یعنی شناسایی مسأله می پردازد. پژوهشگر تأثیر هویت بر روابط بین الملل را از دیدگاه سازه انگارانه و برخورد تمدن ها تبیین کرده است و سپس با تشریح چیستیِ صف بندی هویت ضدصلیبی از منظر هانتینگتون، چگونگی استفاده از این ظرفیت در مواجهه با استکبار در حوزه سیاستگذاری خبری صداوسیما ج.ا.ا در تولیدات رسانه ی برون مرزی را واکاوی کرده است. در پایان پژوهش ضمن تأیید امکان کاربست ظرفیت راهبردی مذکور چنین نتیجه می گیرد که ضعف اخبار برون مرزی صداوسیما در معرفی ایران به عنوان مبارز علیه صلیبی گری نوظهور، یکی از عواملی است که موجب شده ج.ا.ا کمتر بتواند بر ریشه های عمیق هویتی جهان اسلام تکیه کند.

هدف اساسی این مقاله، فهم و تبیین چگونگی بازنمایی«سیره سیاسی امام خمینی(ره)» در رسانه ملی از طریق مطالعه موردی مستند تلویزیونی «شاخص» است. سؤال اصلی مقاله این است که در مستند تلویزیونی شاخص برای بازنمایی سیره سیاسی حضرت امام(ره) از چه نشانه هایی استفاده شده است؟ برای نیل به این مقصود، مفهوم و نظریه بازنمایی به عنوان چارچوب نظری پژوهش مورد استفاده قرار گرفته و در ادامه به مفهوم شناسی سیره در صدر اسلام پرداخته شده است. سپس مفاهیم نظری مربوطه همچون «سیره» و «سیره سیاسی» و «نشانه» تعریف شده است. در روش شناسی تحقیق، از الگوی روایی رمزگان پنجگانه «رولان بارت» استفاده می شود. مقوله های مورد نیاز برای بررسی صحنه های انتخابی و پاسخ به سؤالات تحقیق، از این الگو استخراج شده و مورد استفاده قرار گرفته است.

این نوشتار در پی بررسی عملکرد تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی در پوشش رویدادهای قبل و بعد از انتخابات ریاست جمهوری دهم ایران است. به این منظور، یک هفته آماری از یک دورة دو ماهه (یک ماه قبل و یک ماه بعد از انتخابات) انتخاب و تمام برنامههای خبری و غیرخبری مرتبط با انتخابات ایران با استفاده از تحلیل محتوای کمی تحلیل شد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی در بیشتر موارد تلاش کرده رویکردی خنثی در قبال انتخابات ایران اتخاذ کند و این رویکرد را با افزایش حجم پوشش خبری صرف و کاهش حجم تفسیرها و تحلیلهای خود شبکه، در دوره زمانی بعد از انتخابات تقویت کرده است. در عین حال، در همین دوره، شبکه به طور محسوسی از تعداد کارشناسان خود برای اظهارنظر در زمینه انتخابات ایران کاسته و بر کارشناسان میهمان افزوده است. همچنین تلویزیون بی‌بی‌سی فارسی استفاده از شهروندخبرنگاران را در دوره بعد از انتخابات به طور بسیار جدیتری دنبال کرده است. در حقیقت شبکه با توسل به این روشها بدون آنکه با جبهه‌گیری علنی در مورد رویدادهای ایران چهره خود را به عنوان یک رسانه مدعی بی‌طرفی خدشه‌دار کند، مواضع خود را با گزینش حرف‌های از اظهارنظرهای مخاطبان، شهروندخبرنگاران و کارشناسان دعوت شده به برنامه از زبان آنان بیان کرده است.

خبر، در معنای عام کلمه، بازنمایی رخدادها در بافت گفتمان حاکم بر جامعه است. بنا بر این تعبیر، قابل تصور نیست که اخبار و گزارش های خبری تابع یا زیرمجموعه گفتمان عمومی جامعه نباشد؛ زیرا در این صورت یا به طور کلی مورد توجه قرار نمی گیرند یا کارکردهای خبری خود را از دست خواهند داد. هدف پژوهش حاضر، آسیب شناسی گزارش های خبری شبکه خبر صداوسیماست. در این پژوهش، مقولات ساختاری خبر در قالب خطابه و روایت در 160 گزارش خبری تحلیل شده است. نتایج نشان می دهد که چه مقولات و ویژگی هایی در این خبرها مغفول مانده است و برای بهینه سازی و پیشبرد کار خبررسانی در شبکه خبر، بهتر است بر روی چه مواردی تأکید شود. به نظر می رسد که در این گزارش ها به صورت محسوسی مؤلفه ها و ساختارهای کلان، متنی یا غایب هستند و یا از تمایز و انسجام کافی برخوردار نیستند. برای مثال، گزارش های خبرنگاران شبکه، بسیاری از مقولات عرفی روایت مانند زمان، مکان و طرح مسئله را به وضوح بازنمایی نمی کنند.

استعاره در زبان شناسی شناختی، تعریفی کاملاً متفاوت از تعریف ادبی آن دارد و به نوعی، تار و پود تفکر و شناخت انسان را می سازد. در این تحقیق به ضرورت بررسی استعاره های به کار گرفته شده در گفتمان های خبری پرداخته شده است. تحقیق بر مبنای ارائه و توضیح مثال هایی از استعاره های مورد استفاده در گفتمان های بین المللی است که منجر به ایجاد فضای ذهنی از پیش طراحی شده ای در ذهن افراد می شود. مسئلة اصلی این پژوهش، بررسی نقش استعاره در گفتمان خبری رسانه های بین المللی است و اینکه استفاده از استعاره چگونه به انسجام گفتمانی کمک می کند و مخفیگاه ایدئولوژی می شود. پس از روشن شدن این بعد از کارکرد استعاره، در مرحلة بعد به بررسی راهکارهای عملی پرداخته خواهد شد که می توان از آنها در تولید متون خبری بهره گرفت. از تفکر استعاری نمی توان اجتناب کرد، به خصوص در موضوعات پیچیده و انتزاعی نظیر سیاست خارجی. از آنچه گفته شد می توان نتیجه گرفت که توجه به استعاره ها در خدمت کشف واقعیت خواهد بود.

در این پژوهش انسجام سبک زبانی برنامه «خبر 20» در چارچوب نظریه ی طراحی مخاطب بررسی شده است. طبق نظریه ی طراحی مخاطب، گوینده سبک زبانی خود را متناسب با مخاطب خود انتخاب می کند و این مسئله در رسانه های خبری که نیاز به جذب و حفظ مخاطب دارند، از اهمیت برخوردار است. برای بررسی سبک زبانی برنامه ی «خبر 20»، سه بُعد زبان شناختی آوایی/واژگانی، اسم سازی، و ساخت معلوم/مجهول انتخاب شدند و انسجام سبکی برنامه در چارچوب هر یک از این ابعاد زبانی بررسی شد. برنامه ی «خبر 20» مربوط به تاریخ بیستم شهریورماه 1391 ضبط شد و گفتار مجری برنامه در «استودیو» و «سایه روشن» به صورت مکتوب درآمد و در قالب 15 بند خبری مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از تحلیل داده ها نشان می دهد که صورت آوایی واژه ها در سبک «خبر 20» همانند سبک محاوره ای و غیررسمی است، اما دیگر ابعاد واژگانی، اسم سازی، و ساخت معلوم/مجهول در آن متمایل به سبک رسمی است.

امروزه رسانه ها به مثابه نظام مرکزی اعصاب جامعه عمل می کنند و هر خبر منفی یا مثبت، به طور بالقوه قادر است بیم و امیدی در دل مخاطبان و کنشگران اجتماعی بیافریند. هدف این مقاله، تشریح نظریه چارچوب بندی در حوزه تأثیر خبر در رسانه هاست. تا نگاهی تقریباً جامع در خصوص چارچوب بندی و پژوهش های مرتبط با آن تبیین شود. در واقع چارچوب بندی در ارتباطات به معنای انتخاب برخی جنبه های یک واقعیت درک شده و برجسته کردن آنها در یک متن ارتباطی است. مقاله حاضر که به روش اسنادی انجام گرفته، بر مدل فرایندی چهارگانه چارچوب سازی، تعیین چارچوب، تأثیرات سطح فردی چارچوب بندی و چارچوب های رسانه ای متمرکز شده است. در حقیقت، طبقه بندی چارچوب ها به عام و خاص نیز میتواند مقایسه داده های به دست آمده از پژوهشهای مختلف را که از چارچوب های مشابه استفاده کردهاند، امکان پذیر سازد. با وجود ابهامات نظریه چارچوب بندی، این نظریه از طیف وسیعی از پژوهشها – کمی و کیفی- حمایت می کند.

پژوهش حاضر با تمرکز بر مطالعه موردی بی بی سی فارسی و ایران اینترنشنال به بازنمایی تصویر جنگ اوکراین و روسیه در رسانه های خبری فارسی زبان پرداخته است. جنگ بین این دو کشور شاهد پوشش رسانه ای گسترده ای بوده و بازیگران مختلف از بسترهای رسانه ای، برای پیشبرد اهداف خود استفاده کرده اند. هدف این پژوهش، تبیین بازنمایی و چارچوب بندی جنگ اوکراین و روسیه در اخبار بی بی سی فارسی و ایران اینترنشنال است. داده های این پژوهش با استفاده از تکنیک چارچوب بندی اخبار جنگ اوکراین و روسیه در این شبکه های خبری مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. حجم نمونه تحقیق یکسال خبری، متشکل از چهار هفته و 28 روز خبری از سال های 2021 تا 2023 است که به صورت هدفمند انتخاب شده است. در یافته های این پژوهش، به رویکردها و دیدگاه های شبکه های خبری بی بی سی فارسی و ایران اینترنشنال در روایت مربوط به درگیری پرداخته شده است. شبکه خبری ایران اینترنشنال با ترسیم انعقاد پیمان های دیپلماتیک و اقتصادی بین دو کشور، سعی در ترویج عدم تعرض به استقلال و حقوق ملی اوکراین داشته و رویکرد بی طرفانه به دو طرف را حفظ کرده؛ در حالی که بی بی سی فارسی تمرکز خود را بر روی جنبش ها، خیزش های مردمی و انتقادها به نفع اوکراین گذاشته است. هر دو شبکه خبری از میان چارچوب های عام خبری، به چارچوب های «نسبت دادن مسئولیت» و «علائق انسانی» بیشتر از دیگر چارچوب ها و به «چارچوب پیامدهای اخلاقی» کمتر از دیگر چارچوب ها توجه نشان داده اند.

تبادل کلامی و زبانی میان انسان ها، به صورت توالی عبارات و جملات منفک و منفصل نیست. این عبارات زبانی، دست کم تا حدودی، تلاش هایی تعاونی هستند که هر یک از افراد مشارکت کننده در گفتگو، هدف یا مجموعه اهدافی را در آنها تشخیص می دهند و یا سمت و سوی مورد توافق در گفتگو را به رسمیت می شناسند. این هدف یا سمت و سو، می تواند از ابتدا ثابت باشد؛ یا اینکه در طول تبادل کلام متحول شود. پاول گرایس، اصل همکاری را با چهار قاعده کلی آن، به عنوان رهنمود ارتباط ایده آل در معنی شناسی و ارتباط مطرح کرده است. اما این اصل، همیشه به صورت کامل رعایت نمی شود زیرا به دلایل گوناگونی ممکن است از قاعده های کلی آن، تخطی صورت بگیرد. با هر بار تخطی از اصول گرایس، معانی ضمنی ای تولید می شود، که معنای صریح را دچار خلل می کند. در این مقاله، اصل گرایس در دو متن خبری مورد ملاحظه قرار گرفته است. اصول گرایس که به اصول تعاون شهرت دارند، دارای چهار اصل کیفیت، کمیت، ارتباط و شیوه هستند که رعایت آنها در هر مکالمه ای باعث ایجاد ارتباط کامل و مشترک می شود.

موضوع: استفاده از سبک روایت در خبر اهمیت زیادی دارد و رسانه اثرگذار باید توانایی غلبه روایی داشته باشد. رسانه ملی به خصوص تلویزیون به عنوان یک رسانه سنتی و مورد ارجاع مخاطبان باید اطلاعات و اخبار را به گونه ای روایت کند که روایت تلویزیون به عنوان روایت قانع کننده و تأثیرگذار پذیرفته شود. بر این اساس هدف این پژوهش، بررسی ابعاد و مؤلفه های روایت تأثیرگذار خبری و ارزیابی موانع و چالش ها برای تولید روایت خبری موثر پیش روی تولیدکنندگان است.روش: استفاده از تکنیک مصاحبه عمیق نیمه استاندارد  که داده ها از دوازده نفراز استادان ارتباطات و رسانه، جامعه شناسی، خبرنگاران تلویزیونی و دبیران و سردبیران بر جمع آوری شده و سپس  با استفاده از روش تحلیل مضمون، در سه مرحله کدگذاری باز، محوری و گزینشی دسته بندی شدند.یافته ها: طبق کدگذاری ها از یافته های پژوهش ده مضمون فراگیر و هجده مضمون سازمان دهنده به دست آمد که با رسم شبکه مضامین مشخص شده است. مضامین فراگیر با مضمون هایی چون: رعایت «پیش نیازهای رسانه ای تولید روایت خبری»،استفاده از«شاخص های روایت تأثیرگذار و غالب»درتولید روایت و «مخاطب شناسی» و «شناخت هنجارهای رسانه ای تولید روایت» و مواردی مانند «اعتمادزایی رسانه ای»، و «ویژگی های خبرنگاران» به دسته بندی نهایی رسیدوهم چنین موانع وچالشهای پیش روی تولیدکنندگان روایت شناسایی شد.نتیجه گیری:  بر اساس یافته های پژوهش، تولیدکنندگان روایت برای تاثیرگذاری موثرتر بر مخاطبین با استفاده از مولفه های روایت مطلوب که در این پژوهش به آن دست پیداکرده ایم، می توانند، روایت حرفه ای ومطلوب تولیدکنند. از مهمترین مولفه ها، میتوان به داشتن نگاه حرفه ایی، توجه به فرم و محتوا و جذابیت های بصری، بهره مندی از تکنولوژی های جدید، دسترسی به آرشیو و استفاده از ژانر روزنامه نگاری تحقیقی اشاره کرد.

سازمان صداوسیما به عنوان بازوی دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران فعالیت های گسترده ای در زمینه پخش بین المللی برنامه های رادیویی و تلویزیونی خود دارد. این برنامه ها به زبان های مختلف چون انگلیسی، فرانسوی، آذری، عربی، و ... برای مخاطبان منطقه ای و فرامنطقه ای پخش می شود. حجم زیادی از فعالیت های بین المللی این سازمان در قالب خبر و برنامه های خبری است. سه شبکه تلویزیونی العالم، پرس تی وی و هیسپان تی وی شبکه هایی هستند که به پخش خبر به زبان های عربی، انگلیسی و اسپانیایی می پردازند. در این مقاله با مطالعه تطبیقی شبکه های خبری بین المللی و تحلیل عملکرد آن ها در حوزه برندسازی برای رسانه، پیشنهادی مبنی بر یکپارچه سازی برند شبکه های خبری بین المللی سازمان صداوسیما ذیل یک نام ارائه شده است. بر مبنای این پیشنهاد این سه شبکه در کنار شبکه بین المللی خبر، با یک نام و برند به فعالیت خود ادامه خواهند داد و هر یک به عنوان شاخه انگلیسی، عربی، اسپانیایی و فارسی یک شبکه خبری واحد شناخته خواهند شد. این اتفاق می تواند از طریق ایجاد یک مدیریت برند یکپارچه منجر به تقویت ارزش برند سازمان صداوسیما در سطح مخاطبان بین المللی شود.

هدف:مقاله حاضر، مفهوم سی ان ان زدگی را در چهارچوب بندی رویدادهای اعتراضی کشورهای عربی به آزمون می گذارد و به دنبال شناخت تفاوت ها و شباهت های شبکه های ضدجریان (پرس تی وی و الجزیره) و جریان اصلی (سی ان ان و بی بی سی ورلد) در برجسته سازی و چهارچوب بندی اخبار اعتراضات مردم مصر، لیبی و بحرین است.روش: برای رسیدن به اهداف تحقیق روش تحلیل محتوا مورد استفاده قرار گرفت. روش نمونه گیری تحقیق احتمالی چندمرحله ای است که درنهایت از هر شبکه و برای هر رویداد 48 ساعت (2 روز آماری) و برای تمام شبکه ها 24 روز انتخاب و کدگذاری شده است.یافته ها: یافته ها نشان می دهد که هرچند جریان اصلی و ضدجریان به لحاظ در اولویت قرار دادن مسائل بسیار با یکدیگر متفاوت اند، اما تفاوت میان جریان اصلی و ضدجریان در اصل ناشی از تفاوت میان شبکه هاست.نتیجه گیری: به طورکلی می توان گفت، رفتار شبکه های خبری ضدجریان در چهارچوب های عام تا حد زیادی متأثر از شبکه های جریان اصلی است، ولی در چهارچوب های خاص نمی توان با قاطعیت در مورد تأثیر یا عدم تأثیر جریان اصلی بر ضدجریان سخن گفت، بلکه ترکیبی از عوامل چون خط مشی های رسانه ای، ساختار مالکیت و نیز با درجه تعیین کنندگی بیشتر، رویکرد کشورهای مبدأ شبکه ها در نحوه پوشش رویداد اثرگذارند.