محمد دژکام

عراق، یکی از مهم ترین کشورهای منطقه غرب آسیا است که تاریخی پرتحول داشته و طی سال های اخیر نیز در تلاش برای بازیابی نقش تاریخی خود در منطقه بوده است. بیت شیعی به عنوان اصلی ترین و پرجمعیت ترین کنشگر در عراق، در ترسیم این آینده، نقشی کلیدی دارد. ماهیت ژئوپلیتیکی، ژئواکونومیکی و ژئوکالچری این کشور، منجر به نگاه ویژه برخی کشورهای خارجی به عراق شده است. در همین چارچوب، بازیگران بیت شیعی عراق نیز متناسب با منافع و گرایش های خود، می کوشند تا جایگاه خود را در معادلات سیاسی این کشور، همسو با تمایلات خارجی خود سامان داده و و فراتر از آن، مناسبات سیاست خارجی عراق را ذیل این تمایلات قرار دهند. در این میان، جمهوری اسلامی ایران، عربستان سعودی و ایالات متحده آمریکا، سه بازیگر کلیدی ای هستند که بازیگران بیت شیعی عراق، با نسبت هایی از تعامل/ تقابل با آنها، در پی آینده سازی برای کشور خود می باشند. مقاله حاضر در پی شناخت سویه های این آینده متناسب با روابط تعاملی و تقابلی بازیگران بیت شیعی عراق با سه بازیگر نام برده است. تحلیل یافته ها نشان می دهد میزان اهتمام بازیگران بیت شیعی عراق به گزینه توازن، قابل تأمل بوده و این مهم می تواند در ترسیم سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در آینده، اثرگذار باشد.

ارتقاء کیفیت هر یک از ابعاد نرم و سخت امنیت نیاز به برنامه ای راهبردی دارد تا بتوان به صورت هم افزا، اعضای مختلف جامعه امنیتی کشور را برای تحقق اهداف تعیین شده همراه نماید. مدیریت راهبردی و آینده نگر امنیت، خود مستلزم وجود الگویی جامع و مانع از امنیت جمهوری اسلامی ایران است که نهادهای دخیل در مدیریت امنیت را از تعارضات شناختی مصون دارد. هدف این پژوهش، ارائه الگویی جامع از امنیت هوشمند در جمهوری اسلامی ایران است. ابتدا با مطالعه ی کتابخانه ای، تحقیقات پیشین مورد بررسی قرار گرفت و ادبیات نظری بحث تدوین شد. سپس با بهره گیری از روش دلفی نظرات ده نفر از کارشناسان فقه امنیت و امنیت نرم که به صورت هدفمند انتخاب شدند، آنان در نقد الگوهای موجود اخذ گردید. در نتیجه محیط داخلی و خارجی امنیت نرم مورد بازنگری قرار گرفت. سپس موضوعات مرجع امنیت نرم تعیین، و امکان ترسیم توپولوژی مراجع امنیت نرم فراهم شد. در نهایت با بکارگیری داده های جمع آوری شده، الگوی کلان امنیت هوشمند در جمهوری اسلامی ایران ترسیم شد. در الگوی فوق، توحید ذاتی به عنوان مرجع اصلی امنیت ج.ا.ا به دلایل هستی شناختی در مرکز دیگر موضوعات مرجع امنیت نرم و بر فراز تمامی موضوعات مرجع امنیت قرار دارد. ارتباطات اجزای مدل در چهار محور «رابطه ی قدرت و سنن الهی با دیگر مولفه های الگوی امنیت»، «رابطه ی منابع قدرت، قدرت و اصل دفاع/ جنگ»، «نرم افزاری، سخت افزاری و هوشمندی دفاع/ جنگ»، «مسیرهای دفاع/جنگ» مورد تبیین قرار گرفته است.

این مقاله با رویکردی بین رشته ای با استفاده از نظریات علوم سیاسی، جامعه شناسی و علوم ارتباطات، نقش رسانه در بازنمایی هویت تمدنی و کاربست آن در ارتباطات بین الملل به این سؤال پاسخ می دهد که «آیا خاطره تاریخی مسلمانان از صلیبی گری غرب، می تواند به عنوان ظرفیتی خبری جهت پیشبرد سیاست استکبارستیزی ج.ا.ا کاربست یابد؟». در قالب مدل فرایند سیاسی خط مشی گذاری عمومی، به تبیین حلقه ی اول سیاست گذاری خبری یعنی شناسایی مسأله می پردازد. پژوهشگر تأثیر هویت بر روابط بین الملل را از دیدگاه سازه انگارانه و برخورد تمدن ها تبیین کرده است و سپس با تشریح چیستیِ صف بندی هویت ضدصلیبی از منظر هانتینگتون، چگونگی استفاده از این ظرفیت در مواجهه با استکبار در حوزه سیاستگذاری خبری صداوسیما ج.ا.ا در تولیدات رسانه ی برون مرزی را واکاوی کرده است. در پایان پژوهش ضمن تأیید امکان کاربست ظرفیت راهبردی مذکور چنین نتیجه می گیرد که ضعف اخبار برون مرزی صداوسیما در معرفی ایران به عنوان مبارز علیه صلیبی گری نوظهور، یکی از عواملی است که موجب شده ج.ا.ا کمتر بتواند بر ریشه های عمیق هویتی جهان اسلام تکیه کند.