مژده علیزاده

هدف از پژوهش حاضر «بررسی محتوای کتاب هدیه های آسمان، مقطع سوم ابتدایی (1392) از منظر اصول انتخاب محتوای آموزشی در قرآن کریم» است. به منظور وصول به هدف مزبور، از روش «تحلیل محتوا» استفاده شده است. نمونة آماری همان جامعة آماری است. ابزار پژوهش سیاهة «تحلیل محتوا» است که روایی آن حاصل گردید. واحد تحلیل، جمله و تصویر و واحد شمارش فراوانی بود. نتایج تحقیق مبین آن است که از میان چهار اصل استخراج گردیده، به همراه شاخص های آن از قرآن کریم، اصول «هدایت کنندگی محتوا» و «انگیزه بخشی محتوا» در این کتاب از جایگاه مناسبی برخوردارند. ازآنجاکه دیگر اصول، از جمله «تدبربرانگیزی» از جایگاهی نسبی و «خلاقیت پرور» نیز از توجه اندکی برخوردار است، ازاین رو، ایجاد چالش های فکری بیشتر از طریق طرح سؤالات متنوع تر در متن و ترغیب دانش آموزان به کاوشگری در طبیعت و محیط پیرامون به منظور تفکر در جهان آفرینش و تفکر در خود و همچنین ایجاد فرصت های تازه به منظورخلق ایده های نو توسط دانش آموزان و به کارگیری آن ایده ها در عمل پیشنهاد می گردد.

اهمیت روزافزون روش هاى آموزشى همچون دیگر دانش ها در میدان توسعه دانش و فناورى هاى امروز بر کسى پوشیده نیست. ازاین رو، شناسایى این روش ها از منظر قرآن کریم به عنوان کامل ترین منبع الهى که برنامه تعلیم و تربیت جهانى بشر را در خود جاى داده است و همچنین به منظور نیل بیشتر متعلمان به رشد و تعالى امرى ضرورى است. بنابراین، هدف پژوهش حاضر بررسى روش هاى آموزشى از منظر قرآن کریم مى باشد. به منظور وصول به هدف فوق، از روش توصیفى تحلیلى و از منابع اسنادى استفاده گردیده است. نتایج تحقیق مبیّن آن است که روش هاى آموزشى از منظر قرآن کریم را مى توان به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم نمود. روش هاى آموزشى مستقیم عبارتند از: روش پرسش و پاسخ و سخنرانى. روش هاى آموزشى غیرمستقیم نیز عبارتند از: الف. روش هاى غیرمستقیم کلامى (شامل مباحثه، گفت وگو به منظور کشف حقایق، روشن سازى نگرش ها)؛ ب. روش هاى مشاهده اى (شامل: مشاهده عینى، و ایفاى نقش)؛ ج. روش هاى مبتنى بر کاوشگرى (شامل: حل مسئله، تفکر استقرایى و تفکر قیاسى). از دیگر روش هاى غیرمستقیم مى توان روش تصویرسازى ذهنى را نام برد.

محتواى آموزشى یکى از عناصر اصلى برنامه هاى درسى محسوب مى شود که لازم است بر اساس مجموعه اى از معیارهاى مناسب و از منابع قابل اطمینانى انتخاب و استخراج گردد. ازاین رو، استخراج معیارهاى انتخاب محتواى آموزشى از قرآن کریم، به عنوان مطمئن ترین و پایدارترین منبع الهى در امر انتخاب محتوا، یکى از مهم ترین و ضرورى ترین مسائلى است که لازم است در جهت آن گام هایى برداشته شود. ازاین رو، هدف این پژوهش، «شناسایى معیارهاى انتخاب محتواى آموزشى از منظر قرآن کریم» است. به منظور وصول به هدف فوق، از روش توصیفى تحلیلى و از منابع اسنادى استفاده گردیده است. نتایج پژوهش حاکى از آن است که در امر انتخاب محتواى آموزشى مى توان معیارهاى بى شمارى را از قرآن کریم استخراج نمود. در این پژوهش به هشت معیار پرداخته شده است. این معیارها عبارتند از: هدایت کنندگى، تدبربرانگیزى، خلاقیت پرورى،انگیزه بخشى، توجه به ابعاد مختلف وجود انسان، فعال سازى و مشارکت فعال مخاطب در متن، کاربرد در زندگى و خودآموزى.

هدف از پژوهش حاضر بررسی اصول و روشهای تربیتی حضرت ابراهیم(ع) در مواجهه با منکران توحید بود؛ چرا که از جمله اهداف بعثت انبیاء الهی هدایت و تربیت انسانها بوده است که برای آن برنامه و روش داشتند. به همین دلیل برگرفتن این برنامه از سیره آنها از اهمیت بسزایی برخوردار است. این پژوهش از نوع کیفی بوده و به منظور وصول به هدف فوق از روش توصیفی-تحلیلی با بهره گیری از اسناد و منابع کتابخانه ای استفاده شده است. روش تجزیه و تحلیل داده ها نیز با استفاده از استدلال یا استنتاج و با روش استقرایی انجام گرفته است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که اصول تربیتی از منظر گفتگوهای حضرت ابراهیم در مواجهه با منکران توحید شامل اصل هدف گذاری، داشتن برنامه ریزی دقیق و سنجیده، اتخاذ موضوعات مناسب، موقعیت سنجی، انسجام بخشی معقول و منطقی میان مطالب و عملکرد و فعال سازی مخاطب در حیطه عقلی و عملی بوده است. همچنین یافته های پژوهش نشان داد که حضرت ابراهیم روشهای تربیتی روش پرسش و پاسخ، روشهای مبتنی بر استدلال مانند روش نفی استدلال خطا از راه فرضیه سازی و استدلال سلبی را به کار گرفته است.

یکی از مهم ترین مسائل در هر عصر، تربیت فرزند است که باید طبق اصول و روش های منطبق بر فطرت کودک انجام شود. از آنجا که قرآن کریم ، موثق ترین منبع در این زمینه به شمار می آید، در پژوهش حاضر، اصول حاکم بر تربیت فرزند ازمنظر سیره تربیتی والدها در قرآن کریم را بررسی کرده ایم. این پژوهش ازنوع کیفی است و برای انجام دادن آن از روش توصیفی- تحلیلی و شیوه تحلیل محتوا استفاده کرده ایم. روش نمونه گیری ازنوع هدفمند بوده و تجزیه وتحلیل داده ها نیز با استفاده از استدلال یا استنتاج انجام شده است. درخصوص نتایج پژوهش می توان گفت در قرآن کریم ، سِیری منظم در سیره تربیتی والدهای قرآنی به تصویر کشیده شده است که در پژوهش پیشِ روی، آن را درقالب 58 اصل تحت یک سِیر تربیتی از دوره قبل از تولد کودک تا دوره جوانی و بزرگ سالی (اعم از مراحل قبل از تولد، نوزادی، کودکی، نوجوانی و بزرگ سالی) استخراج کرده و ذیل دو بخش اصول حاکم بر تربیت قبل از تولد فرزند و اصول حاکم بر تربیت پس از تولد فرزند آورده ایم. در بخش اصول حاکم بر تربیت قبل از تولد فرزند، مواردی همچون طلب کردن فرزند صالح از خداوند متعال و توجه نکردن به جنسیت فرزند، در بخش نتایج اصول حاکم بر دوران پس از تولد فرزند، مواردی مانند تأمین آسایش جسمی و روانی مادر، و درخصوص دوره های کودکی، نوجوانی و جوانی، اصولی همچون هدایت فرزند به سوی توحید، محبت ورزیدن به او، حفظ عدالت، شرایط مستقل بارآوردن کودک، توجه به آزادی بیان فرزند و توجه به دوری کردن فرزند از خودنمایی استخراج شدند. به کارگیری اصول تربیتی عرضه شده در پژوهش حاضر، والدین را در تربیت مطلوب کودکان یاری می دهد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی محتوای کتاب های «بخوانیم»، «بنویسیم» و «هدیه های آسمان» ابتدایی (تألیف های جدید) براساس مؤلفه های شادی از منظر اسلام است. این پژوهش به روش تحلیل محتوای کمی انجام شده و به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش شامل 8 کتاب فارسی (بخوانیم)، فارسی (بنویسیم) و هدیه های آسمان مقاطع اول، دوم و سوم ابتدایی است که محتوای مورد نظر به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده است. ابزار پژوهش سیاهه «تحلیل محتوا» است که روایی آن حاصل شده و واحد تحلیل جمله و تصویر و واحد شمارش فراوانی است. یافته های پژوهش مبین آن است که در کتاب های مذکور در زمینه مؤلفه های شادی از منظر اسلام، بیشترین فراوانی به مقوله عاطفی در مؤلفه تبسم، لبخند و خندیدن و سپس به مقوله معنوی در مؤلفه ایمان به خدا و ارتباط با خدا اختصاص یافته است. این در حالی است که به مقوله صفات شخصیتی به ویژه مؤلفه های پرهیز از حسادت، کینه، طمع، بخل و مقوله نیازهای جسمانی توجه کمتری شده است. از دیگر یافته های پژوهش این است که به ترتیب اولویت، کتاب های هدیه های آسمان از بیشترین میزان مؤلفه های شادی، کتاب های بخوانیم در رتبه دوم و کتاب های بنویسیم نیز از کمترین میزان توجه به مولفه های شادی برخوردار هستند.

ارتباط بین تاب آوری و سخت کوشی در ورزشکاران و مقایسه آن در رشته های اجتماعی (والیبال و بسکتبال) و انفرادی (شنا و دومیدانی) بر روی نمونه ای از بانوان ورزشکار قهرمانی استان فارس آزموده شد. همچنین، در این مطالعه نقش تعدیل کنندگی نوع ورزش (انفرادی یا اجتماعی بودن) در رابطه بین تاب آوری و سخت کوشی ورزشکاران مورد محاسبه قرار گرفت. نمونه این مطالعه شامل 60 نفر از بانوان ورزشکار قهرمانی استان فارس بودند (15 نفر شنا، 15 نفر دومیدانی، 15 نفر والیبال و 15 نفر بسکتبال) که به روش تصادفی انتخاب شدند. این مطالعه از روش تحقیق توصیفی-همبستگی پیروی می کند و فرضیه ها با استفاده از محاسبه ضریب همبستگی خطی پیرسون و تی-تست گروه های مستقل آزمون شدند؛ برای تحلیل از نرم افزار SPSS ویراست 21 استفاده شد. نتایج آزمون آماری تحلیل عاملی موید اهداف و سوالات این پژوهش بودند. بنابراین، بررسی همبستگی بین متغیرها با آزمون صفر درجه پیرسون نشان داد که رابطه مثبت معنی داری بین متغیرهای تاب آوری و سرسختی ورزشکاران در کل وجود دارد. با این حال، رابطه بین این دو متغیر در ورزشکاران اجتماعی، معنی دار و در ورزشکاران انفرادی غیر معنی دار بود. لذا، نتیجه مهم این است که نوع انفرادی یا اجتماعی بودن ورزش، نقش تعدیل کنندگی در رابطه بین تاب آوری و سخت کوشی ایفا می کند. علاوه بر این، مقایسه گروه ها با آزمون تی-تست گروه های مستقل نشان داد که بین ورزشکاران انفرادی و اجتماعی به لحاظ مقیاس تاب آوری تفاوت معنی داری وجود دارد، اما تفاوت های مشاهده شده به لحاظ مقیاس سخت کوشی معنی دار نبود.

هدف پژوهش حاضر «بررسی مؤلفه های هویت ملی در کتاب های فارسی ابتدایی (تألیف های جدید 1398)» است. به منظور وصول به هدف فوق از روش تحلیل محتوا استفاده کرده ایم. ابزار پژوهش سیاهه ی تحلیل محتوا بود. واحد تحلیل جمله و تصویر و واحد شمارش فراوانی بود. یافته های پژوهش حاکی است که میزان توجه به مؤلفه های ملی در کتاب های فارسی ابتدایی ۸۷/۲۹ درصد است. مؤلفه ی مشاهیر ملی با ۵۰۵ واحد از فراوانی بیشتری نسبت به مؤلفه های دیگر قرار دارد. پس از آن مؤلفه های ادبیات ملی با ۳۶۹ واحد و سیاست (در مقوله های جنگ، دفاع و استقامت) با ۳۶۴ واحد، خصوصیات ملی (میهن دوستی) و فرهنگ در جایگاه مناسبی قرار دارند. مؤلفه های دیگر که از توجه کمتری برخوردارند به ترتیب عبارتند از: زبان فارسی، اساطیر ملی، پرچم، هنر ایرانی، تاریخ و تمدن ایرانی، سرود ملی، آثار باستانی، دین، جغرافیا، اقوام و مکان های طبیعی ملی. هم چنین کتاب فارسی سال پنجم با ۶۱۸ واحد فراوانی و کتاب سال ششم با ۵۹۲ واحد فراوانی بیش از بقیه ی کتاب های فارسی در افزایش روحیه ی ملی فراگیران می کوشند. در نهایت محرز شد کتاب های فارسی ابتدایی به خصوص در توجه به چهار مؤلفه ی مشاهیر ملی، ادبیات ملی، سیاست و میهن دوستی به خوبی عمل کرده اند اما در توجه به مؤلفه های دیگر همچنان کاستی هایی وجود دارد.

پژوهش حاضر با هدف «تعیین پدیدارشناختی عوامل آرامش بخش در دانشجویان دانشگاه شهید باهنر» انجام گردیده است. این پژوهش در چهارچوب روش تحقیق کیفی و از نوع پدیدارشناختی است. بر این اساس 14 دانشجوی دانشگاه شهید باهنر کرمان با روش نمونه گیری داوطلب- هدفمند انتخاب و با آنها مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شد. تحلیل مصاحبه ها با استفاده از روش کلایزی انجام گرفت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که عوامل آرامش بخش را با توجه به تجارب زیسته دانشجویان می توان در چهار مضمون اصلی عوامل میان فردی، عوامل درون فردی، عوامل معنوی و عوامل محیطی با 9 زیرمضمون قرار داد. همچنین عوامل سلب آرامش را نیز می توان در چهار مضمون اصلی کاهش اخلاق شهروندی، افکار مزاحم، احساس طردشدگی و احساس ناامنی با 5 زیرمضمون قرار داد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که خانواده و معنویت بنیادی ترین نقش را در افزایش آرامش بخشی دانشجویان دارند و از طرف دیگر کاهش اخلاق شهروندی و وجود افکار آزاردهنده در ذهن دانشجویان مهمترین عوامل سلب آرامش محسوب می شوند. هر چند که عوامل دیگر در این دو زمینه نیز دارای اهمیت می باشند.

استخراج مؤلفه های انگیزه پیشرفت از متن آموزه های اسلامی و به کارگیری آنها در کتب آموزشی در جهت پیشرفت و موفقیت دانش آموزان از اهمیّت بسزایی برخوردار است. لذا هدف از پژوهش حاضر «بررسی فراوانی مؤلفه های انگیزه پیشرفت در کتاب های فارسی (بخوانیم) و هدیه های آسمان ابتدایی (تألیف های جدید 1393-1395) با تأکید بر آموزه های قرآن و تفاسیر» است. روش پژوهش تحلیل محتوا است. روش تجزیه وتحلیل داده ها آمار توصیفی است. جامعه آماری نیز کتاب فارسی (بخوانیم) و هدیه های آسمان است. نمونه آماری همان جامعه آماری در نظر گرفته شد. ابزار پژوهش سیاهه تحلیل محتوا بود که روایی آن توسط متخصصان حوزه دینی و روان شناسی تأیید شد. نتایج پژوهش نشان داد کتاب های مذکور تا حد متوسطی به انگیزه پیشرفت توجه داشته اند. در این راستا بیشترین میزان توجه درکتاب فارسی (بخوانیم) سال سوم و هدیه های آسمان سال ششم و کمترین میزان توجه در بخوانیم سال اول و هدیه های آسمان سال دوم است. همچنین از میان مؤلفه های انگیزه پیشرفت بیشترین میزان توجه به مؤلفه ایمان به خدا، توکل و دعا و سپس مؤلفه های داشتن صبر، استقامت و پایداری و داشتن تلاش و پشتکاری در انجام هر کاری اختصاص یافته است. کمترین میزان توجه نیز به مؤلفه های مرکز کنترل درونی، رقابت سازنده (در حیطه علمی و ورزشی) و مسئولیت پذیری (پذیرفتن مسئولیت اعمال و خطا های خود) اختصاص یافته است.

هدف پژوهش حاضر پدیدارشناسی مفهوم معلمان ماندگار در تجربه زیسته دانش آموزی دانشجویان است. روش پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی بود. بر این اساس 13 دانشجوی دانشگاه شهید باهنر کرمان با روش نمونه گیری داوطلب - هدفمند انتخاب و با آن ها مصاحبه نیمه ساختاریافته انجام شد. تحلیل مصاحبه ها با استفاده از روش کلایزی انجام گرفت. یافته های پژوهش حاکی از آن است که معلم ماندگار معلمی است که در رعایت سه بعد که در واقع، همان مضمون های اصلی هستند، در خود و یا در تحصیل آن ها بکوشد. این سه بعد یا مضمون اصلی شامل بعد تعلیمی، بعد ظاهری و بعد ارتباطی _ اخلاقی می باشند. در بعد تعلیمی چهار زیرمضمون به دست آمد از جمله، توجه به انگیزش پیشرفت متعلمان، توان افزایی خود، متعهدبودن و بهره گیری از شیوه ها و فنون متعدد و متنوع تدریس. مضمون دوم شامل بعد ظاهری می شد، با یک زیرمضمون حفظ شئونات مرتبط با نقش معلمی، مضمون سوم نیز شامل دو زیرمضمون پذیرابودن و افزایش مهار ت های اخلاقی نیک در آن ها بود. از تحلیل محتوای بیانات دانشجویان محرز شد بیشترین کدهای استخراج شده متعلق به بعد ارتباطی-اخلاقی بودند و این نشان می دهد متعلمان به چگونگی برقراری ارتباط و حفظ شئونات اخلاقی معلمان در رابطه با خود توجه خاص تری دارند. پس از آن بعد تعلیمی از توجه بیشتری نسبت به بعد ظاهری قرار داشت. در نهایت، بعد ظاهری هرچند تعداد کدهای کمتری را در بیانات مشارکت کنندگان به خود اختصاص داده بود، همچنان اهمیت بسزایی داشت.

هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی آسیب شناسی مدارس در تجربه زیسته دانش آموزی از دیدگاه دانشجویان بود.  روش شناسی: روش پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه دانشجویان کارشناسی دانشگاه شهید باهنر کرمان با تعداد 10440 نفر در سال 400-1399 بود که از میان آنها 18 نفر طبق اصل اشباع نظری با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. روایی مصاحبه از طریق دقت در مطرح کردن سؤالات، بکار نگرفتن نظرات شخصی محقق در مصاحبه و تأیید مشارکت کنندگان از فهم صحیح محقق از تجارب آنها حاصل گردید. روایی سؤالات مصاحبه توسط اساتید صاحب نظر در حوزه تعلیم و تربیت تأیید گردید. به منظور تأیید پایایی نیز میزان توافق از طریق ضریب همبستگی پیرسون 96%  محاسبه شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش تحلیل مضمون استفاده شد.یافته ها: مطابق با یافته های پژوهش آسیب های ناشی از مدارس در چهار مضمون اصلی آموزشی، تربیتی، تعاملی و محیطی-فیزیکی، 12 مضمون فرعی و ۲۷۴ کد اولیه جای گرفتند. مضمون اصلی آموزشی، شامل چهار مضمون فرعی ضعف در روش های تدریس، ضعف در محتوا، ضعف در نظام ارزشیابی و ضعف در صلاحیت های حرفه ای عوامل انسانی مدرسه؛ مضمون اصلی تربیتی، شامل دو مضمون فرعی ضعف در روش های تربیتی و ضعف در تربیت دینی به طور خاص؛ مضمون اصلی تعاملی، شامل مضامین فرعی مرتبط با تعامل عوامل انسانی مدرسه با دانش آموز و مضمون اصلی محیطی-فیزیکی، شامل دو مضمون فرعی فضای حاکم بر مدرسه و ارائه امکانات و تجهیزات می شدند. علت های بروز آسیب ها شامل ضعف در سیستم گزینش معلمان و مدیران، نبود برنامه ریزی دقیق و جامع و موارد دیگر بودند. پیامدهای ناشی از آسیب ها نیز شامل مدرسه گریزی، احساس اضطراب نسبت به مدرسه، کاهش انگیزه پیشرفت و موارد دیگر بودند.بحث و نتیجه گیری: بر اساس نتایج پژوهش حاضر آسیب های چهارگانه آموزشی، تربیتی، تعاملی و محیطی-فیزیکی باعث ناکارآمدی و ضعف های اساسی در نظام تعلیم و تربیت شدند که نیاز به اقدام جدی جهت رفع آنها و بهبود وضعیت نظام آموزشی است. نتایج پژوهش حاضر می تواند زمینه بازنگری و ایجاد تغییرات اساسی در نظام تعلیم و تربیت را فراهم آورد.

هدف: هدف از انجام پژوهش حاضر، «تأملی در نظام معرفت شناسی دانشجویان در باب خدا» بود. روش: این پژوهش در چارچوب روش تحقیق کیفی و از نوع پدیدارشناسانه بود. جامعه آماری، کل دانشجویان دانشگاه شهید باهنر بود که 17 دانشجو با روش نمونه گیری داوطلب- هدفمند و اصل اشباع نظری انتخاب شدند. ابزار پژوهش، مصاحبه نیمه ساختاریافته بود. روش تجزیه و تحلیل داده ها، کلایزی بود. یافته ها: این پژوهش در نظام معرفت شناسی دانشجویان در باب خدا، به چهار مضمون اصلی در ابعاد اعتقادی، شناختی، ارتباطی و معنابخشی با هشت زیرمضمون و 161 کد دست یافت. در این ابعاد می توان دانشجویان را در دو محور قرار داد؛ در بعد اعتقادی، هر دو گروه به خدا و هستی بخشی او اعتقاد دارند. در بعد شناختی، گروه اول شناخت کمی نسبت به خدا و مهم ترین دستورات خدا و عمل خدا در رابطه با انسان دارند. این گروه در ارتباط معنوی خود با خدا، به خصوص در انجام واجبات و دستورات الهی دچار تزلزل اند. دسته دوم، آگاهی و دانش و شناخت کافی نسبت به خدا دارند؛ ارتباط معنوی خوبی با خدا دارند؛ هر چند مشکلات و فشارهای زندگی ممکن است گاهی رابطه برخی از آنها را با خدا خدشه دار کند، اما معمولاً با دلایل خود مبنی بر مصلحت و تدابیر خیراندیشانه خدا به حالت اولیه خود بازمی گردند. همچنین هر دو گروه در ارتباط عاطفی یا الگوی تعاملی دوستانه خود با خدا استوارند. هر دو گروه زندگی را در پرتو وجود خدا معنادار می دانند. نتیجه گیری: نتایج پژوهش حاکی از آن بود که هر چند حداکثر دانشجویان شناخت خوبی نسبت به خدا و عمل خدا در رابطه با انسان و همچنین ارتباط معنوی خوبی هم با خدا داشتند، اما در باب دانشجویانی که دچار ضعف در مبانی شناختی نسبت به خدا و ارتباط معنوی با خدا می باشند، نگرانی فزاینده ای وجود دارد و به طور حتم این گروه به توجه ویژه و یاری بیشتری در این عرصه نیازمندند.