محمدحسن رستمی

محمدحسن رستمی

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه فردوسی مشهد
پست الکترونیکی: rostami@um.ac.ir

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدیدترین

فیلترهای جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۳۸ مورد از کل ۳۸ مورد.
۲۱.

اهل بیت(ع) طلایه داران خوش خوانی قرآن کریم

نویسنده:
منبع: سیره پژوهی اهل بیت سال سوم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۵ 9 - 26

کلیدواژه‌ها: تلاوت قرآن اهل بیت (ع) خوش خوانی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۸ تعداد دانلود : ۳۹۹
در اندیشه ی برخی عالمان و فقیهان پیشین تشیع، هر گونه استفاده از هنرهای صوتی و آوایی مردود و حتی مشمول غنا گردیده و حکم به حرمت آن داده شده اند. در مقابل این اندیشه ، دیگران با تکیه بر مبانی معتبر نزد خود، نه تنها خوش خوانی قرآن را با استفاده از هنرهای صوتی مردود ندانسته، بلکه بر استفاده ی صحیح از آن جهت تاثیر دوچندان بر مخاطب تأکید کرده و البته چارچوب مطلوب آن را نیز روشن ساخته اند. این پژوهش با نگاهی تاریخی و روایی، اصول تلاوت مطلوب را در نگاه اهل بیت (ع) معرفی نموده و سپس این مطلب را روشن ساخته که ائمه اطهار (ع) با تاکید بر جلوه ی خاصی از تغنی در قرآن و زدودن پیرایه های منفی آن، از این عنصر تأثیرگذار در جهت جذب مخاطب، استفاده نموده و خود طلایه داران این هنر جاودانه بوده و بدان مشهور بوده اند مانند تلاوت های تأثیرگذار رسول اکرم (ص) بر مشرکان، قرائات آسمانی امام سجاد(ع) تأثیر آن حتی بر آب رسانان رهگذر و نیز تلاوت های جان گداز امام کاظم (ع) شاهدی بر بهره گیری ایشان از این عنصر تأثیر گذار و مقبول است.
۲۲.

نظریه «سیستم ها» و کارکردهای قرآنی آن(مقاله ترویجی حوزه)

نویسنده:
منبع: اسلام و پژوهش های مدیریتی سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۲ (پیاپی ۱۷) 83-101

کلیدواژه‌ها: نظریه «سیستم ها» کارکردهای قرآنیِ نظریه «سیستم ها» تفسیر قرآن به قرآن تدبّر سیستمی معناشناسی سیستمی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۳۹ تعداد دانلود : ۳۳۵
این نوشتار با هدف تبیین جایگاه نظریه «سیستم ها» و کارکردهای آن در مطالعات قرآنی، کارکردهای قرآنی این نظریه را با روش «توصیفی تحلیلی» بررسی کرده است. بر اساس بررسی انجام شده، نظریه «سیستم ها»، دست کم در پنج حوزه از مطالعات قرآنی قابل طرح و بررسی است: 1. روش تفسیر قرآن به قرآن؛ 2. معناشناسی واژگان قرآن کریم؛ 3. تدبّر و فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن؛ 4. پاسخ به برخی شبهات و سؤالات عصری؛ 5. نظم قرآن. بر اساس بررسی انجام شده در این پنج حوزه، به نظر می رسد به کارگیری نظریه «سیستم ها» در تفسیر قرآن کریم، نتایج سودمندی دارد؛ از جمله: الف. دوری از تفسیر جزءنگرانه؛ ب. دست یابی به معانی دقیق واژگان قرآن کریم؛ ج. کشف روابط میان آیات و سوره ها؛ د. ارائه پاسخ های قانع کننده تر به سؤالات و شبهات عصری؛ ه . نشان دادن نظم شگفت انگیز قرآن کریم. این کارکردها و نتایج نشان می دهد که لازم است مفسّران در تعامل با سایر دانش ها، به توسعه، تقویت و تدقیق مبانی دانش تفسیر قرآن کریم همّت گمارند تا راه برای افق گشایی های جدید از آموزه های قرآن کریم هموار گردد.
۲۳.

پژوهشی در جایگاه ارزشی تجوید و سهم آن در خوشخوانی و تغنّی قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآن و حدیث سال ۵۰ پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ 275 - 291

کلیدواژه‌ها: ت‍ج‍وی‍د تغنی سبعه احرف قرائت لهجه ها

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۱۹ تعداد دانلود : ۴۹۶
امروزه یکی از ارکان اصلی تغنّی و زیباخوانی قرآن که مورد توجه جدی قاریان و مخاطبان ایشان است، به کارگیری قوانین تجویدی در کنار دیگر مؤلفه های مؤثر مانند «صوت و لحن» و رعایت «وقف و وصل» در تلاوت قرآن است. قرائنی تاریخی روایی، کاربرد هنرهای صوتی را در قرائت قرآن مورد تایید قرار داد ه اند اما در رابطه با جایگاه احکام تجویدی در خوشخوانی قرآن، اختلاف نظر است. عده ای، به ویژه اهل سنت، با تکیه بر حدیث «سبعه احرف»، با قداست بخشی به قرائت های گوناگون، چه اختلاف الفاظ (فرش الحروف) و چه اصول قرائت ( احکام تجویدی) که در دوره های گوناگون بر زبان قاریان مشهور جاری بوده است آن ها را برگرفته از تعالیم پیامبر(ص) دانسته اند. این پژوهش با بررسی های تاریخی و مصداقی نشان می دهد که عمده قواعد تجویدی، زائیده عواملی همچون لهجه های عربی بوده و به تدریج قداست یافته است و نمی توان برای اغلب قوانین آن همچون ادغام، فتح، اماله و مد جایگاه شرعی قائل شد.  
۲۴.

بررسی تطبیقی ماهیت دنیا و پیوند آن با رنج در اسلام و آیین بودایی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات شبه قاره سال نهم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۳۳ 193-212
تعداد بازدید : ۶۱۰ تعداد دانلود : ۶۸۲
ماهیت دنیا یکی از موضوعات مهمی است که در مکاتب گوناگون از آن سخن به میان آمده است. بر اساس آموزه های قرآنی روایی اسلام ماهیت دنیا با عناوین مختلف تعریف شده به عنوان نمونه؛ ماهیت وابسته و مخلوق خدا، سرای آزمایش، آمیختگی رنج و شادی، و در روایات با تشبیهات بسیار زیبا به تبیین ماهیت دنیا پرداخته شده است به عنوان نمونه دنیا به مصادیقی نظیر پل، جامه دریده، سفر و مسافر، مهمان خانه و... که در تمامی این موارد اشاره به ناپایداری ماهیت دنیا هویداست. آیین بودا نیز به عنوان یکی از مکاتب معنوی، دنیا را در سه نشانه در عالم هستی معرفی کرده است که از جهاتی با دین اسلام مشابه است نظیر پذیرش رنج در ماهیت دنیا و خاستگاه رنج در ماهیت دنیا و از جهاتی متفاوت نظیرتفاوت در مبدأ آفرینش دنیا و تفاوت در خاستگاه رنج در دنیا، و... مقاله حاضر به روش توصیفی تحلیلی با رویکرد تطبیقی در صدد بیان این شباهت ها و افتراق ها و وجوه امتیاز آن ها در دو نگاه اسلام و آیین بودا می باشد.
۲۵.

اصطلاح شناسی«کتاب» و «قرآن» در نگاه دانشمندان علم اصول(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: فقه و اصول سال پنجاه و دوم بهار ۱۳۹۹ شماره ۱۲۰ 1-34

کلیدواژه‌ها: نام های قرآن کتاب قرآن علم اصول تفاوت های مفهومی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۷۵ تعداد دانلود : ۴۵۷
در آیات وحی برای دلالت بر متن مقدس مسلمین از دو نام کتاب و قرآن، بیش از هر نام دیگری استفاده شده که با وجود همپوشی مصداقی، مفاهیمی متفاوت از یکدیگر داشته، به جای یکدیگر به کار برده نشده اند. در طول تاریخ علم اصول نیز برای دلالت بر نخستین دلیل شرعی یعنی متن مقدس آسمانی مسلمین، این دو نام پرکاربردترین نام ها بوده اند. پاسخ به این پرسش که آیا در علم اصول، این دو نام، آگاهانه، هدفمند و با توجه به تفاوت های مفهومی به کار رفته اند یا کاربردی سلیقه ای و مسامحه آمیز داشته اند، نیز این پرسش که مفهوم دو نام مذکور در علم اصول چه ارتباطی با مفهوم این نام ها در قرآن کریم دارد انگیزه ای برای شکل گیری پژوهش پیش رو بوده است. بر این اساس بررسی ارتباط مفاهیم نام های کتاب و قرآن در علم اصول با مفهوم این نام ها در قرآن کریم در ضمن آگاهی از چرایی و چگونگی تعاریف اصولیان، رسالت پژوهش پیش رو را شکل داده است. نتایج حاصل به خوبی نشان می دهد که علم اصول، علمی پیشتاز و مؤثر در ارائه تعریف از متن مقدس مسلمین بوده، در آن تعاریفی متعدد، ارائه و نام های کتاب و قرآن به صورتی هدفمند و معنادار و در ارتباط با مفهوم آن ها در قرآن کریم استفاده شده اند.
۲۶.

هنر تصویر آفرینی در اسماء قرآنی قیامت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه معارف قرآنی (آفاق دین) سال نهم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۳۴ 53 - 80

کلیدواژه‌ها: قرآن معاد اسماء قیامت تصویر آفرینی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۹ تعداد دانلود : ۴۲۶
قرآن کریم علاوه بر دربرداشتن مفاهیم هدایتی و اعتقادی، سرشار از زیبایی های هنری می باشد. در آیه آیه این کتاب مقدس می توان زیبایی های هنری را مشاهده کرد. از مهم ترین هنرهایی که در آیات قرآن به چشم می خود، هنرتصویرآفرینی می باشد. آیات بسیاری از قرآن دربردارنده این هنر می باشند و قرآن کریم مفاهیم و مطالب مهم و عمیقی را با استفاده از این هنر برای مخاطبان بیان کرده است. از جمله مواردی که بهره جستن از این هنر در آن نمود ویژه ای دارد، اسماء قرآنی قیامت می باشد. خداوند متعال در قرآن کریم برای بیان معارف مربوط به معاد و قیامت اسامی فراوانی را برای آن روز ذکر نموده است. از جلوه های زیبای هنری این تصاویر می توان به استفاده از هنر تصویر آفرینی در اسماء قرآنی قیامت اشاره کرد. بیان وقایع طبیعی قیامت، بیان حالات جسمی و روحی انسان در قیامت از مهم ترین معارفی هستند که قرآن کریم در قالب اسماء قیامت و با بهره جستن از هنرتصویرآفرینی به بیان آن پرداخته است. استفاده از تشبیه، تمثیل، استعاره و کنایه از مهم ترین روش های قرآن برای تصویرآفرینی است. این پژوهش از نوع پژوهش های بنیادی است که به روش تحلیل محتوا و با استفاده از منابع کتابخانه ای تدوین شده است. کلمات کلیدی: قرآن، معاد، اسماء قیامت، تصویر آفرینی.
۲۷.

تحلیل مقصود از «معنی» در معناشناسی قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات علوم قرآن و حدیث سال هجدهم تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۵۰) 1 - 40

کلیدواژه‌ها: معناشناسی قرآن مکتب شناختی بدن مندی روح معنا

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۱۶ تعداد دانلود : ۳۳۷
معناشناسی قرآن، تفسیر موضوعی روشمندی است که اگر منطبق بر مبانی قرآنی صورت بگیرد، قادر است معنای الفاظ را در جهانبینی خالق هستی به بشر عرضه دارد و فرهنگ الهی را تبیین نماید. اما پیش از هر اقدامی باید مراد از «معنی» در معناشناسی قرآن معلوم گردد. در این پژوهش، به منظور دست یافتن به تعریفی پدیدارشناسی از «معنی» در معناشناسی قرآن، به بررسی تعریف معنی، مفهوم، مصداق، معناشناسی و کاربردشناسی پرداخته شده است. همچنین با توجه به تأثیر کاربردشناسی در تعریف «معنی» مدنظر، ویژگیهای مؤثر متکلم و مخاطب قرآن در تعریف «معنی»، مشخص گردیده است. علاوه بر این، تحلیلی از پارهای نظریات اندیشمندان مسلمان در باب معنایی که لفظ بر آن تعلق میگیرد، و در تعیین معنای «معنی» و در نهایت گزینش روش مناسب، اثرگذار است، ارائه گشته و با بهرهگیری از «اصل بدنمندی» در نقد نظریه «روح معنا»، مجازی بودن تعلق لفظ بر معانی عوالم علوی، اثبات و قابلیت مکاتب معناشناسی در بررسی معانی قرآنی نشان داده شده است. در پایان، با ارائه خصوصیاتی که «معنی» در معناشناسی قرآن باید دارا باشد، برتری مکتب شناختی در تحلیل مفردات قرآنی به اثبات رسیده و با توجه به تعریف «معنی» در این مکتب، برخی ویژگیهای دیگر معنی قرآنی، بیان گردیده است.
۲۸.

محرومان از اجابت دعا بر اساس روایات(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سراج منیر سال دهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۳۴ 87 - 110

کلیدواژه‌ها: دعا استجابت روایات قرآن محرومیت از اجابت

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۹۰ تعداد دانلود : ۳۲۸
دعا یکی از اسباب معنوی در عالم است، اما گاهی در اجابت آن موانعی ایجاد می شود و عده ای از اجابت دعایشان محروم می گردند. مقاله حاضر با روشی توصیفی-تطبیقی روایات مربوط به عدم اجابت دعا را بررسی کرده است. این روایات گروهی از افراد را نام می برد که دعایشان مورد اجابت قرار نمی گیرد؛ که عبارتند از: عریف (والی حکومت)، عشار(گیرنده مالیات)، داروغه، صاحب طبل و طنبور، شاعر، کسی که زنش را نفرین می کند در حالی که می تواند او را طلاق دهد، فردی که همسایه اش را نفرین می کند در حالی که می تواند خانه اش را تغییر دهد، فردی که پولش را بدون گرفتن شاهد قرض داده و پولش را خورده اند، کسی که بدون تلاش از خدا روزی می خواهد، کسی که در قطع رحم و علیه والدینش دعا کند. علت های عدم اجابت دعا نیز در روایات دیگری آمده است، که با انطباق آن علت ها با روایات مورد بحث، علت استثناء شدن این افراد مشخص می گردد؛ که شامل ظلم، تنبلی و تخلف این افراد از عوامل الهی است. این ها تنها نمونه ای از مصادیق فراوانی هستند که دعایشان مستجاب نمی شود و علاوه بر این ها می توان مصادیق دیگری نیز برای این گروه ذکر کرد.
۲۹.

مقایسه رویکرد دل مشغولی و آموزه های اخلاقی قرآن؛ به کارگیری روش تأیید در تربیت اخلاقی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: اسلام و پژوهش های تربیتی سال یازدهم بهار و تابستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۲۱) 63-84

کلیدواژه‌ها: تربیت اخلاقی رویکرد دل مشغولی رویکرد قرآنی روش تأیید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۹ تعداد دانلود : ۳۱۶
یکی از روش های تربیت اخلاقی، تأیید است که در آن، مربی، شخصیت یا رفتار متربی را به بهترین شکل ممکن ارزیابی کرده، کارهای او را به بهترین انگیزه های واقعی ممکن نسبت می دهد. این پژوهش، با هدف بررسی و بیان دیدگاه قرآنی، درباره روش تأیید در تربیت اخلاقی، انجام گرفته است. روش پژوهش، توصیفی تحلیلی و مقایسه ای است؛ بدین منظور، ابتدا روش های تربیت اخلاقی در رویکرد دل مشغولی، با مراجعه به کتاب ها و مقالات مرتبط، بیان شده است. سپس، روش های تربیت اخلاقی قرآن، با مراجعه به آیات قرآن و کتاب های مرتبط، استخراج شده، در سه محور اندیشه، احساس و رفتار ارائه گردیده است. در نهایت، با بررسی آموزه های اخلاقی دینی، دیدگاه قرآنی، درباره روش تأیید بیان شده است. یافته های پژوهش حاکی از این است که قرآن کریم، روش تأیید را به چند شکلِ ایجاد حس فضیلت جویی، عزتمندی و شرافت در انسان، بیان کرامت ذاتی انسان و استفاده از روش های تغافل و توبه به کار گرفته است.
۳۰.

پژوهش های نام شناختی قرآن و آسیب های آن(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: پژوهش های قرآنی سال بیست و چهارم زمستان ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۹۳) 95 - 122
حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۳۳ تعداد دانلود : ۵۲۹
نام های قرآن از دیرباز محلی برای تبادل آرای قرآن پژوهان بوده است، اما از منظری نو و با رویکردی تاریخی می توان پرسش هایی جدید پیش روی این بحث قرار داد. پرسش از چرایی تعدّد نام های قرآن، دلیل کاربرد نام هایی خاص در هر یک از علوم اسلامی و عدم کاربرد این نام ها به جای یکدیگر، همچنین چرایی تفاوت برداشت از نام های قرآن توسط مخاطبان اولیه آن و دانشمندان سده های بعد، از پرسش هایی هستند که در مطالعات سنتی پاسخ درخوری برای آنها نمی توان یافت. در این مقاله به عنوان نخستین گام در جهت پاسخ به این سؤالات و زمینه سازی برای کاربست روش های جدید مطالعه تحولات مفهومی، پژوهش های نام شناختی قرآن در کتب مختلف تفسیری و علوم قرآنی با روشی توصیفی تحلیلی و با نگاهی آسیب شناسانه بازخوانی شده است. بر اساس این پژوهش، عمده آسیب های این حوزه، روش شناختی و حاصل رویکرد جمع محور و نبود رویکرد تاریخی، تطبیقی و علت یاب ارزیابی شده است.
۳۱.

مراد از قرائت قرآن در آیه آخر سوره مزّمّل و حکم شرعی آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آموزه های قرآنی پاییز و زمستان ۱۴۰۰ شماره ۳۴ 309 - 328

کلیدواژه‌ها: سوره مزمل آیات الاحکام واجبات نماز قیام اللیل قرائت قرآن

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۹ تعداد دانلود : ۲۶۶
در آیه آخر سوره مزمل به «قرائت قرآن» امر شده است. در اینکه مراد از قرائت چیست، وحدت نظر وجود ندارد. برخی معتقدند که مراد از قرائت قرآن در این آیه، مطلق قرائت است و به معنای قرائتی که از واجبات غیر رکنی نماز است، نمی باشد. برخی مراد از این قرائت را مطلق قرائت در نماز، اعم از نمازهای واجب و مستحب دانسته اند. بزرگانی همچون سید مرتضی، علامه حلّی، محقق کرکی و آیهاللّٰه خوئی، از این آیه، وجوب قرائت در نمازهای یومیه را برداشت کرده اند. برخی مراد از آن را امر استحبابی به نماز شب دانسته اند. با بررسی دقیق معنای «قیام اللیل» و استعمالات آن در متون متقدم، دقت در مقام سخن، سیاق و بافت آیه و سوره مشخص می گردد که سه قول اول به دلایل مخالفت با ظهور آیه و بافت سوره، مخالفت با مقام سخن و روایات پذیرفتنی نیست. قول چهارم به مدد ادله ای همچون موافقت با قواعد بلاغی، مطابقت با سیاق آیه، سوره، مقام سخن و روایات تأیید می شود و نیز معلوم می گردد که امر حاضر در این عبارت بر خلاف ظاهرِ صیغه امر، دلالت بر استحباب دارد. معناشناسی ترکیب «قیام اللیل» و بهره گیری از آن در این بحث و نیز استدلال به مقام سخن، بافت سوره، قاعده بلاغی «ردّ العجز إلی الصدر»، از جمله نوآوری های این مقاله است.
۳۲.

تصنیف انعکاس آیات القرآن الکریم فی نهج البلاغه «دراسه حاله التقوی»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: دراسات حدیثه فی نهج البلاغه السنه الرابعه ربیع و صیف ۱۴۰۰ (۱۴۴۲ق) العدد ۲ (المتوالی ۸) 41 - 54

کلیدواژه‌ها: القرآن نهج البلاغه بین المتون التقوى الاستشهاد الاقتباس التلمیح

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۱۳ تعداد دانلود : ۲۷۲
ن التقوی هی من المواضیع المهمه التی أکد علیها القرآن الکریم والسنه النبویه بشکل خاص. حیث فی کتاب نهج البلاغه قام الإمام علی علیه السلام بصفته مولى المتقین بالتفسیر والشرح کثیرًا حول هذا الموضوع وصلته بالمسائل الأخرى. فی کثیر من الأحیان، فإن الإمام علی۷ فی موضوع التقوى له نظره للآیات القرآنیه، وهذه الآیات تنعکس بأشکال مختلفه فی کلامه، مما یشیر إلى الارتباط العمیق بینه وبین القرآن الکریم، وفی الواقع، یشیر هذا الأمر إلى العلاقه الوثیقه بین الثقلین. ینقسم هذا الانعکاس إلى ثلاثه أقسام وهی الإستشهاد، الإقتباس والتلمیح. هذه الدراسه ذات الطریقه الوصفیه التحلیلیه هی محاوله لدراسه هذه الأنواع وإظهار الارتباط بین القرآن الکریم ونهج البلاغه فی موضوع ومسأله التقوى؛ کما أن التقوى فی القرآن الکریم قد جاءت بتفاسیر وأمثله مختلفه؛ فإن الإمام علیه السلام دأیضًا من حیث اللفظ والمعنى ومن خلال الإستفاده من القرآن الکریم قام بتفسیره وتوضیحه؛ وکذلک قام بتبیین المؤشرات، الأرضیه، العوامل، الأدوات، الآثار والعقبات فی موضوع التقوى وصفات المتقین، وربط مواضیع متعدده من خلال الأقسام المذکوره مع هذا البحث بحیث یکون مصدر ومنبع جمیع ذلک الکلام هو الوحی.        
۳۳.

گفتمان اصلاحگرایی یا اعتزال معاصر رویکردی انتقادی به ادعای وجود مکتب نو معتزله(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: آینه معرفت سال چهاردهم زمستان ۱۳۹۳ شماره ۴۱ 83-108

کلیدواژه‌ها: نومعتزله اصلاح گرایی احیای معتزله رویکرد انتقادی محمد عبده رساله التوحید

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۶۹ تعداد دانلود : ۱۸۱
گفتمان اصلاحگرایی مبتنی بر عقلانیت و مبارزه با اندیشههای تقلیدمحور حاکم بر جهان عرب توسط سیدجمالالدین و محمد عبده باعث شده که برخی، آنها را منتسب و متمایل به اندیشههای عقلگرای معتزله بدانند و در امتداد اندیشههای آنها نیز مکتب نومعتزله یا احیای مجدد اندیشههای اعتزالی را ببینند. در این مقاله، ابتدا با رویکردی انتقادی خاستگاه مطرحشده برای مکتب نومعتزله بررسیشده است. سپس نظرات مختلف در باره چگونگی ادامه یافتن مکتب نومعتزله پس از عبده تبیین میگردد و در نهایت شواهد و قرائنی از زندگانی عبده که فرضیه معتزله گرایی او را ایجاد میکند بررسی و معلوم میشود که هیچکدام از شواهد موجود، نمیتواند دلیل متقنی بر معتزله گرایی او باشد. لذا معرفی وی بهعنوان احیاکننده اندیشههای اعتزالی در دوران معاصر صحیح نیست.
۳۴.

نقش جریان های سیاسی زیدیه در جعل و تحریف روایات مهدوی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: حدیث پژوهی سال ۱۵ پاییز و زمستان ۱۴۰۲ شماره ۳۰ 7 - 40

کلیدواژه‌ها: مهدویت زیدیه حدیث جعلی سیاست

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۲۱ تعداد دانلود : ۱۵۹
  بررسی نقش جریان های سیاسی مدعی مهدویت می تواند به مشخص کردن مجعولات واردشده ازسوی سیاسیون به روایات مهدوی کمک کند و به پالایش هرچه بیشتر روایات این حوزه بینجامد. ظهور مدعیانِ مهدویِ فراوان در زیدیه نشان از آن دارد که مهدویت در این جریان از کارکرد سیاسی پررنگی برخوردار بوده است. شواهدی از جعل و تحریف روایات مهدوی را می توان در این فرقه ردیابی نمود. مطالعه حاضر با بررسی منابع متقدم زیدیه و منابع حدیثی فریقین و مطالعه تاریخی سرگذشت مدعیان مهدویت در فرقه زیدیه، آن دسته از احادیث و ادعاهای مرتبط با مفاهیم و معارف مهدوی را که نیاز به تأمل داشته و محل بحث بوده، شناسایی کرده و با رویکرد تحلیلی توصیفی، به دنبال ردیابی روایات جعلی است که توسط جریان سیاسی زیدیه جعل یا مورد تحریف واقع شده اند. داده های این مطالعه که براساس تاریخ ظهور مدعیان مهدویت در زیدیه دسته بندی شده، بیانگر گونه های فراوانی از جعل و تحریف در روایات و معارف مهدوی است که جریان های «زید بن علی» و «نفس زکیه»، از مهم ترین آن هاست. در این میان نقش جریان «نفس زکیه» بسیار پررنگ تر است. همچنین درباره روایات فضیلت آخرالزمانی طالقان و احادیثی با طَرف «اسمه اسم نبیٍ» گمان دست داشتن زیدیان در جعل آن می رود.
۳۵.

نقش آرمان ها و مقاصد سیاسی در جعل و تحریف روایات مهدوی در حوزه مدح و ذم بلاد(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم قرآن و حدیث سال ۵۵ بهار و تابستان ۱۴۰۲ شماره ۱۱۰ 27 - 50

کلیدواژه‌ها: مهدویت جعل حدیث سیاست فقه الحدیث روایات مدح و ذم بلاد

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۸ تعداد دانلود : ۱۷۹
روایات فراوانی در حوزهٔ مهدویت پیرامون مدح و ذم بلاد و نقش آفرینی پررنگ برخی سرزمین ها در آخرالزمان یافت می شود. به نظر می رسد مدح و ذم بلاد از مهمترین مواضع اهل سیاست در القای برتری خویش و مذمت پایگاه رقیب بوده است. ارائهٔ نقش آخرالزمانی پررنگ از مناطق تحت سلطهٔ خویش، اثرات روانی دارد و سبب حس افتخار و برتری نسبت به سایر مناطق و به ویژه مناطق رقیب می شود. نوشتار حاضر با اتخاذ روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع حدیثی و تاریخی به دنبال یافتن منشأ پیدایش منقولات فراوان در مدح و ذم بلاد در روایات مهدویت است. یافته های پژوهش بیانگر آن است که روایات فراوانی در مدح یا ذم مناطقی مانند شام، بیت المقدس، انطاکیه، طور، طالقان، مشرق و مغرب در روایات مهدوی ظهور کرده اند و مهمترین نقش در پیدایش این دست منقولات، انگیزه ها و اهداف سیاسی است. این دست منقولات ازنظرِ سندی و متنی رد می شود و نشانه هایی از جعل و تحریف در آن آشکار است.
۳۶.

بررسی معنای کتاب در روایت علوی «هَذا کِتابُ ربّکُم کمَا اُنزِلَ علَی نَبیّکُم»(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سفینه سال ۲۱ بهار ۱۴۰۳ شماره ۸۲ «ویژه پژوهش های حدیثی» 51 - 66

کلیدواژه‌ها: کتاب وحی قرآنی وحی بیانی مصحف امام علی (ع)

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷ تعداد دانلود : ۹۲
روایت علوی «هَذا کِتابُ ربّکُم کمَا اُنزِلَ علَی نَبیّکُم» درکتاب الاعتقادات شیخ صدوق بدون ذکر سند نقل شده است. اما روایات هم خانواده و مشابه آن در کتاب اصول کافی و بصائرالدرجات صفار با سند متصل روایت شده است. هر چند این حدیث در رابطه با مصحف امیرمومنان (ع) در منابع شیعی به شکل پربسامدی منعکس شده و مورد استناد قرار گرفته است؛ اما تاکنون مستقلاً به بررسی محتوایی و دلالی آن پرداخته نشده است. پرسش اصلی این که از محتوای این روایت چه اطلاعاتی پیرامون مصحف حضرت به دست می آید؟ این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته و هدف از آن بررسی سندی و متنی روایت مذکور است. نتایج به دست آمده از آن روشن می سازد که محتوای مصحف حضرت از جنس وحیانی بوده و شامل تنزیل و تأویل می باشد، یعنی علاوه بر وحی قرآنی، وحی بیانی نیز در حاشیه مصحف حضرت ثبت شده است. امیرمومنان (ع) به آن مجموعه واژه «کتاب» اطلاق کرده است. پس واژه کتاب اعم از واژه قرآن بوده و رابطه بین کتاب و قرآن، عموم و خصوص مطلق است. از خلال بررسی این حدیث معنای واژه «کتاب» در حدیث ثقلین نیز روشن می گردد. که این مطلب دستاورد جدیدی در رابطه با مصحف حضرت می باشد.
۳۷.

بازتاب اهداف و آرمان های سیاسی در برخی از اسرائیلیات مرتبط با مهدویت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: علوم حدیث سال ۲۸ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۱۰۸) 149 - 173

کلیدواژه‌ها: مهدویت سیاست اسرائیلیات آخرالزمان حدیث جعلی عهدین

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲ تعداد دانلود : ۸۷
ورود اسرائیلیات به منابع اسلامی پدیده ای ناخوشانید و تلخ بود که کم و بیش تمامی حوزه های معارفی اسلام را در برگرفت.از جمله حوزه-های معرفتی اسلام که اسرائیلیات در آن ورود کرد و سبب پدید آمدن جعلیاتی شد، حوزه مهدویت است. در این مطالعه به دنبال یافتن پاسخ این سوالات هستیم: راویان یهودی و مسیحی مسلمان شده چه آرمان های سیاسی را با نقل روایات مرتبط با مهدویت دنبال می-کردند؟ پیوند سیاسیون اموی با راویان اسرائیلیات سبب پدید آمدن چه مجعولاتی در حوزه مهدویت و همسو با اهداف این سیاستمداران، شده است؟ مهم ترین گونه های این مجعولات کدامند؟ جهت پاسخ به این سؤالات از روش تحلیلی- توصیفی استفاده شده است. نتیجه حاصل، وجود دو جنبه سیاسی تحریفات و جعلیات راویان و منابع اسرائیلی را نشان می دهد. جنبه نخست عبارت است از پیوند راویان اسرائیلی و یا راویان مسلمان متأثر از اسرائیلیات با سیاستمداران هم عصرشان و تلاش برای ساخت منقولات آخرالزمانی در جهت منافع این سیاستمداران. جنبه دوم نیز عبارت است از تلاش راویان اسرائیلی در برتری دادن سیاسی یهود و مسیحیت با نقل منقولاتی آخرالزمانی در جهت ارائه نقش پررنگ مفاهیم، اماکن و نمادهای اسرائیلی. گونه های فراوانی از جعل و تحریف روایات مهدوی را در ذیل این دو جنبه می توان ردیابی نمود.
۳۸.

بررسی معنای «کتاب الله» در خطبه های 17 و 147 نهج البلاغه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات قرآنی دوره ۱۵ پاییز ۱۴۰۳ شماره ۵۹ 68 - 87

کلیدواژه‌ها: مصحف امام علی (ع) کتاب وحی بیانی نهج البلاغه وحی قرآنی

حوزه‌های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۵ تعداد دانلود : ۲۴
دوحدیث در خطبه های 17 و 147 نهج البلاغه ذکر شده که از قول امیرمؤمنان (ع) تحریف را به کتاب الله نسبت می-دهند، این دو روایت مورد استناد موافقان تحریف قرآن قرار گرفته است؛ با توجه به اهمیت موضوع، لازم است از لحاظ محتوایی و دلالی مورد بررسی قرار گیرند. پرسش اصلی این که منظور از تحریف و منظور از کتاب در این روایات چیست؟ این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای صورت پذیرفته و هدف از آن بررسی دلالی و متنی روایات مذکور است. نتایج به دست آمده از آن روشن می سازد که محتوای مصحف حضرت(ع) از جنس وحیانی بوده و شامل تنزیل و تأویل می باشد، یعنی علاوه بر وحی قرآنی، وحی بیانی نیز در حاشیه مصحف حضرت ثبت شده بود. امیرمومنان (ع) به آن مجموعه واژه کتاب الله اطلاق کرده است. پس واژه کتاب اعم از واژه قرآن بوده و رابطه بین کتاب و قرآن، عموم و خصوص مطلق است. و منظور از تحریف حذف وحی بیانی از کتاب الله است. از خلال بررسی این حدیث معنای واژه کتاب در حدیث ثقلین نیز روشن می گردد.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان