سجاد چیت فروش

یکی از چالشهای مهم پس از انقلاب اسلامی میان ایران و برخی کشورهای غربی، حقوق بشر است. این مسئله، بویژه در سالهای اخیر، فشارهای حقوقی و سیاسی بسیاری را بر ایران تحمیل کرده است. بنابراین در این مقاله به این سؤال، پاسخ داده شده است که: ریشه اصلی اختلاف ایران و غرب در حوزه حقوق بشر چیست؟ بررسیها نشان می دهد حقوق بشر در غرب بر اساس مبانی غربی، که اغلب با مبانی حقوق اسلامی در تعارض است، تدوین شده است. افزون بر آن غرب از حقوق بشر استفاده ابزاری، و در پیگیری تحققِ آن در کشورهای گوناگون به صورت گزینشی عمل می کند. این دو مسئله در نهایت موجب اختلاف جدی بین ایران و غرب در این حوزه شده است. در مقاله پیش رو با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی و تحلیل مؤلفه های مؤثر بر اختلاف ایران و غرب در حوزه حقوق بشر پرداخته شده است.

محمد عابدالجابری که ازجمله نومعتزلیان است، با نگاهی عقلانی و انتقادی به دنبال استفاده از تفکرات جدید و میراث گذشته اسلامی خود بوده است و تحت تأثیر برخی از روش شناسی های پست مدرنِ جدید در غرب، فارغ از تفاوت های فلسفی و بنیادین، در پی برساختن نظام فکری معرفتی و سیاسی از طریق نقد سنت و تجدد است. اگرچه جابری از سویی با نقد جریان های فکری موجود که در آن ها اعتقاد بر همسازی سنت و تجدد است و با ناکارآمد خواندن آن ها درصدد است با نقد عقلانیت عربی اسلامی (که وی آن را در سه عرصه معرفتی بیان، برهان، و عرفان تشریح می کند) با روش های پست مدرن و از سوی دیگر با نقد وجوهی از تجدد، پیوند میان این دو وجه نظام معرفتی و فرهنگی را از میان بردارد. حاصل این تلاش در نظریه سیاسی، کاوش به منظور اثبات وجوهی از تجدد در سنت اصیل اسلامی و تلاش برای تبلور تجدد و نیز دموکراسی از درون سنتِ نقدشده است. نتیجه آنکه به باور جابری، اسلام دینِ سیاست است و بسیاری از ابعاد حقوق بشر را شامل می شود که جهان متجدد نیز به آن ها رسیده است. وی با ردّ سکولاریسم در اسلامِ حقیقی، معتقد است راه نجات جهان اسلام از نقد عقلانیت و برساختن دموکراسی بومی می گذرد.

شرایط سیاسی اجتماعی شکل گرفته پس از مشروطه، موجب ظهور و افول مجدد سنت فکری سلطنت جدیدی گردید (تاریخچه)؛ اما آثار عمیقی در این زمینه تولید نشده است (پیشینه)؛ ازاین رو رابطه برآمدن تا برافتادن آن با ظهور حکومت اسلامی، مورد کنکاش جدی قرار نگرفته است (مسئله). درنتیجه، پرسش اصلی آن است که چه شرایط سیاسی اجتماعی ای موجب شکل گیری این سنت گردید؛ و ازسویی، شکست این سنت چگونه در برآمدن اندیشه حکومت اسلامی اثرگذار بود؟ (سؤال) فرض است که این سنت فکری، به دلایلی همچون ناسازگاری با شرایط اجتماعی و وجود برخی ابهامات نظری، توان استمرار نیافت (فرضیه). در پژوهش پیش رو، که در آن از چهارچوب جماعت گرایی استفاده شده (روش)، نشان داده ایم که این سنت تنها در یک مقطع تاریخی برخوردار از فضیلت، خیر و دارای اصحاب خاص خود بوده است (هدف). بااین حال و به رغم شکست این سنت، آثار نظری آن در فضای فکری ایران ماندگار شد. از مهم ترین آثار به جامانده از اجرای احکام (حتی درحد امور حسبه)، نیاز به شرایط امنی دارد که حکومتی مقتدر آن را فراهم می آورد؛ ازاین رو با شکست اندیشه حضور سلطان، به تدریج شرایط برای مطرح شدن اندیشه های فقاهت محور فراهم آمد که افزون بر اعتقاد به اجرای احکام اسلامی، شخص ولی فقیه را متولی ولایت بر اجرای آن می دانست (یافته).

نظام بین الملل، متشکل از بازیگری ابرقدرتهایی است که با توزیع توانمندی ها، به حل مسائل گوناگون می پردازند. در این مسیر، نوعی ائتلاف با سایر قدرت های عمده که در سطح دوم نظام معاصر قرار دارند، پیچیدگی حل مسائل را کاهش می دهد. با توجه به چنین نظامی نظریات و اندیشه هایی در باب نظام بین الملل مطرح شده است. از میان انواع نظریات، این مقاله به بررسی تطبیقی اندیشه امام خمینی(ره) و نظریه انتقادی پرداخته است. اندیشه امام خمینی به عنوان اندیشه ای انقلابی نظام بین الملل را مورد نقد قرار داده است و از سوی دیگر نیز نظریه انتقادی به نقد می پردازد. با وجود نقطه اشتراک در نقد نظام بین المللی باید توجه کرد که زمینه و دیدگاه دینی این دو اندیشه با یکدیگر متفاوت است. پرسش نوشتار این است که «تشابهات و تفاوتهای اندیشه امام خمینی(ره) و نظریه انتقادی کدام است.» برای پاسخ به این پرسش سه مبحث، عدالت، هنجاری بودن و رهایی بخشی در هر دو اندیشه بررسی شد. در هر دو اندیشه بر ناعادلانه بودن نظم موجود تأکید شده است و نظام بین الملل را، هنجاری و بر اخلاق مبتنی می بینند؛ هم چنین بر رهایی بخشی تأکید دارند؛ اما با تفاوتهایی در راهکار رهایی؛ چرا که اندیشه امام خمینی(ره) دیدگاهی انقلابی و نظریه انتقادی دیدگاهی گفتمانی را انتخاب کرده است. نوشتار برای گردآوری داده ها از روش کتابخانه ای و برای تحلیل مطالب از روش تطبیقی بهره جسته است.

جریانات تکفیری همچون دیگر جریانات سیاسی تحت تأثیر  مبانی و مبادی فکری اولیه خود هستند و این مسئله به وضوح در کنشهای سیاسی آنها نمایان است. این در حالی است که پژوهشگران این حوزه معمولا در بررسی جریانات رادیکال کمتر به اینگونه مباحث توجه داشته و پژوهشهای خود را حول جامعه شناسی و مطالعات منطقه ای قرار می دهند. این تحقیق،  که به جریان تکفیر به صورت کلی (و نه یک جریان خاص) پرداخته به دنبال پاسخ به این سؤال است که مهمترین مبانی فلسفی مشترک در این جریانات چیست و این مبانی به چه صورتی در کنش سیاسی آنها اثرگذار است. در پاسخ به این سؤال، نگارنده با روشی توصیفی تحلیلی به تحلیل اسناد و کتابهای نظریه پردازان مهم این جریانات همچون ابن تیمیه می پردازد و درنهایت به این نتیجه می رسد که در مقام نظر، مذهبِ تکفیر با دیگر مذاهب اسلامی تفاوت جدی دارد و در عمل نیز روشها و راهبرد های آنها از سوی دیگر نحله های فقهی و کلامی طرد می شود؛ به عنوان مثال آنها در مبحث هستی شناسی تأکید زیادی بر رویکرد پوزیتویستی و تجربی می کنند. معرفت شناسی تکفیر نیز بشدت نقلی و ظاهرگرا است و در روش شناسی نظری بر توحید و در روش شناسی عملی نیز بر جهاد تأکید زیادی می کند.

دولت مدرن و نقد فلسفی آن، همواره بحث رایج محافل سیاسی و فلسفی بوده است. به عنوان مثال هایدگر به عنوان یکی از منتقدان مدرنیته، اشکالات بسیاری نسبت به ساختار و کارآمدی مدرنیته و دولت برآمده از آن دارد. مهم ترین نقد وی به روش شناسی پوزیتویستی و رابطه ی سوژه - ابژه محوری آن بازمی گردد. پژوهش حاضر با هدف فهم دولت آرمانی هایدگر با روشی تحلیلی و تطبیقی، علاوه بر تبیین و تحلیل مؤلفه های دولت مدرن، این موارد را با شاخص های دولت هایدگری تطبیق داده و درنهایت به این نتیجه می رسد که دولت مدنظر هایدگر، دولتی وجودی است که به جای منِ فردی به «ما»ی جمعی توجه داشته و در آن قدرت به جای یک تکثرگرایی ناقص به یک شخص و یا نخبگان محدود و البته جهت دهنده و راهنما و قابلِ اعتماد وابسته است. مؤلفه ی مهم دیگر دولت وجودگرا، قید زدن به آزادی های بدون قید دوره مدرن (در سطوح متفاوت) و درنهایت جلوگیری از استبداد گسترده است. نتیجه آنکه، دولت مدرن به دلیل عدم توجه به ذات انسان، به آزادی واقعی انسان ها توجه نداشته و به بهانه ی تأمین منافع مادی و شخصی انسان، وی را در حصار تنگ ظاهر رها نموده است. با توجه به هژمون شدن اندیشه ی دولت مدرن در جهان اسلام و ایران، به نظر می رسد، نقد چنین اندیشه و ساختاری زمینه را برای نظریه پردازی دولت اسلامی فراهم می سازد.      

یکی از مفاهیم مهم و متأثر از اندیشه رهبران انقلاب اسلامی مفهوم «مقاومت» است که در چند دهه گذشته ایران اسلامی، موجب پیدایش یک جریان فکری و راهبرد عملی در نظر و عمل جمهوری اسلامی ایران شده است. طرح و عملیاتی سازی این راهبرد، همانند سایر موارد مشابه، دربردارنده هزینه هایی است که تجربه نشان داده برای کاهش آنهار نیاز است تا نهادهای فکری و فرهنگی به تبیین بهتر و کامل موضوع اهتمام نمایند. از مهم ترین این نهادها، دانشگاه است. دانشگاه کارکردهای متعدد آموزشی، پژوهشی و فرهنگی دارد و براساس همین کارکردها می تواند زمینه ساز بسط و تعمیق گفتمان مقاومت باشد. سؤال اصلی مقاله این است که کارکردهای دانشگاه در تبیین و بسط اندیشه مقاومت کدامند؟ در این پژوهش با استفاده از نظریه کارکردگرایی ساختی و با رویکرد توصیفی تحلیلی، موضوع بررسی شده است. نتایج نشان می دهد که دانشگاه در حوزه های پژوهشی و فرهنگی به شکل قابل قبولی در زمینه تبیین و بسط مفهوم مقاومت فعال بوده، اما در حوزه آموزشی و تأسیس رشته های مرتبط با مقاومت نیاز به فعالیت بیشتر است.

بررسی تاریخی دولت مدرن نشان می دهد که این نظام، موجب شکل گیری یک نوع ثبات سیاسی- اجتماعی در جوامع غربی شده است؛ با این حال برخی متفکران اگزیستانس همچون کارل یاسپرس، نقدهایی به مبانی مدرنیسم و در ادامه به دولت مدرن دارند. یاسپرس بر این باور است که دولتِ برآمده از مدرنیته سیاسی به دلیل غلبه ی تکنیک، عدم واقع بینی، برداشت های سویه دار از وضعیت انسان و در نهایت عدم توانایی در ایجاد ارتباط صحیح بین انسان ها، موجبات شکل گیری یک سیاست توده ای و در ادامه، باعث کاهش استقلال و آزادی واقعی انسان شده است. از این رو وی در تلاش است تا با نقد صحیح این نظام سیاسی، زمینه ی نقش آفرینی بیش تر انسان ها را فراهم آورد. سوال اصلی پژوهش حاضر آن است که مهم ترین نقدهای یاسپرس به مبانی مدرنیسم و دولت مدرن کدام بوده و راهکار یاسپرس در کاهش اثرات منفی آن چیست؟ در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی، نشان داده شده است که در اندیشه ی سیاسی یاسپرس، دو مولفه ی فهم تاریخی و عقلانیتِ خودآگاه انسان ها، در برابر موانع رشد فرد و جامعه اثرگذار بوده و دولت با استفاده از چنین ابزارهایی، البته با استفاده از یک سیر تربیتی صحیح سیاسی، قادر خواهد بود مخاطرات جامعه ی توده ای مدرن را به حداقل برساند.

  ادیان الهی به منظور هدایت و سعادت بشری نازل شده اند تا انسان با تبعیت از ارزش ها و قوانین الهی دچار تحریف و انحراف نشود. به نظر می رسد آنچه در نگاه متفکران مسلمان جهان اسلام مشهود است این که اسلام مهم ترین دین الهی است که برای سازمان دهی و نظم بخشی به حیات دنیایی و اخروی بشر نازل شده است. ازجمله متفکران جهان اسلام که نگاه تلفیق و تعامل دین و سیاست را مدنظر دارد آیت الله جوادی آملی می باشد. از نگاه این مفسر قرآن، جدایی دین از سیاست باعث تنزل دین و سیاست می گردد، لذا تعامل آن دو سبب انسجام و هدفمندی حیات بشری می گردد و امت اسلامی را از انحراف و تحریف مصون نگه می دارد. در تحقیق حاضر، نویسندگان مترصد آن هستند که با استفاده از روش تحلیل مضمون، عوامل و زمینه های عرفی شدن حکومت اسلامی در اندیشه ی آیت الله جوادی آملی را مورد تحلیل و بررسی قرار دهند. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که در نگاه آیت الله جوادی آملی محورهایی همچون دوری از قرآن و عدم توسل به مبانی صحیح اسلامی، تفسیرهای غلط و منطبق بر هواهای نفسانی، دوری از رهبری معنوی و کارآمد ازجمله ی زمینه های عرفی شدن جامعه اسلامی است.

بی تردید یکی از تحولات عمده سیاسی- اجتماعی قرن بیستم، پدیده ی اسلام گرایی یا تجدید حیات ایده ی سیاسی مبتنی بر اسلام بوده که انقلاب اسلامی محصول و نماد این پدیده است. انقلاب اسلامی، انقلابی اجتماعی، فکری و سیاسی در جهان اسلام است که هدف آن احیای هویت، ارزش ها و احکام اسلامی در جامعه و مبارزه با استعمار، استبداد، بی عدالتی و ظلم و کفر و نقد نظام غیردینی و ناعادلانه جهانی است. یکی از کشورهایی که درگیر ظلم و حق غصب شده است، لبنان است که بزرگ ترین، مهم ترین و مؤثرترین جنبش مقاومت یعنی حزب الله را در خود جای داده است. حزب الله، جنبشی با گرایش شیعی است که پس از وقوع انقلاب اسلامی حیات سیاسی خود را آغاز نمود. به همین دلیل این نوشتار، تأثیر انقلاب اسلامی بر حزب الله را مسئله خود قرار داده و به صورت بندی این پرسش پرداخته است که انقلاب اسلامی چه تأثیرات فکری و نهادی بر حزب الله داشته است؟ فرضیه پژوهش چنین است: شیعیان لبنان، متأثر از انقلاب اسلامی، به مشکلات سیاسی و اقتصادی خودپاسخ مشابهی داده اند که به نظر می رسد این تشابه ناشی از اصول مشترک اسلامی باشد که با انقلاب اسلامی احیا گردید. یافته های پژوهش نشان می دهد، «پیروی از ولایت فقیه و رهبری امام خمینی (ره)»، «زندگیِ اجتماعیِ مؤمنانه»، «ضرورت و اولویت مقابله با رژیم صهیونیستی»، «تأکید متوازن بر وحدت امت واحده و وحدت ملی» و «تلاش برای استقرار عدالت اجتماعی» ازجمله تأثیرات انقلاب اسلامی است که افکار و کنش سیاسیِ حزب الله را در دو عرصه داخلی و خارجی سازمان دهی نموده است. این نوشتار با تکیه بر چارچوب نظریِ پخش، به دلایل تفوق، سازگاری و مطلوبیت انگاره های سیاسی انقلاب اسلامی در میان شیعیان لبنان پرداخته است. جمع آوری داده ها به صورت کتابخانه ای و اسنادی انجام گرفته است.

انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات در چند دهه اخیر، فرایندها و روابط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی را در سرتاسر جهان به طور چشمگیری تغییر داده است. با توجه به ارتباط اندام وار نظام سیاسی، وضعیت فرهنگی و مناسبات اجتماعی، دولت نوین نیز نمی تواند از تبعات گسترش فضای مجازی، مصون باشد. مقاله حاضر درصدد پاسخگویی بدین پرسش این است که فضای مجازی مشخصاً موجب چه تحولاتی در ساختار دولت نوین شده است؟ تبیین چنین تحولاتی ضمن ایجاد آگاهی در خصوص ساختار و کارکردهای دولت در عصرِ انقلاب اطلاعاتی، جهت اتخاذ الگوی صحیح حکمرانی و سیاست های کارا در حوزه های گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز اهمیت تعیین کننده دارد. در مقاله حاضر تأثیر گسترش فضای مجازی بر تحول ساختاری دولت با بهره گیری از نظریه انتقادی فناوری بررسی شده است. در این چهارچوب تبیین شده است که فضای مجازی سبب ساز مذکور شبکه ای»، رسانه ای»، مجازی» و فراقلمرویی» شدن دولت شده است.

مقاله حاضر با تکیه بر بینش آگامبن، چگونگی عملکرد دولت مدرن به عنوان یک دستگاه در نسبت با سوژه انسانی را بررسی می کند؛ عملکردی که به منظور اداره و کنترل افراد، شبکه پیچیده ای از روابط قدرت و فناوری ها را در بر می گیرد. بر همین اساس نگارندگان با توجه به مفاهیم «زندگی برهنه»، «وضعیت استثنایی» سعی در تعین بخشی به انقیاد سوژه انسانی از سوی قدرت حاکمیتی و تعلیق هنجارهای قانونی به عنوان نقدی اساسی بر ماهیت دولت مدرن دارند. پژوهش حاضر سعی دارد با روش اسنادی به این سوال پاسخ دهد که با رویکرد هستی شناسانه، بنا بر فلسفه سیاسی آگامبن، دولت مدرن و سوژه انسانی چه نسبتی با یکدیگر برقرار می کنند. یافته های پژوهش نشان می دهد که آگامبن با وارد کردن نقدهای عمیق به ماهیت دولت مدرن، خواستار بازنگری در ساختارهای سیاسی و احیای حیثیت و حقوق ذاتی سوژه انسانی است؛ در اندیشه وی، دولت باید بر اساس اشکال فراگیر شهروندی استوار باشد که انسانیت اساسی همه افراد را حمایت می کند، نه ایجاد مقوله هایی از طرد و زندگی برهنه. دولت مدرن از مکانیسم های کنترل و نظارت برای تداوم اقتدار خود، حتی به قیمت از دست دادن آزادی های فردی، استفاده می کند. آگامبن ضمن نقد ماهیت دولت مدرن، خواستار بازاندیشی ساختارهای سیاسی و احیای کرامت انسانی در جامعه است

بشریت در طول حیات خود، تاریخ طولانی و پر حادثه ای از تعامل و نزاع را پشت سر گذاشته است. این تاریخ طولانی در کنار همه ی سختی ها و آسانی هایی که برای جامعه انسانی در پی داشته، زمینه ساز تشکیل تمدن های بشری نیز شده است. در این نوشتار با تمرکز بر تنازع تمدنی موجود میان غرب و اسلام، پس از بیان تاریخچه ای در باب این تنازع، تلاش شده برخی از مهم ترین رویدادهای اسلامی معاصر که تمدن غربی را در موضع ضعف و انفعال قرار داده است مطالعه شود. انقلاب اسلامی ایران و نیز اربعین حسینی و فرصت های تمدنی موجود در آن، موضوعاتی هستند که از این رهگذر و با روش تحلیل تاریخی بررسی شده اند. پژوهش حاضر مترصد پاسخ گویی به این پرسش اصلی است که در نزاع تمدنی مذکور، جبهه اسلامی برای پیروزی بر جبهه باطل باید چه نقطه ای را به منزله مرکز ثقل گفتمان خود انتخاب کند؟ فرض بر این است که آینده ی این نزاع تمدنی به شرطی با پیروزی جبهه اسلامی همراه خواهد بود که این جبهه تمام تلاش خود را در زمینه ی تقویت و گسترش هرچه بیشتر مهم ترین عنصر تمدنی خود که همان دین اسلام است مبذول دارد و جبهه دین داران و آزادگان را در عالم شکل دهد. آنچه در این مسیر راهگشا است کشف و شناخت ظرفیت های موجود در دین اسلام و اعتماد بر آنها برای ساختن یک الگوی تمدن جهانی است. پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به منزله ی حرکتی به منظور بازگشت به اوج تمدنی اسلام در روزگار افول تمدن اسلامی و غلبه ی کامل تمدن غربی و نیز اربعین حسینی در سال های اخیر، به منزله ی فعلیت یافتن یکی دیگر از ظرفیت های عظیم نهفته در دل دین اسلام که درک حقیقت آن می تواند تمدن غربی را با چالش جدی مواجه کند، گواهی بر این مدعا است.            

دولت مدرن ازجمله نهادهای سیاسی کلانی است که تمامی ابعاد زندگی انسان ها را در برگرفته است. این نهاد علی رغم وجوه مفید خود برگرفته از مبانی است که ممکن است در تعامل بین خود و انسان، موجب کاهش آزادی انسان شده و درنهایت مانع رشد تفکر و انکشاف ذات واقعی انسان ها شود. تجربه تاریخی کشورهای غربی و در ادامه گسترش این تفکر به سایر کشورها، موجب شده تا بسیاری از متفکران بر آن باشند تا با بررسی نقادانه وجوه مختلف آن، جهت اصلاح و تکامل آن به نظریه سازی بپردازند. ازجمله مهم ترین منتقدان و نظریه پردازان دولت مدرن که با رویکردی انسان گرایانه بدان توجه داشته، هانا آرنت اگزیستانس است. در پژوهش حاضر بر آنیم تا با استفاده از اندیشه آرنت به نقد این نهاد گسترده و مهم بپردازیم. در این مقاله از روش توصیفی-تحلیلی و محور قرار دادن نظریه دولت مدرن به عنوان چارچوب پژوهش، به نقد نظام های سیاسی مدرن بپردازیم. یافته های پژوهش مبتنی بر آموزه های آرنت نشان می دهد که فلسفه مدرن منجر به تفکیک الهیات از طبیعت، گسترش پوزیتیویسم و رشد یک نوع فردگرایی مفرط شده که درنتیجه آن دولت دچار یک نوع دیوان سالاری گسترده و خشن و غلبه اقتصاد بر وجوه سیاسی و فرهنگی انسان شده است. ازاین رو آرنت به عنوان پیشنهاد جایگزین معتقد است که تنها راه اصلاح این نهاد گسترده، ناکارآمد و غیرانسانی، اصلاح تدریجی تعاملات مردم در سپهر عمومی و بهره گیری از نظریه هایی همچون شورا در ساختارهای سیاسی است.

فقه مقاصد که در مقابل فقه گرایان اخباری و متفکران شریعت محور قرار می گیرد، مکتبی فقهی است که سعی می کند تحقق مقاصد اصلی شریعت را تبیین نماید. این رویکرد، استفاده از تفکرات مدرن را یکی از شیوه های اصلی فقاهت خود می داند. طرفداران این مکتب که عمدتاً در میان اهل سنت فعالیّت دارند، فقه را صرفاً یک ابزار دانسته و مقاصد فقه (اصول کلی اسلام) را مهم تر می دانند. پرسش اصلی پژوهش حاضر آن است که نظریات شاطبی به عنوان یکی از متفکران مقاصدگرا در باب مسائل سیاسی چیست؟ پژوهش به روش تحلیلی و توصیفی و بر مبنای مطالعه ی کتابخانه ای انجام پذیرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که از نظر شاطبی، هدف شریعت برآوردن منافع بزرگ بشر است. با این رویکرد، اسلام می تواند نظام دموکراسی غربی را حفظ کرده و با تبدیل اصل اسلامی «شورا» به عنوان اندرز اخلاقی و مبانی عمومی به نظامی عملی برای حکومت، این تجربه ی بشری را پر بارتر کند.