گاهشمارى در «تاریخ عالم آراى عباسى»
آرشیو
چکیده
زمان وقوع حوادث از جمله مهمترین مسائلى است که در بررسى وقایع و حوادث تاریخى مورد توجه قرار مىگیرد. دانش گاهشمارى با عناوین مختلف از قدیم الایام نزد بشر وجود داشته و همین نکته اهمیت فراوان آن را در تاریخ روشن مىسازد. یکى از مواردى که ارزش هر اثر تاریخى را دو چندان مىکند، توجه به ثبت زمان وقوع رخدادهاست. کتاب تاریخ عالم آراى عباسى تألیف اسکندربیگ منشى ترکمان یکى از آثار گرانسنگ برجاى مانده از دوره صفویه مىباشد که از مهمترین ویژگىهاى آن توجه به گاهشمارى و تطبیق و مقایسه تقویمهاى مختلف با یکدیگر است. در این پژوهش کوشیده شده به بررسى خصوصیات گاهشمارى در عالم آراى عباسى پرداخته و با مقایسه آن با تقویم وستنفلد دقت تاریخهاى ثبت شده در آن معلوم مىگردد.متن
مقدمـه
تاریخ عالم آراى عباسى احوال و اعمال شاهان صفوى و حوادث مهم آن دوران را از آغاز تا مرگ شاه عباس در بردارد. نویسنده عالم آراى عباسى اسکندربیگ، مشهور به منشى در سال 968 ق در خانوادهاى از طایفه ترکمان چشم به جهان گشود و در سال 1043 ق در 75 سالگى، در حالى که کار نگارش ذیل عالم آرا ناتمام مانده بود، چشم از جهان فرو بست.(1) او در سالهاى نخست زندگى به یادگیرى علوم متداول پرداخت. در اوایل جوانى به علم سیاق روى آورده و بدان مشغول گردید، اما مدتى بعد، از این شغل به تعبیر خویش «خسیس» و بیزار شد و به علم انشاء روى آورد.(2) از این پس او پیوسته در دربار صفوى حاضر و شاهد تمام وقایع بود. او که در سال 995 ق در 26 سالگى جزء ارباب قلم و منسوبان دیوان سلطان حمزه میرزا بود، در این سال لباس رزم مىپوشید و در کنار شاهزاده مىجنگید.(3) در سال 1001 ق در دربار شاه عباس به خدمت مشغول شد، چنانکه خود مىنویسد:
درین سال، سعادت خدمت این آستان یافته در سلک منشیان عظام انتظام یافت.(4)
او در این شغل پیشرفت کرده و تا مقام منشى مخصوص شاه عباس اول، ارتقاى درجه یافت و جزء ملازمان شاه و نزدیکان میرزا حاتم بیگ اردوبادى (اعتمادالدوله) قرار گرفت. هم صحبتى و مجالست طولانى اسکندربیگ و میرزا حاتم بیگ سبب پدید آمدن علاقه و احترام فراوانى شد که اسکندربیگ براى میرزا حاتم بیگ قائل بود و در کتابش همهجا از خدمات میرزا حاتم بیگ با احترام یاد کرده، او را مىستاید.
پس از فوت شاه عباس، اسکندربیگ در دربار شاه صفى جایگاه خویش را حفظ کرد و این نشانه درایت اوست که در محیط پر از خدعه و نیرنگ دربار، موفق به حفظ موقعیت خویش مىشود.
اسکندربیگ، عالم آراى عباسى را در سال 1025 ق و به منظور ثبت وقایع دوران حکومت شاه عباس تألیف کرد. اهمیت این کتاب به این سبب است که نویسنده خود در متن بسیارى از حوادث بوده و به بایگانى اسناد رسمى دولت صفویه و کتابهاى تاریخى دسترسى داشته است و در مواردى که از دیگران نقل قول کرده براى موثق بودن راوى، اهمیت فراوانى قائل شده و با آوردن عبارتهایى ماهیت روایت را که تا چه حد مورد اعتماد است، روشن مىسازد.
--------------------------------------------------------------------------------
1 . نفیسه واعظ شهرستانى، «نقد و ارزیابى تاریخنگارى اسکندربیگ منشى در عالم آراى عباسى»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 8 و 9، سال ششم، ص 93 .
2 . اسکندربیگ ترکمان، تاریخ عالم آراى عباسى، ج 1، ص 1-2 .
3 . همان، ص 336 .
4 . همان، ص 455 .
--------------------------------------------------------------------------------
جلد اول این کتاب مشتمل برحوادث، وقایع و وصف دوران پیش از شاه عباس مىباشد. با اینکه در این جلد از وقایع بر اساس احوالات شاهان یاد کرده، اما تاریخ دقیق برخى از وقایع مهم را نیز آورده است.
در جلد دوم و سوم این کتاب، دوران حکومت شاه عباس بر اساس گاهشمارى ترکى (دوازده حیوانى) و مطابقت هر سال ترکى با سالهاى هجرى قمرى تألیف شده است. گاهشمارى ترکى که در بیشتر منابع دوره صفویه با آن روبهرو مىشویم، مورد توجه ویژه اسکندربیگ بوده است. وى سال ترکى را «عام فهم و خاص پسند»(1) مىداند. این گاهشمارى با مغولان به ایران آمد. ابوجعفر نصیرالدین طوسى دانشمند و سیاستمدار بزرگ، معروف به خواجه نصیرالدین، گاهشمارى را در تاریخ ایلخانى که در رصدخانه مراغه تنظیم شد وارد کرد و پادشاهان صفوى و قاجار آن را وارد تقویم رسمى کردند.(2)
سالهاى ترکى بر اساس یک دوره دوازده ساله به نام دوازده حیوان تشکیل مىشوند. اسامى این سالها عبارتاند از :
سیچقان ییل (سال موش)، اودییل (سال گاو)، بارس ییل (سال پلنگ)، توشقان ییل (سال خرگوش)، لوى ییل (سال نهنگ)، ییلان ییل (سال مار)، یونت ییل (سال اسب)، قوى ییل (سال گوسفند)، بیچى یا پیچى ییل (سال میمون)، تخاقوى ییل (سال مرغ)، ایت ییل (سال سگ) و تنگوز ییل (سال خوک).(3)
اسکندربیگ منشى در تألیف کتابش اعتبارى ویژه براى گاهشمارى قائل شده و بر این باور است که شیوه نوینى را در این زمینه ابداع نموده است. وى در این باره مىنویسد:
اگر به روش اهل تاریخ، سنه هجرى را که مبدأ آن به عرف عرب، اول ماه محرم است، منظور دارد، اکثر اهل عجم نمىفهمند، زیرا که در میانه اتراک و اهل عجم مبدأ سال، نوروز سلطانیست که اول بهار عالم آراست و تا انقضاى چهار فصل که نوروز دیگر مىشود یک سال است، و ماه محرم در عرض سال ترکى واقع مىشود و تواریخ که
--------------------------------------------------------------------------------
1 . همان، ص 379 .
2 . احمد بیرشک، گاهشمارى ایرانى، ص 599 .
3 . همان .
--------------------------------------------------------------------------------
ارباب استعداد به جهت وقایع عظیمه روزگار در رشته بلاغت انتظام مىدهند با سال ترکى مختلف است. بعضى موافق سنه سابق هجرى و بعضى مطابق سنه لاحق است؛ یعنى یکى کم است یا زیاد. چون ذره حقیر ملتزمست که این نسخه عالم آرا از غوامض و مشکلات برى و عام فهم و خاص پسند باشد، نظر از آن اختلاف پوشیده، به سال ترکى که عام فهمتر است قرار داد که هم مستخبران احوال را دانشافزار باشد و هم بر سالکان جهاندارى روشن گردد که در عهد خلافت این یگانه دوران، در هر سال چگونه قضایا روى داده است.(1)
در تقویم اصیل ترکى، «آغاز سال در زمانى است که آفتاب در وسط برج دلو قرار گیرد که در تقویم ما برابر است با پانزدهم بهمن ماه».(2) بدیهى است این نکته برخلاف نظر نویسنده عالم آراست که آغاز سال ترکى را نوروز سلطانى مىداند، و این نوروز همان نوروز قدیم ایرانیان و مصادف با اولین روز ماه فروردین است.
از بىتوجهى به آغاز سال ترکى این نکته روشن مىشود که گویا در دوره صفویه فقط از نام تقویم ترکى براى نام هر سال استفاده مىشده و بقیه محاسبات بر اساس تقویم جلالى بوده است، همانطور که در قسمتى از کتاب هنگام تعیین تاریخ نوروز، آن را «اول فروردین ماه جلالى»(3) مىیابیم که این نشان از توجه به تقویم جلالى است.
در این کتاب، نوروز و بسیارى از حوادث، مثل جنگ، صلح، فوت اشخاص و ... با ذکر تاریخ روز، ایام هفته، ماه قمرى، سال ترکى و سال قمرى بیان مىشوند. اصطلاحات «غره» و «سلخ» براى تعیین تاریخ به کار برده مىشوند. «از لحاظ نجومى و علمى ماهى که مدت آن سى روز باشد مىگویند سلخ دارد».(4) دانستن این مطلب که کدام ماه سال، سى روز بوده است براى علماى نجوم اهمیت فراوانى دارد و در محاسبات نجومى و تنظیم گاهشمارىهایى با کمترین اشکالات بسیار مؤثر است.
--------------------------------------------------------------------------------
1 . اسکندربیگ ترکمان، همان، ص 379-380 .
2 . ابوالفضل نبئى، تقویم و تقویمنگارى در تاریخ، ص 88 .
3 . اسکندربیگ ترکمان، همان، ص 829 .
4 . ابوالفضل نبئى، همان، ص 135 .
--------------------------------------------------------------------------------
یکى از ارکان علم نجوم در دوره صفویه تعیین ساعات نحس و سعد بر اساس حرکت ستارگان بود، از این رو منجمان در دربار صفوى موقعیت ممتازى داشتند. گفتنى است که توجه به ساعات نحس و سعد در روزگاران گذشته و حتى امروز نیز طرفداران فراوانى دارد. در تاریخ نگارى عالم آراى عباسى نیز به سعد و نحس بودن ساعات توجه ویژه شده و هنگام بررسى بسیارى از رخدادها، خصوصا ورود شاه عباس به شهرها، ساخت بناهاى جدید و ... بر این مسئله تأکید شده است. در این کتاب حتى ظهور علاماتى در آسمان، مانند پیدا شدن ستارهاى جدید، سبب بروز بلایا یا عافیت شمرده مىشود.(1)
یکى از مهمترین نکتهها در تطبیق سال قمرى با سال شمسى این است که اختلاف یازده روز تقویم شمسى با تقویم قمرى سبب گردش ماههاى قمرى در فصول مختلف سال شمسى مىشود. در تطبیق هر سال شمسى با سال قمرى متوجه مىشویم که هر سال شمسى برابر است با یکى از ماههاى قمرى که چند روز آن در اول و آخر سال شمسى تکرار شده است. بر این اساس، نویسنده عالم آراى عباسى در گاهشمارى این کتاب کوشیده است تا مشخص نماید که وقایع در کدام یک از سالهاى قمرى روى دادهاند، گرچه در بسیارى از موارد در این امر ناموفق بوده و به علت وجود دو سال قمرى در یک سال شمسى، دقیقا معلوم نمىشود که واقعه در کدام سال قمرى رخ داده است و خواننده بین دو سال مردد مىماند.
نکته دیگر اینکه اسکندربیگ منشى هنگام نگارش این کتاب، در بسیارى از موارد از مطابقت نوروز با سال قمرى غفلت کرده و این امر سبب بروز اشتباهاتى در تعیین تاریخ شده است.
نویسنده در ابتداى نگارش، دوران سلطنت شاه عباس را در سال سوم جلوس، در عنوان، برابر با سال 998ق مىداند(2) و در متن، نوروز این سال را جمادى الاولى 997 اعلام مىکند(3) که توجه وى را به اهمیت دقیق تاریخ وقوع حوادث نشان مىدهد. محاسبه نوروز بر اساس جدول تطبیقى وستنفلد بر صحیح بودن تاریخ ارائه شده در عالم آرا گواهى مىدهد.
--------------------------------------------------------------------------------
1 . ر.ک: اسکندربیگ ترکمان، همان، ج 2، ص 821 و 861 و ج 3، ص 954 .
2 . همان، ج 2، ص 409 .
3 . همان .
--------------------------------------------------------------------------------
اما نوروز سال چهارم جلوس شاه عباس را برابر با شب دوشنبه چهاردهم جمادى الاولى سال 999 ق(1) اعلام مىکند که با توجه به آنچه قبلاً ذکر شد، این تاریخ اشتباه است و نوروز سال چهارم جلوس شاه عباس برابر با سال 998 ق است. مقایسه تطبیقى نوروز سال 999 ق یاد شده در عالم آراى عباسى با تقویم تطبیقى وستنفلد نیز ثابت مىکند چهاردهم جمادى الاولى برابر با نوروز 998 ق است.
اسکندربیگ منشى از سال پنجم سلطنت شاه عباس (1000 ق)(2) تا سال شانزدهم سلطنت شاه عباس (1011 ق)(3) ـ به استثناى سال پانزدهم سلنطت ـ از مطابقت تاریخ نوروز با سال قمرى خوددارى مىکند و این تاریخ را به سالى که در عنوان نوشته است، نسبت مىدهد. این عمل در نهایت بىدقتى انجام شده و با توجه به توضیحاتى که از نویسنده در مورد تاریخ هجرى قمرى ذکر شد، معلوم گردید که وى کاملاً آگاه بوده است که سال قمرى با سال شمسى به پایان نمىرسد و نوروز هر یک از سالها در فاصله زمانى مذکور (سال پنجم تا هفدهم سلطنت شاه عباس) برابر است با سال قمرى که در سال شمسى قبل هنوز به پایان نرسیده است و چند ماه از آن در سال شمسى جدید ادامه دارد.
اسکندربیگ منشى در سالهاى بیست و یکم (1015و1016 ق)(4) تا بیست و نهم (1024 و 1025 ق)(5) سلطنت شاه عباس به تطبیق دقیق سالهاى شمسى با سالهاى قمرى پرداخته است و درستى تاریخ در این فاصله زمانى با بررسى تقویم تطبیقى وستنفلد آشکار مىشود.
وى در عنوان سالهاى سیم (1025 ق)(6) تا چهلودوم (1037 ق)(7) سلطنت شاه عباس، هر سال را با یک سال قمرى مطابقت مىدهد. روش تطبیقى وى در این قسمت از کتاب با
--------------------------------------------------------------------------------
1 . همان، ص 429 .
2 . همان، ص 439 .
3 . همان، ص 617 .
4 . همان، ص 738 .
5 . همان، ص 886 .
6 . همان، ص 897 .
7 . همان، ج 3، ص 1072 .
--------------------------------------------------------------------------------
روش تطبیقى سالهاى پنجم (1000 ق)(1) تا سال بیستم (1015 ق)(2) سلطنت شاه عباس متفاوت است.
در فاصله سالهاى سیم تا چهلودوم سلطنت شاه عباس که هر سال شمسى را با سال قمرى برابر دانسته است، اولین سال قمرىاى است که سال شمسى با آن مصادف بوده و تنها قسمتى از وقایع آن سال، مانند نوروز در سال قمرى نام برده شده، قرار گرفته است. در این فاصله زمانى، از سال هجرى دوم که در ادامه سال مىباشد، یاد نشده است. البته تنها از روى ماهها مىتوان به تغییر سال قمرى پى برد و تاریخ دقیق سال قمرى را بر اساس وقایعى که در آن رخ داده است محاسبه نمود. به عنوان مثال در عنوان چهل و دومین سال سلطنت شاه عباس مىخوانیم:
آغاز سال پر ملال لوى ئیل ترکى مطابق سنه سبع وثلثین والف که سال دوازدهم قرن ثانى زمان فرمانفرمائى عباسى است.(3)
یعنى نویسنده، این سال را برابر با سال 1037 ق دانسته است، اما مرگ شاه عباس که در این سال اتفاق افتاده در بیست وچهارم جمادى الاولى(4) بوده است. از آنجا که نوروز در سال 1037 ق برابر با ماه رجب(5) بوده و ماه جمادى الاولى قبل از ماه رجب مىباشد به این نکته پى مىبریم که شاه عباس در سال 1038 ق وفات یافته و سال 1038 ق نیز برابر با چهل و دومین سال سلطنت وى است.
تغییر روش در تطبیق سالها در عنوانهاى عالم آرا از سال 1025 ق به این سبب مىباشد که اسکندربیگ منشى نگارش کتاب را در سال 1025 ق آغاز کرده است.(6) جلد اول و دوم کتاب را در این سال به اتمام رسانده و نگارش جلد سوم را آغاز نموده است.(7) از این سال
--------------------------------------------------------------------------------
1 . همان، ج 2، ص 439 .
2 . همان، ص 713 .
3 . همان، ج 3، ص 1072 .
4 . همان، ص 1077 .
5 . همان، ص 1072 .
6 . همان، ج 1، ص 4 .
7 . همان، ج 2، ص 916 .
--------------------------------------------------------------------------------
به بعد کتاب به مرور زمان و روى دادن حوادث نوشته شده و اعلام تاریخ در آن دقیقتر است.
در این پژوهش براى تعیین دقت عالم آراى عباسى در تطبیق سالهاى قمرى با سالهاى سلطنت شاه عباس، جدولى بر اساس مقایسه نوروز هر سال در عالم آرا و تقویم وستنفلد طراحى شده است. در این جدول در دوران سلطنت شاه عباس، اول فروردین را برابر با یازدهم مارس دانستهایم، زیرا «Julian Calender داراى 365 شبانه روز بوده و هر چهار سال یک بار، آن را 366 شبانه روز حساب مىکردند؛ یعنى کسر سال را به جاى 2422/0 برابر 25/0 شبانه روز به حساب مىآوردند. خطایى که به این ترتیب از استعمال این تقویم گرد مىآید در قرن شانزده به ده شبانه روز بالغ شده بود و اعتدال ربیعى که در سال 325 میلادى (تاریخ برگزارى اولین شوراى نیقیه) در 21 مارس بوده به11 مارس انتقال یافته بود».(1)
در جدول ذیل با مقایسه نوروز بر اساس کتاب عالم آراى عباسى و تقویم تطبیقى وستنفلد متوجه مىشویم که نوروز بیشتر سالها بر اساس مقایسه این دو منبع، چند روزى متفاوت است که این تفاوت احتمالاً به سبب اختلاف در رؤیت هلال ماه در سالهاى سلطنت شاه عباس و محاسبات در تقویم وستنفلد مىباشد.
حتى امروزه نیز گاه آغاز ماههاى سال قمرى با آنچه در تقویم مشاهده مىشود تفاوت دارد و این امر به سبب اختلاف در رؤیت هلال ماه و محاسبات نجومى است.
براى بهتر روشن شدن چگونگى مطابقت سالهاى شمسى و قمرى در کتاب عالم آراى عباسى به جدولى که در پى مىآید توجه فرمایید.
--------------------------------------------------------------------------------
1 . فردیناندو وستنفلد و ادوارد ماهلر، تقویم تطبیقى هزار و پانصد ساله هجرى قمرى و میلادى، ص 15 .
--------------------------------------------------------------------------------
صفحهعالمآراى عباسى سال ترکى برابر با سال قمرى در عالم آراى عباسى نوروز عالم آراى عباسى نوروز وستنفلد نتیجه
379 سالاول جلوس: تنگوزئیل (996ق،ظلاللّه) ـــ 11 ربیع الثانى، 995 ـــــ
386 سالدوم جلوس: سیچقان ئیل (997ق) ــــ 22 جمادى الاولى، 996 سال دوم جلوس برابر با سالهاى 996و997ق
409 سالسوم جلوس: اودئیل(998ق) 3 جمادى الاولى، 997 4 جمادى الاولى، 999 سال سوم جلوس برابر با سالهاى 997 و 998ق
429 سالچهارم جلوس: بارس ئیل(999ق) 14جمادى الاولى، 999 14جمادى الاولى، 998 سال چهارم جلوس برابر با سالهاى 998و999ق
438 سالپنجم جلوس: توشقان ئیل(1000ق) 25 جمادى الاولى 25جمادى الاولى، 999 سال پنجم جلوس برابر با سالهاى 999 و 1000ق
447 سالششم جلوس: لوى ئیل(1001ق) 3 جمادى الثانى 7 جمادى الثانى، 1000 سال ششم جلوس برابر با سالهاى 1000و 1001ق
459 سالهفتم جلوس: ئیلان ئیل(1002ق) ــــ 17 جمادىالثانى، 1001 سال هفتم جلوس برابر با سالهاى 1001و1002ق
491 سالهشتم جلوس: یونت ئیل(1003ق) ــــ 28 جمادىالثانى، 1002 سال هشتم جلوس برابر با سالهاى 1002 و 1003ق
506 سالنهم جلوس: قوى ئیل(1004ق) 10 رجب 10 رجب، 1003 سال نهم جلوس برابر با سالهاى 1004و1005ق
518 سالدهم جلوس: پیچن ئیل (1005ق) 21 رجب 21 رجب، 1004 سال دهم جلوس برابر با سالهاى 1004 و 1005ق
532 سالیازدهم جلوس: تخاقوى ئیل (1006ق) 2 شعبان 2 شعبان، 1005 سال یازدهم جلوس برابربا سالهاى 1005و1006ق
547 سالدوازدهم جلوس: ایت ئیل (1007ق) 11 شعبان 12 شعبان، 1006 سال دوازدهم جلوس برابر با سالهاى 1006و 1007ق
589 سالسیزدهم جلوس: تنگوز ئیل (1008ق) 23 شعبان 23 شعبان، 1007 سال سیزدهم جلوس برابر با سالهاى 1007و1008ق
599 سالچهاردهم جلوس: سیچقان ئیل(1009ق) 5 رمضان 6 رمضان، 1008 سال چهاردهم جلوس برابربا سالهاى 1008و1009ق
609 سالپانزدهم جلوس: اودئیل(1009و1010ق) 16 رمضان 16 رمضان، 1009 سالپانزدهم جلوس برابربا سالهاى 1009و1010ق
619 سالشانزدهم جلوس: بارس ئیل (1011ق) 26رمضان 27 رمضان، 1010 سال شانزدهم جلوس برابرباسالهاى 1010و1011ق
634 سالهفدهم جلوس: توشقان ئیل (1011و1012ق) 7 شوال، 1011 8 شوال، 1011 سال هفدهم جلوس برابرباسالهاى1011و1012ق
652 سالهیجدهم جلوس: لوى ئیل (1012و1013ق) 19 شوال 19شوال، 1012 سالهیجدهم جلوس برابرباسالهاى 1012و1013ق
676 سالنوزدهم جلوس: ئیلان ئیل (1014ق) غره ذیقعده، 1014 1 ذیقعده، 1013 سال نوزدهم جلوس برابرباسالهاى 1013و1014ق
713 سالبیستم جلوس: یونت ئیل(1015ق) 15 ذیقعده 12 ذیقعده، 1014 سالبیستم جلوس برابرباسالهاى 1014و1015ق
737 سالبیستم جلوس: قوى ئیل (1015و1016ق) 22 ذیقعده،1015 22 ذیقعده، 1015 سالبیستویکم جلوس برابرباسالهاى 1015و1016ق
763 سالبیستودوم جلوس: پیچى ئیل(1016و1017ق) 3 ذیحجه 4 ذیحجه، 1016 سالبیستودوم جلوس برابرباسالهاى 1016و1017ق
780 سالبیستوسوم جلوس: تخاقوى ئیل(1017و1018ق) 14ذیحجه، 1017 14ذیحجه، 1017 سالبیستوسوم جلوس برابرباسالهاى 1017و1018ق
806 سالبیستوچهارمجلوس: ایت ئیل(1018و1019ق) 25 ذیحجه، 1018 25ذیحجه، 1018 سالبیستوچهارمجلوس برابرباسالهاى 1018و1019و1020ق
829 سالبیستوپنجم جلوس: تنگوزئیل(1020و1021ق) 6 محرم، 1020 6 محرم، 1020 سالبیستوپنجم جلوس برابرباسالهاى 1020و1021ق
853 سالبیستوششم جلوس: سیچقان ئیل(1021ق) 16 محرم، 1021 18 محرم، 1021 سالبیستوششم جلوس برابرباسالهاى 1021و1022
861 سالبیستوهفتم جلوس: اودئیل (1022و1023ق) 27 محرم، 1023 29 محرم، 1022 سالبیستوهفتمجلوسبرابرباسالهاى 1022و1023ق
873 سالبیستوهشتم جلوس: پارس ئیل (1023و1024ق) 10 صفر، 1023 9 صفر، 1023 سالبیستوهشتم جلوسبرابرباسالهاى 1023و1024ق
886 سالبیستونهم جلوس: توشقان ئیل (1024 و1025ق) 21 صفر 20 صفر، 1024 سالبیستونهم جلوس برابربا سالهاى 1024و1025ق
897 سالسیم جلوس: لوى ئیل(1025ق) 10ربیعالاول، 1025 3ربیعالاول، 1025 سال سیم جلوس برابرباسالهاى 1025و1026ق
919 سالسىویکم جلوس: ئیلان ئیل(1026ق) 12 ربیعالاول 13ربیع الاول، 1026 سال سىویکم جلوس برابرباسالهاى 1026و1027ق
930 سالسىودوم جلوس: یونت ئیل (1027ق) 23 ربیعالاول، 1027 24 ربیعالاول، 1027 سال سىودوم جلوس برابرباسالهاى 1027و1028ق
944 سالسىوسوم جلوس: قوى ئیل (1028ق) 4ربیع الثانى، 1028 4ربیع الثانى،1028 سال سىوسوم جلوس برابرباسالهاى 1028و1029ق
948 سالسىوچهارم جلوس: پیچى ئیل (1029ق) 15 ربیعالثانى، 1029 16 ربیع الثانى، 1029 سالسىوچهارم جلوس برابرباسالهاى 1029و1030ق
957 سالسىوپنجم جلوس: تخاقوى ئیل (1030ق) 25 ربیع الثانى 27 ربیع الثانى،1030 سالسىوپنجم جلوس برابرباسالهاى 1030و1031ق
969 سالسىوششم جلوس: ایت ئیل (1031ق) 8 جمادىالاولى، 1031 8جمادى الاولى،1031 سالسىوششم جلوس برابرباسالهاى 1031و1032ق
992 سالسىوهفتم جلوس: تنگوز ئیل (1032ق) 19 جمادى الاولى 19 جمادى الاولى، 1032 سالسىوهفتم جلوس برابرباسالهاى 1032و1033ق
1011 سالوسىوهشتم جلوس: سیچقان ئیل(1033ق) سلخ جمادى الثانى 1 جمادى الثانى، 1033 سال سىوهشتم جلوس برابرباسالهاى 1033و1034ق
1023 سالسىونهم جلوس: اود ئیل (1034ق) 12 جمادى الثانى 11 جمادى الثانى، 1034 سال سىونهم جلوس برابربا سالهاى 1034و1035ق
1043 سالچهلم جلوس: بارس ئیل(1035ق) 22 جمادى الثانى، 1035 22جمادى الثانى،1035 سال چهلم جلوس برابرباسالهاى 1035و1036ق
1059 سالچهلویکم جلوس: توشقان ئیل (1036ق) 2 رجب 3 رجب، 1036 سالچهلویکم جلوس برابرباسالهاى 1036و1037ق
1072 سالچهلودوم جلوس: لوى ئیل (1037ق) 13رجب، 1037 15رجب، 1037 سالچهلودوم جلوس برابرباسالهاى 1037و1038ق
--------------------------------------------------------------------------------
فهرست منابع
81 . بیرشک، احمد، گاهشمارى ایرانى، تهران، بنیاد دانشنامه بزرگ فارسى، 1380 .
82 . ترکمان، اسکندربیگ، تاریخ عالم آراى عباسى، چاپ سوم: تهران، انتشارات امیرکبیر، 1382 .
83 . نبئى، ابوالفضل، تقویم و تقویمنگارى در تاریخ، چاپ دوم: مشهد، آستان قدس رضوى، 1366 .
84 . واعظ شهرستانى، نفیسه، «نقد و ارزیابى تاریخنگارى اسکندربیگ منشى در عالم آراى عباسى»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 8 و 9، سال ششم .
85 . وستنفلد، فردیناندو و ادوارد ماهلر، تقویم تطبیقى هزار و پانصد ساله هجرى و قمرى و میلادى، تهران، فرهنگسراى نیاوران، 1360 .
تبلیغات
