پژوهش در آموزش تاریخ

پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر روش تدریس کاوشگری در درس تاریخ بر مهارتهای فراشناختی صورت گرفته است. در این پژوهش از روش نیمه تجربی و طرح پیش آزمون و پس آزمون از گروه کنترل و آزمایش گرفته شد. جامعه آماری شامل کلیه دانش آموزان پسر و دختر، دوره دوم آموزش متوسطه نظری شهرستان شهرضا از شهرستان های استان اصفهان بوده جهت انتخاب نمونه با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای ابتدا از بین دبیرستان های مختلف شهررضا، چند دبیرستان مشخص گردید؛ سپس با کنترل متغییرهای جمعیت شناختی، مدارس کنترل و آزمایش انتخاب شدند. در نهایت 56 نفر در گروه آزمایش و 56 نفر در گروه کنترل قرار گرفتند. برای جمع آوری داد ه ها، پرسشنامه های مهارت های فراشناختی در4 حوز، شامل: آگاهی فراشناختی، راهبرد فراشناختی، برنامه ریزی و بررسی خود تنظیمی، مورد استفاده قرار گرفته است. پایایی این پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ 93/0 محاسبه گردیده است. در پژوهش حاضر برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه در دو سطح توصیفی و استنباطی از نرم افزار آماری 17 SPSS استفاده شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان داد که روش تدریس کاوشگری درس تاریخ بر مهارت های فراشناختی(آگاهی فراشناختی، راهبرد فراشناختی، برنامه ریزی  و بررسی خود) تاثیری معنادار دارد.

گزاره های توصیفی نمایشی، یکی از بهترین راه های ارائه مقاصد انسانی در قالب نوشتاری به شیوه ی ملموس و عینی به شمار می آیند که به خاطر بیان رئالیستی و ذکر جزئیات، به صورت دقیق و به دور از ابهام در متون تاریخی دارای اهمیّت فراوان اند و از سوی دیگر در ارتباط با مسائل زبان شناسی و نقش اساسی آن ها در انتقال معنا به مخاطب و همچنین در حوزه ی ادبی به خاطر جنبه ی بیانی، زیبایی شناسانه و تأثیرگذارشان دارای اهمیّت وافراند. از طرف دیگر، چون اساساً آموزش درست تاریخ و مسائل تاریخی، مستلزم نوعی بیان دقیق و جزئی است، لذا کتاب تاریخ بیهقی در تاریخ ادبیّات ما در این زمینه دارای اهمیّت ویژه ای است و این انحصار و برجستگی در داستان «ذکر بردار کردن حسنک وزیر» با وجود توصیف دقیق فضاهای سیاسی و اجتماعی آن دوره و تبیین دقیق منش و رفتار شخصیّت های آن زمان قابلیّت بررسی ویژه ای دارد و در میان متون تاریخی از این حیث دارای نمود و جلوه ای ممتاز است.      در این پژوهش، بنابر روش توصیفی، به تبیین نقش گزاره های توصیفی و نمایشی زبان در بیان تأثیرگذار و در عین حال رئالیستی مسائل تاریخی، در تاریخ بیهقی اشاره دارد و برای شرح، بسط و اهمیّت و ضرورت موضوع به ذکر برجسته ترین موارد آن در داستان حسنک وزیر می پردازد و همچنین به صورت ضمنی به جایگاه و نقش گزاره های توصیفی نمایشی در بیان مؤثّر مسائل ادبی به عنوان یک امر بینارشته ای اشاره می نماید. 

تاکنون پژوهش های دامنه داری در زمینه تاریخ نگاری در دوره فاطمیان مصر صورت گرفته است؛ اما هنوز زوایای ناگفته بسیاری نزد مورخان و محققان تاریخ وجود دارد. آنچه مقرر است در این وجیزه بررسی شود ، با ورود فاطمیان به مصر و ابداع و تغییر در نظام و ساختار شهری مصر، شیوه تألیف و سبک نگارش آثار خطط به  عنوان بارزترین گونه تاریخ نگاری محلی در مصر تحول یافت. یکی از کسانی که توانست با ورود به عرصه سیاست در زمینه تاریخ نگاری نیز جایگاه مهمی برای خود کسب کند و منشأ آثار متعددی از جمله در تاریخ نگاری محلی و خطط باشد، ابن زولاق است وی با تألیف کتاب فضائل مصر و اخبارها و خواصها توانست اطلاعات متنوع و ارزشمندی درباره تاریخ محلی و خطط مصر از دوره باستان و دوره اسلامی تا زمان خود مؤلف، به دست دهد و مرجعی مهم برای آثار پس از خود و مورخان خطط محسوب گردد. در این نوشتار برآنیم تا ضمن بررسی اجمالی تاریخ نگاری محلی دوره فاطمیان به معرفی یکی از مهمترین آثار نوشته شده در این زمینه یعنی فضائل مصر و اخبارها ابن زولاق با روش  معمول تاریخی،توصیفی-تحلیلی بپردازیم.

تاریخ، علم مطالعه و بررسی عملکرد پیشینیان است، اما در گذشته محدود و محصور نیست. هدف اصلی این علم، یافتن راهکارهایی برای ترسیم افق های آینده زندگی انسان هاست. رویدادهای تاریخی مانند ابزار و مصالحی می باشند که شناخت و نقد و بررسی آنها علاوه بر حفظ و تداوم میراث گذشتگان، باعث تحکیم هویت فردی، اجتماعی و ملی خواهد شد. به نظر می رسد بسیاری از معضلات کنونی جوامع، ریشه در گذشته دارد و کنکاش و جستجو و استخراج راهکارهای مفید دولتمردان گذشته، می تواند راهنمای عمل در جهان امروز باشد. نوشته حاضر، بخشی از تجارب زیسته آموزش درس تاریخ در مدارس می باشد و با توجه به محتوای کتاب های درسی، فعالیت های آموزشی و روش هایی که در تعمیق فرایند یاددهی و یادگیری نتایج مثبت داشته اند، جمع آوری شده و با دقت و نکته سنجی در کلاس ها و پایه های مختلف درسی، اجرا و به صورت گزارشات روزانه یادداشت گردیده که بخشی از آن به شکل مقاله ارائه شده است.

ظهور دولت آل بویه با گرایش شیعی و روحیه دانش پروری و علم دوستی فرمانروایان و وزیران فرهیخته و دانشمندان و تساهل و تسامح این خاندان با شیعیان و سایر مذاهب و در سایه حمایت و پشتیبانی از دانشمندان و صاحبان اندیشه این مذهب، باعث تأسیس مراکز علمی و آموزشی متعددی چون کتابخانه، مساجد، بیمارستان، دارالعلم و تشکیل حلقه های درس و مکاتب علمی از سوی شیعیان و سایر مذاهب مختلف در قلمرو حکمرانی آل بویه شد که در نتیجه آن دانشمندان و صاحبان اندیشه ها در امنیت و با آسودگی خاطر به تبیین اندیشه های خویش و نیز مجادله و مناظره با اندیشه های مخالف پرداختند. حال این پژوهش قصد بر آن دارد با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه ای به شناسایی مراکز علمی شیعیان در دوره حکومت آل بویه پرداخته و سپس با استفاده از اطلاعات گردآوری شده به تبیین و معرفی هر یک از آن ها بپردازد. یافته های تحقیق نشان می دهد که در دوره آل بویه در سایه تسامح و تساهل پادشاهان این خاندان و حمایت آن ها از علما و دانشمندان، مراکز متعددی برای آموزش و تعلیم و تربیت در همه شاخه های علوم تأسیس شد که نتیجه آن تربیت علما و دانشمندان بزرگی در این مراکز بود.

در این پژوهش به بررسی فرآیند یادگیری در کلاس معکوس درس تاریخ پرداخته شده است. یافته ها پژوهش نشان می دهد که محور اصلی فرآیند یادگیری فراگیران در کلاس معکوس یادگیری فعال می باشد که این یادگیری تحت تاثیری عواملی از جمله شرایط علّی )انگیزه های بیرونی و درونی)؛ راهبردهای فرآیند یادگیری(مشارکتی، اکتشافی، مستقل و عمیق)؛ زمینه )مدیریت زمان، مواد آموزشی و طرح درس) و شرایط مداخله گر )عوامل فردی، آموزشی، سازمانی و فرهنگی) قرار دارد که در نهایت منجر به بهبود پیامدهای (فردی و تحصیلی) در یادگیری درس تاریخ در فراگیران می شود. این پژوهش با توجه به تجربه عینی آن در کلاس های درس تاریخ استان خراسان رضوی و در دبیرستانهای شهرستان های مشهد تدوین شده است. هم چنین محتوای آن برای همکاران عزیزم در استان خراسان تدریس شده است. روش تنظیم این مقاله به صورت کتابخانه ای و میدانی بوده است.