پژوهش در آموزش تاریخ

ابوالقاسم سحاب تفرشی از فرهیختگان اواخر عهد قاجار و عصر پهلوی اول بوده است. در کارنامه علمی سحاب، آثار بسیار متنوعی دیده می شود؛ بالاخص آثار تاریخی مانند اولین نمونه ها از نگارش های جدید ایرانیان درباره تاریخ حیات امامان شیعه، شرح حال نویسی نامداران تاریخ اسلام به زبان فارسی، کتاب آموزش تاریخ و کتابهای درسی و تاریخ آموزش است. سحاب حدود هفتاد اثرعلمی شامل تألیفات، ترجمه ها نگاشته است که اغلب این آثار تاریخی هستند؛ از جمله مهمترین آثار تاریخی و آموزش تاریخ می توان به تاریخ خجسته، تاریخ ائمه اطهار(ع)، مقالاتی در مورد کشور های اسلامی و تاریخ اسلامی شدن آنها، ترجمه کتابهای تاریخ مانند تاریخ قرآن، تاریخ نقاشی در ایران و... و تاریخ ایران(باستان) برای دوره ابتدایی توجه وی به تاریخ آموزش با توجه به موارد ذکر شده، نشان از توجه به تاریخ و آموزش تاریخ را به اثبات می رساند. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر اسناد و منابع کتابخانه ای، برآن است تا ضمن بررسی آثار تاریخی ابوالقاسم سحاب، توجه به تاریخ و آموزش تاریخ وی را مورد بررسی و تحلیل قرار دهد. 

هدف پژوهش، واکاوی و تبیین مؤلفه های تربیت اخلاقی در محتوای دروس تاریخ کتابهای مطالعات اجتماعی دوره دوم ابتدایی با استفاده از روش آنتروپی شانون است. پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و جامعه پژوهش، محتوای کتابهای درسی مطالعات اجتماعی پایه های چهارم، پنجم و ششم ابتدایی است. در این مطالعه از روش تحلیل محتوا و از «آنتروپی شانون» برای تجزیه و تحلیل داده ها استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان داد در محتوای دروس تاریخ کتاب مطالعات اجتماعی چهارم ابتدایی بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه عادات خوب (584/0) و کمترین آن ها مربوط به مؤلفه تفکر و تعقل (0) است. در محتوای دروس تاریخ کتاب مطالعات اجتماعی پنجم ابتدایی بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه عادات خوب (441/0) و کمترین آن ها مربوط به مؤلفه همدلی (152/0) است. در محتوای دروس تاریخ کتاب مطالعات اجتماعی ششم ابتدایی بیشترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفه دین داری (510/0) و کمترین آن ها مربوط به مؤلفه تفکر و تعقل (0) است.

تعلیم و تربیت از مهم ترین نظام های اجتماعی در ادوار مختلف تاریخ بوده است. آموزه های تاریخی نیز بخشی از محتوای تعلیم و تربیت هر دوره محسوب می گردد که متناسب با شرایط سیاسی و اجتماعی، آن را به شیوه های گوناگون آموزش می داده اند. امروزه شناسایی و تعمیم روش هایی که آموزش رشته های مختلف را تسهیل کند، از مهم ترین دل مشغولی های برنامه ریزان تعلیم و تربیت می باشد و درس تاریخ به عنوان یکی از پیچیده ترین رشته های علوم انسانی، نیازمند به کارگیری شیوه های مؤثر در آموزش آن است؛ بنابراین، شناخت نقش و جایگاه آموزش تاریخ در روند نظام تعلیم و تربیت ایران از سویی اتصال با فرهنگ غنی ایرانی-اسلامی و پیشینه درخشان علمی آن را امکان پذیر می سازد و از سوی دیگر زمینه را برای کاربست آموزه های تاریخی فراهم آورده، این دانش انسان ساز را ژرفا می بخشد. در همین راستا، در این پژوهش قصد بر آن داریم به مهم ترین هدف از آموزش تاریخ یعنی نقش و جایگاه تربیتی آموزش تاریخ در نظام تعلیم و تربیت با روش توصیفی-تحلیلی و با اتکا به منابع کتابخانه ای بپردازیم. یافته های پژوهش حاکی از آن است که آموزش و مطالع ه تاریخ در دنیای کنونی به درس فراگیری در نهادهای آموزشی تبدیل شده و نقش عمده ای در تربیت جوانان دارد و ارائ ه درست و علمی درس تاریخ به دانش آموزان و دانشجویان این فرصت را می دهد که با تقویت حس خودشناسی و هویت یابی از طریق تأمل در تاریخ و عبرت آموزی از آن و نیز کسب مجموعه ای از رفتارهای مناسب بر اساس آموزه های تاریخی، به جهان بینی منسجمی برای فهم و تفسیر مفاهیم اساسی زندگی دست یابند.  

هدف از پژوهش حاضر، بازنمایی تجارب دبیران مقطع متوسطه دوم شهرستان سنندج از آموزش مجازی درسِ تاریخ است. پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. میدان تحقیق این پژوهش کیفی معلمان تاریخ دوره متوسطه دوم شهرستان سنندج می باشد. معلمان به صورت هدفمند انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه ساختاریافته استفاده شد و گردآوری داده ها و فرآیند مصاحبه تا اشباع نظری ادامه یافت. پس از ضبط مصاحبه، متن آنها تهیه گردیده سپس با استفاده از نرم افزار مکس کیودا (MAXQDA)  مضامین اصلی و مضامین فرعی استخراج گردید. یافته ها شامل 6 مضمون اصلی: تدریس، دانش آموز، معلم، خانواده، سخت افزار و نرم افزار و جو و فرهنگ فضای مجازی می باشد. نتایج پژوهش نشان داد که لازم است معلمان در دوره های ضمن خدمت، تدریس موثر در فضای مجازی را آموزش ببینند؛ خانواده ها در تدریس مجازی مشارکت مطلوبی دارند که باید این مورد تقویت شود؛ و هم چنین مشاکت کنندگان تأکید داشتند تا ترتیبی اتخاذ شود تا دانش آموز، کم ترین آسیب را از موارد نامطلوب فضای مجازی ببینند.    

علامه سیدمحمدحسین طباطبایی صاحب المیزان فی تفسیرالقرآن از جمله دانشمندانی است که در تاریخ علوم و معارف اسلامی در دوره معاصر مورد توجه و مراجعه اهل دانش بوده است نحوه ورود ودانش آموختگی و دانشورزی ایشان در معارف اسلامی و طی درجات و رسیدن به این جایگاه با فراز و فرودهایی همراه بوده است؛ این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیلی به روش کتابخانه ای با توجه به نظریه پخش یا اشاعه سامان یافته است که از نظریات رایج رشته جغرافیای انسانی بوده و به تبیین گسترش هر نوع نوآوری فکری یا فیزیکی از نظر کاهنده ها، موانع، دلایل و سرعت دهنده ها و پیش برنده ها می پردازد؛ در این تحقیق به چگونگی انتشار نوآوری ها و گسترش ایده ها و اندیشه های علمی این مفسر بزرگ مسلمان شیعی پرداخته شده است. یافته های این بررسی نشان می دهد که سیر علمی علامه طباطبایی به عنوان نمونه ای در تاریخ علوم و معارف اسلامی دارای علت های گسترش و پیشرفت در زمینه هایی مانند تفسیر، نحوه گسترش و مسیرها و مجاری پیشرفت آن و همچنین علت توقف و علل گسترش مجدد و نیز پایداری در برخی زمینه ها و کنارگذاشتن سایر زمینه های علمی دیگر بوده است؛ از نتایج این پژوهش اینکه هر فردی برای سیر علمی خود با دلایل، موانع و کاهنده هایی مواجه بوده و در کنار آن می تواند با دلایل، سرعت دهنده ها، افزاینده ها و پیش برنده هایی حرکت علمی خود را بهینه سازی و مدیریت کند و با توانی مضاعف به پیشرفت در زمینه تخصصی خود بپردازد؛ شناسایی و بررسی این موارد می تواند در بهینه سازی، ارتقا کارایی و اثربخشی هر چه بیشتر آموزشی، پژوهشی و تربیت منابع انسانی در معارف اسلامی نیز مؤثر باشد

در پژوهش حاضر به تحلیل و بررسی محتوای کتاب تاریخ 1 (ایران و جهان باستان) پایه دهم رشته ادبیات و علوم انسانی بر اساس سه تکنیک پرداخته شده است که این سه تکنیک عبارتند از: شاخص خوانایی گانینگ فوگ، مک لافلین و فلش. محدوده این پژوهش، کتاب تاریخ 1 (ایران و جهان باستان) پایه دهم رشته ادبیات و علوم انسانی است که برای سال تحصیلی 1402-1401 چاپ شده است. نمونه آماری این پژوهش هم با توجه به عنوان پژوهش که شامل سه تکنیک شاخص خوانایی گانینگ فوگ، مک لافلین و فلش است، بر اساس این سه تکنیک انتخاب شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که میزان خوانایی این کتاب بر اساس شاخص خوانایی گانینگ فوگ، برای دانش آموزان پایه دهم مناسب است. اما بر اساس تکنیک مک لافلین و تکنیک فلش، متن این کتاب برای دانش آموزان پایه دهم بسیار دشوار است.