پژوهش در آموزش تاریخ

تاریخ و مطالعه آن به عنوان دانشی سودمند برای بشر همواره از طرف دین مبین اسلام و مورخان اسلامی مورد سفارش بوده است و کتاب های مقدس قرآن و نهج البلاغه بر عبرت آمیز بودن تاریخ و مطالعه آن تأکید کرده اند. اندیشمندان اسلامی نیز با تأسّی از قرآن، در آثار خویش بر فواید مطالعه تاریخ را مورد توجه و عنایت جدی قرار داده اند. برخی از مورخان اسلامی در توجه به مطالعه تاریخ نسبت به دیگر مورخان اسلامی هم عصر خود برجسته تر بوده اند. از جمله افرادی که در این مقاله به آنها اشاره شده است، دیدگاه سه تن از تاریخ نگاران بزرگ اسلامی، بیهقی، ابن مسکویه و ابن خلدون است که فواید گوناگون مطالعه تاریخ از نظر آنان بررسی می شود. در این پژوهش که از نوع تاریخی و کتابخانه ای است، به شیوه توصیفی و تحلیلی به دنبال تبیین فواید مطالعه تاریخ از نظر سه مورخ اسلامی می باشد. یافته های پژوهش نشان می دهد، مطالعه تاریخ دارای فواید چون عبرت آموزی و پندآموزی، حقیقت جویی، تأثیرات تربیتی و استفاده از حوادث تاریخی برای پرهیز از اشتباه در جنبه های مختلف زندگی امروزی می باشد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی مقوله های اخلاق شهروندی در محتوای دروس تاریخ پایه پنجم و ششم ابتدایی است. این پژوهش از نوع کاربردی و با استفاده از روش تحلیل محتواست. برای تجزیه و تحلیل داده های پژوهش از روش های توصیفی و روش آنتروپی شانون استفاده شده است. جامعه آماری شامل کتاب های تایخ پنجم و ششم ابتدایی 98- 1397 است. نتایج تحلیل محتوا نشان داد که در محتوای تاریخی کتاب های مطالعات اجتماعی پایه پنجم و ششم ابتدایی بخش تاریخ، از بین مؤلفه های مورد بررسی، مؤلفه خودآگاهی و احترام به ترتیب با ضریب اهمیت 144/0 و 140/0 بیشترین توجه را به خود اختصاص داده است و در این میان  مؤلفه رعایت قانون، محیط زیست،  پذیرش دیگران  و تصمیم گیری به ترتیب  با ضریب اهمیت 00004/0  و 00004/0   و  00002/0 و00002/0  کمترین میزان  توجه بخش تاریخی کتاب مطالعات اجتماعی پایه پنجم و ششم ابتدایی  را به خود اختصاص داده اند

با وجود روش های عمومی تدریس(سخنرانی، بارش فکری، پرسش و پاسخ و...) استفاده از روش های تخصصی در تدریس تاریخ در مدارس ضرورتی انکارناپذیر است. براین اساس، مقاله پیش رو می کوشد به این سوال پاسخ دهد که آیا روش های ابتکاری معلمان می تواند یادگیری در درس تاریخ را برانگیزاند و مشارکت دانش آموزان را ایجاد کنند؟می توان از این مدعا (فرضیه) سخن گفت که روش تدریس «تاریخ در یک صفحه» از جدیدترین روش های تخصصی و ابتکاری تدریس یکی از دبیران درس تاریخ است که در فرآیند یاددهی– یادگیری مؤثر و تسهیل کننده تدریس دبیران درس تاریخ است. این پژوهش که به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی-تحلیلی  و با تکیه بر تجربه شخصی نویسنده ارائه می شود، روشی است که تمام محتوای کتاب تاریخ دهم انسانی را در یک صفحه کاغذ با ابعاد طولی 150سانتیمتر و عرض100سانتیمتر بدون حذف سرفصلی از کتاب درسی، در اختیار دبیران و دانش آموزان قرار می دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد که ایجاد تعامل دو سویه بین دانش آموز و دبیر، آسان سازی مباحث، تعیین نقشه راه، تاکید بر مطالب مهم هر درس، قابلیت نصب آسان، تقویت یادگیری، دسته بندی های محتوایی،کم هزینه بودن و ایجاد علاقه به حفظ هویت و فرهنگ را داراست.

وجود روایت های مختلف از حوادث تاریخ معاصر ایران و تأثیرپذیری مستقیم حاکمیت سیاسی، در روایت، بازنمایی و نمایش آن در کتاب های درسی، این درس و تدریس آن را چالش برانگیز کرده است و بی ارتباط نیست که گروه مؤلفان درسی، همواره بر سر تدوین محتوای این درس مناقشاتی داشته اند. با در نظرداشتن محتوای درسی کتاب تاریخ معاصر دوره متوسطه، این پژوهش بر آن است تا ابتدا به عنوان یک نمونه پیمایشی، نوع و میزان علاقه مندی دانش آموزان متوسطه دوم به تاریخ ایران معاصر را مورد سنجش قرار داده و سپس بر اساس میزان علاقه مندی آنان به تاریخ و نوع تدریس، میزان رضایت دانش آموزان را مورد بررسی قرار دهد. طبق نقشه طرح شده، سؤال اصلی پژوهش این است که آیا روش تدریس دبیران و رضایتمندی دانش آموزان از دبیر تاریخ بر علاقه مندی و شناخت آنان از تاریخ معاصر ایران تأثیر دارد؟ نتایج پژوهش که به روش تحقیقات میدانی و تحلیل پرسشنامه به دست آمده است، نشان می دهد دانش آموزان رشته علوم انسانی به دلیل مطالعه تاریخ برای کنکور سراسری و همچنین دارا بودن ساعات تدریس و واحدهای بیشتر نسبت به سایر گروه ها، علاقه مندی و آشنایی بیشتری نسبت به تاریخ ایران معاصر دارند و این علاقه مندی با در نظر داشتن تأکید دبیران تاریخ بر اهمیت درس تاریخ در آزمون سراسری افزایش می یابد. مطالعه حاضر بر اساس پرسشنامه و جامعه آماری دویست نفری از دانش آموزان رشته های ریاضی، تجربی، فنی-حرفه ای و ادبیات و علوم انسانی صورت گرفته است. یافته های تحقیق می تواند در تغییر نگرش دبیران تاریخ و برنامه ریزان امور آموزشی و فرهنگی وزارت آموزش وپرورش اثرگذار باشد.

آموزش توسعه پایدار از مهمترین شاخصه هایی است که امروزه برای نیل جوامع به توسعه پایدار، مورد توجه قرار گرفته است. با عنایت به این نکته که برنامه درسی جداگانه ای جهت آموزش توسعه پایدار در مدارس در نظر نگرفته شده است، می توان به آموزش توسعه پایدار از طریق سایر رشته های درسی امید داشت. یکی از این رشته ها، رشته درسی آموزش تاریخ می باشد که در پژوهش حاضر سعی شده است با روشی توصیفی-تحلیلی و با کاربست اسناد کتابخانه ای، کاربرد آن در آموزش مفهوم توسعه پایدار، تبیین گردد و نیز ویژگی های یک رشته درسی مطلوب آموزش تاریخ در جهت آموزش توسعه پایدار مشخص شوند. پس از بحث و بررسی، این نتیجه به دست آمد که آموزش تاریخ با کارکردهای انسان شناسی، امکان درک وضع موجود و امکان پیش بینی آینده را با کاربست قوانین تاریخی، در آموزش توسعه پایدار میسر می سازد. همچنین ویژگی های برنامه درسی مطلوب، پرداختن به آموزش تاریخ محلی، عدم غفلت از تاریخ نزدیک و تربیت معلمان تاریخ که آشنا به مفهوم توسعه پایدار باشند، می تواند اثربخشی آموزش تاریخ را در راستای آموزش توسعه پایدار، افزایش دهد

جغرافیای تاریخی، گرایشی جدید در دانش های امروزی است که سه نظر درباره آن وجود دارد: زیرمجموعه تاریخ است؛ زیرمجموعه جغرافیاست؛ علمی مجزاست. در رابطه با این گرایش باید چنین گفت که این علم، فراتر از جغرافیا و تاریخ است و این دو باید از این گرایش جدید به عنوان یک منبع غنی، سود لازم را از هر نظر ببرند. آثار جغرافیای تاریخی که در اسلام و ایران، در این تحقیق مورد استفاده بوده اند، در تمام وجوه علوم انسانی و حتی علوم طبیعی، دارای نظریه و مطالب لازم می باشند. در مطالعات بین رشته ای می توان به نقش بسیار مؤثر جغرافیای تاریخی در  تعمیق و ژرفابخشی مطالعات تاریخی اشاره نمود. با توجه به متون جغرافیایی مسلمانان که همان جغرافیای تاریخی به سبک قدیم هستند، می توان با ذکر مصادیقی از متن یک اثر با عنوان مسالک و ممالک اثر اصطخری و مطالب تاریخی به کار برده شده در آن، صحت گفته های مذکور را تا حدود زیادی اثبات کرد.