اسلام و پژوهش های تربیتی

هرچند در مقام تربیت، شناسایی و تشخیص اولویت و عمل بر طبق آن ضروری است و اینکه ملاک های تشخیص اولویت های تربیتی چیست؟ با چه ابزارهایی قابل تشخیص است و براساس ملاک های فوق، اولویت های مهم تربیتی کدام است؟ سؤالاتی است که این نوشتار با روش توصیفی و تحلیلی، درصدد پاسخگویی به آنها از منظر علامه مصباح یزدی(ره) است. نتایج تحقیق حاکی از این است که برای تعیین اولویت های تربیتی، ملاک هایی همچون میزان تطابق با اهداف مطلوب، تأثیرگذاری در زندگی و ارزشمندی کمّی و کیفی مطرح است. برای تشخیص ملاک های اولویت، می توان از نیروی عقل و آموزه های دینی مدد گرفت، ولی در صورت عدم تخصص در این زمینه، می توان با استفاده از روش عقلاییِ رجوع غیرمتخصص به متخصص، ملاک های اولویت را در جنبه های گوناگون تربیت تشخیص داد. همچنین، از بین اولویت های گوناگون تربیتی، موارد زیر از منظر علامه مصباح یزدی(ره) مورد توجه ویژه قرار گرفته اند: اولویت بُعد شناختی بر ابعاد گرایشی و رفتاری، اولویت تربیت معنوی بر تربیت مادی، اولویت عمل به واجبات بر عمل به مستحبات و اولویت پیش گیری بر درمان.

دین و جایگاه آن در کشور بریتانیا، قدمتی تاریخی دارد و از زمان های بسیار دور، به عنوان چالشی در مقابل دولت های مختلف قرار داشته است. این مقاله با هدف بررسی جایگاه تربیت دینی در مدارس انگلستان تدوین یافته است. از آنجایی که تنوع دینی در این کشور، به واسطه مهاجرت های پیاپی از کشورهای گوناگون زیاد است، وضعیت این کشور از این جهت به گونه ای متفاوت رقم خورده است. در این مقاله، نویسنده سعی دارد که تنوع دینی در انگلستان و جایگاه ادیان و فرقه های مختلف دینی و تأثیرات آنها را، به ویژه در مدارس این کشور بررسی کند.

یکی از مهم ترین واژگانی که از لحاظ لغوی و مفهومی، همواره مورد چالش بسیاری از نویسندگان قرار گرفته، واژه «تربیت» است. برخی معتقدند که این واژه در مفهوم رشد جسمانی و برخی دیگر، آن را در معنای کمال نفسانی به کار برده اند. «گروه سوم» مفهوم کنونی تربیت را که در آموزش و پرورش به کار می رود صحیح نمی دانند. مسئله این پژوهش بررسی مفهومی و کاربردی این واژه از نظر لغوی، قرآنی و علوم تربیتی بوده و هدف از آن، به موازات ارائه مفهومی صحیح از واژه مورد نظر، پاسخگویی به چالش ها و نظرات مخالف آن می باشد. روش این پژوهش، توصیفی و کتابخانه ای مبتنی بر کاوش های لغوی، تفسیری، حدیثی، تاریخی و... است. یافته های این مقاله نشان می دهد که تربیت در دو معنای جسمانی و معنوی به کار رفته، منحصر کردن مفهوم آن در رشد جسمانی صحیح نیست. همچنین باید گفت: کاربرد کنونی این واژه در آموزش و پرورش، که به مفهوم رشد جسمانی و کمال معنوی است، کاملاً صحیح بوده و مطابق با مفهوم اولیه آن است.

فرزندآوری و استمرار نسل، از اهداف اصلی تشکیل خانواده می باشد، اما رسالت برتر، تربیت و پرورش فرزند است که نیازمند وقت و توان کافی، آرامش و آسایش است تا با کنش و واکنش های مناسب، فرزند نیز از تعادل روانی، اخلاقی و هماهنگی بیشتر شخصیتی برخوردار شود. الگوهای ساختار قدرت در خانواده، تأثیر به سزایی در این مقوله دارد. این پژوهش، درصدد بررسی نقش و تأثیر «قوامیت» به عنوان الگوی برگزیده قرآن از ساختار قدرت خانواده در تربیت و تعالی فرزند است که به روش توصیفی تحلیلی، سامان یافته است. یافته های پژوهشی حاکی از این است که مهم ترین راه ایجاد الگوی سالم در احترام به والدین، با نهادینه سازی فرهنگ قدردانی در فرزندان، استفاده بهینه از فرصت والدگری والدین، برقراری روابط محترمانه و صمیمانه بین فرزندان، رشد و تقویت سلامت جسمی شخصیتی فرزندان، تقویت و رشد نقش جنسیتی فرزندان، آموزش و نهادینه سازی غیرت و حیای فرزندان است که علاوه بر رضامندی و تحکیم خانواده ارتباط مستقیمی با تعالی جامعه نیز دارد.

هدف این پژوهش، تحلیل ابعاد، مؤلفه ها و شاخص های سازنده عرصه تربیت دینی، براساس سند تحول بنیادین آموزش و پرورش می باشد. روش های مورد استفاده در این پژوهش عبارت بود از: روش تحلیلی که شامل تجزیه، ترکیب، کشف روابط و کشف شبکه مفهومی ، جست وجوی ارتباط میان مفاهیم مختلف و بازشناسی روابط و شبکه ها بود. یافته های پژوهش در قالب پاسخ به سؤال تحلیل ابعاد و مؤلفه های تربیت دینی در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش انجام شد. جامعه آماری این پژوهش، سند تحول بنیادین، مبانی نظری تحول بنیادین و منابع و مقالات معتبر دینی است. یافته های این پژوهش شامل ابعاد 4 گانه تربیت دینی و 10 مؤلفه تربیت دینی و 44 شاخص اصلی تربیت دینی است که در سند تحول بنیادین مطرح گردیده اند از این رو می توان گفت: سند تحول بنیادین در عرصه تربیت دینی، با منابع معتبر دینی و با نظر صاحب نظران تربیت دینی همسو بوده و نگاه سند به تربیت دینی جامع بوده و زیربنای اصلی تمامی ساحت های تربیتی می باشد. با توجه به اهمیت نقش تربیت دینی مطالعه مذکور برای تصمیم گیرندگان برای دستیابی به اهداف سند تحول بنیادین کاربرد دارد.

ازجمله امور ناپسند در اخلاق اسلامی، مسئله دشنام و ناسزاگویی است که گاه در کلام اهل بیت (ع)، که الگوی گفتاری و رفتاری برای مسلمانان هستند، وارد شده است. این مقاله، به روش توصیفی تحلیلی، ابتدا مصادیق ظاهری دشنام در کلام اهل بیت(ع) را مشخص نموده و سپس، به ماهیت آن در کلام ایشان می پردازد. با جست وجوهای انجام گرفته در احادیث معصومین(ع) این نتیجه حاصل شد که برخی از مصادیق ظاهری دشنام در کلام اهل بیت(ع)، جزئی از لعن و نفرین اند که از دستورات دین و تحت عنوان «تبری» قرار دارند. برخی دیگر از این گونه کلمات مانند زنازاده، از موارد ترجمه غلط در معنای کلمات هستند. اما تشبیه به حیوانات در کلام اهل بیت(ع)، هم درباره مؤمنان و هم غیر مؤمن به کار رفته اند که نشان از عدم مصداق قرار گرفتن این تشبیهات، به عنوان دشنام گویی است؛ چراکه گاه به کار گرفتن چنین تعابیری با توجه به وجه تشبیهه، در فرهنگ زمانه تلقی به دشنام نمی شود. از موارد دیگر اشباح الرجال، خیانتکار و... هستند که با وجود عصمت و علم اهل بیت(ع) و شناخت آنها نسبت به باطن افراد، وصف صورت حقیقی افراد و در جهت اخطار به آنها و یا در مواردی، شناساندن آنها به عامه مردم بوده است. این امر نیز برخلاف کاربرد آن در افراد معمول، به عنوان دشنام تلقی می شود.