فاطمه اباذرپور

گستره عصمت پیامبر اکرم| از مباحث اختلافی مفسران شیعه و سنی است که ذیل برخی آیات نافی عصمت، مانند آیه 2 سوره فتح، مطرح می شود. این آیه به صراحت، از وجود گناه بنده و بخشش آن از طرف خداوند برای رسول اکرم| حکایت دارد. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، به تطبیق دیدگاه علامه طباطبایی(ره) و طبری، دو تن از مفسران برجسته فریقین، در کشف معنای واژه در آیه، و آیات همنوا پرداخته است. درنتیجه با وجود تفاوت هایی در مبانی اعتقادی ، هر دو مفسر، قائل به معنایی متفاوت از «ذنب» و «استغفار» مطرح در آیه، نسبت به دیگر آیات همنوا هستند. طبری براساس قرائن خارجی، از روایت عایشه و دستور استغفار به پیامبر| در آیه 3 سوره نصر، بدون ارتباط مستقیم با معنای لغوی، آن را به مرتبه ای از شکر تعبیر می کند که تعبیری جدید در واژه بنابر اصطلاح عرفانی است. طباطبایی براساس سیاق آیات، گناه مطرح در آیه را به تصور گناه مشرکان نسبت به رسول اکرم| برمی گرداند و بخشش از آن را به معنای پاک کردن آثار حاصل از دشمنی و پیامدهای کینه مشرکان به پیامبر| می داند که مطابق معنای ریشه واژه در ادبیات است.

معناشناسی دانشی است که به مطالعه علمی معانی می پردازد تا با بررسی همه جانبه واژه و روابط آن در جمله، به معنای کاملی دست یابد. یکی از مهم ترین راه هایی که در علم معنا شناسی مورد توجه پژوهشگران واقع شده است تکیه بر روابط هم نشینی و جانشینی است زیرا از طریق شبکه معنایی با تتبع واژه های در سیاق آیات می توان به معنای دقیقی از واژه دست یافت. رسالت اصلی این پژوهش معناشناسی واژه قنوت در آیات قرآن با توجه به کلمات هم نشین و جانشین است. داده های این تحقیق به روش کتابخانه ای و به شیوه توصیفی – تحلیلی می باشد. واژه قنوت واژه کلیدی این پژوهش است که ابتدا معنای لغوی آن استخراج، سپس تمام کاربردهای این واژه به همراه الفاظ جانشین و همنشین و نوع ارتباط آن در قرآن بررسی گردید. با بررسی انجام گرفته این نتیجه حاصل شد که «قنوت» در لغت به معانی مختلفی چون خشوع، خضوع، عبادت، ذلیل و خوارشدن، صلوه، دعای در نماز، قیام، سکوت و... آمده است. این واژه در قرآن در معنای خاضع و مطیع به کار رفته است. کلمات هم نشین «قنوت» در قرآن شامل: الله، رسول، حفظ و ایمان است. هم نشینی آن با دو لفظ اول، دال بر پیروی دائمی بوده و با لفظ سوم بیانگر انجام دادن عمل با تحقق شرایط و هم نشینی آن با ایمان نیز در لزوم وجود باور قلبی است. در محور جانشینی، تسلیم از ارکان اساسی آن است و با عبادت و اطاعت رابطه عام و خاص دارد. همچنین «قنوت» با واژه های علم، خضوع و خشوع رابطه ای لازم و ملزومی دارد که بدون آنها تحقق نمی یابد.

بحث از کتب آسمانی، و اختلاف در تحریف و یا عدم تحریف آنها، از مسائلی است که همواره در طول تاریخ مورد توجه بوده است. مسلمانان که قرآن را به عنوان تنها کتاب و معجزه الهی مصون از تحریف می دانند، بهترین راه اثبات تحریف، و یا عدم تحریف کتب آسمانی را در بررسی این مطلب از نگاه قرآن می دانند. این پژوهش به روش کتابخانه ای و شیوه تحلیلی به این نتیجه رسید که کتب تاریخی و اقوال اهل کتاب نشان می دهد که متن تورات که یهود آن را الهی می داند در دو حادثه تاریخی از بین رفته است و به طور خاص حادثه اول موجب انقطاع سند تورات شد. علاوه بر آن، متن تورات، حاوی توهین ها و تناقضاتی است که بیان از تحریف دارد. سند کتاب انجیل نیز به حضرت عیسی علیه السلام منسوب نیست بلکه به حواریون و شاگردان حضرت منتسب است که به اعتراف خود، سخنان حضرت را به همراه حوادث دیگر آوردند که تقدس خود را از شورا دارد که آن را الهی می دانند . همچنین در متن انجیل، توهین ها، تناقضات، و اشکالات بسیاری وجود دارد که نشان از تحریف انجیل دارد. مفسران مسلمان نیز بر اساس قرآن معتقدندکه در قرآن شواهد بسیاری از تحریف در کتب آسمانی به انواع روش های لفظی، معنوی و عملی توسط یهودیان ومسیحیان آمده است.

ازجمله امور ناپسند در اخلاق اسلامی، مسئله دشنام و ناسزاگویی است که گاه در کلام اهل بیت (ع)، که الگوی گفتاری و رفتاری برای مسلمانان هستند، وارد شده است. این مقاله، به روش توصیفی تحلیلی، ابتدا مصادیق ظاهری دشنام در کلام اهل بیت(ع) را مشخص نموده و سپس، به ماهیت آن در کلام ایشان می پردازد. با جست وجوهای انجام گرفته در احادیث معصومین(ع) این نتیجه حاصل شد که برخی از مصادیق ظاهری دشنام در کلام اهل بیت(ع)، جزئی از لعن و نفرین اند که از دستورات دین و تحت عنوان «تبری» قرار دارند. برخی دیگر از این گونه کلمات مانند زنازاده، از موارد ترجمه غلط در معنای کلمات هستند. اما تشبیه به حیوانات در کلام اهل بیت(ع)، هم درباره مؤمنان و هم غیر مؤمن به کار رفته اند که نشان از عدم مصداق قرار گرفتن این تشبیهات، به عنوان دشنام گویی است؛ چراکه گاه به کار گرفتن چنین تعابیری با توجه به وجه تشبیهه، در فرهنگ زمانه تلقی به دشنام نمی شود. از موارد دیگر اشباح الرجال، خیانتکار و... هستند که با وجود عصمت و علم اهل بیت(ع) و شناخت آنها نسبت به باطن افراد، وصف صورت حقیقی افراد و در جهت اخطار به آنها و یا در مواردی، شناساندن آنها به عامه مردم بوده است. این امر نیز برخلاف کاربرد آن در افراد معمول، به عنوان دشنام تلقی می شود.