پژوهشنامه فرهنگ و رسانه (نامه فرهنگ و ارتباطات)

امکان و ظرفیت های پیاده روی عظیم اربعین به مثابه یک آیین و منسک معنوی را می توان از زوایای مختلف مورد مداقه قرار داد. در سال های اخیر به دلیل حضور گسترده زائران اربعین در عراق و آثار و پیامدهای جهانی آن به مثابه یک پدیده آیینی عظیم، توجه اندیشمندان حوزه های جامعه شناسی دین، علوم ارتباطات، مطالعات فرهنگی، مطالعات تاریخی و تمدنی به این موضوع جلب شده و با رویکردهای اجتماعی، ارتباطی، فرهنگی و تمدنی به ظرفیت های آن پرداخته اند. در این راستا، به دلیل تماس فرهنگی زائران کشورهای مختلف جهان اسلام و از فِرق مختلف و برخی ادیان در این آیین مشترک معنوی، مسئله ارتباطات میان فرهنگی یکی از مسائل برجسته به شمار می آید. لذا این سؤال مطرح می شود که چه راهبردها و سازوکارهایی برای تقویت همگرایی و تسهیل ارتباطات میان فرهنگی زائران ایرانی و عراقی وجود دارد؟ در این راستا نقش گروه ها و نهادهای فرهنگی و سیاست گذاری نسبت به تحقق این امر مهم شایان توجه است. این مقاله با تمرکز بر ارتباطات میان فرهنگی در پی تبیین سیاست های مهم و اثرگذار در افزایش همگرایی میان فرهنگی میان ملت ها در راهپیمایی اربعین می باشد. با استفاده از نظریه تطابق میان فرهنگی سازوکارهایی مانند گفتگوی همدلانه، پذیرایی از میهمانان سایر کشورها، ارتباطات غیرکلامی و نظایر آن بر تقویت ارتباطات میان فرهنگی ملت های حاضر در اربعین در قالب های همگرایی، فرهنگ پذیری، تنظیم و اتحاد می افزاید و بر کیفیت ارتباطات آنها مطلوبیت می بخشد و لذا حضور سالانه میلیون ها زائر با تمایزات هویتی در امر مشترک آیینی و مذهبی، بیانگر بسط تمدنی از طریق مناسبات انسانی و ارتباطات میان فرهنگی در راهپیمایی اربعین حسینی (علیه السلام) خواهد بود.

مشارکت مردمی از جمله مهم ترین پیش نیازهای تحقق پیشرفت در عرصه های مختلف فرهنگی است. بنا بر فرموده رهبر معظم انقلاب، هر جا حضور مردم و مشارکت مردم در امور مختلف به اثبات رسید، انقلاب در آن حوزه پیشرفت کرد. ازاین رو حفظ و تداوم حضور مردم برای ادامه سیر و پیشرفت انقلاب اسلامی در عرصه های مختلف فرهنگی لازم و بسیار حائز اهمیت است. دشمنان انقلاب اسلامی نیز این مهم را به خوبی درک کرده اند و در پی متوقف کردن این تداوم هستند. بنابراین شناخت اقدامات دشمن در این حوزه بسیار ضروری است. بهترین منبع شناخت برای دشمن شناسی نیز مراجعه به بیانات بنیان گذار کبیر انقلاب اسلامی، حضرت امام خمینی (ره) است. زیرا ایشان بر فراز قله بصیرت و دشمن شناسی است و بهتر از هرکس می تواند رویکردهای دشمن را در اقدام علیه امت مسلمان در عرصه های مختلف نشان دهد و راه را برای پیشرفت انقلاب باز کند. بنابراین، پرسش اصلی مطالعه حاضر، تحلیل مؤلفه های نقش بازدارندگی دشمن در مشارکت مردمی است. برای این منظور بیانات امام خمینی (ره) در موضوع مذکور مورد فیش برداری قرار گرفت و با استفاده از روش تحلیل مضمون و با رویکرد استقرایی مورد تحلیل و ارزیابی واقع شد. نتایج حاصله عبارت اند از اینکه: دشمن با رویکردی فرهنگی و با هجوم به سه حوزه «فرآیند مشارکت مردم»، «علل و عوامل مؤثر بر مشارکت مردم» و «موجبات مشارکت»، سعی در نابودی مکتبی دارد که موجبات پیروزی ملت مسلمان را فراهم آورده است.

حفظ و تأمین امنیت در مراسم عظیم اربعین با مشارکت میلیون ها نفر از ملیت ها و مذاهب مختلف که در آن شرکت می کنند، نقشی بسزا در گسترش کمیت و کیفیت آن در سال های آتی خواهد داشت؛ مبتنی بر تجربیاتی که بسیج مردمی در ایران و عراق در مقابله با گروه های مختلف تروریستی و تکفیری کسب نموده اند و همچنین آسیب شناسی سال های گذشته، راهبردهایی برای ارتقاء سطح امنیت و بومی سازی آن با دریافت نظرات خبرگان و کارشناسان ارائه می گردد. این پژوهش با روش فرایند عمومی برنامه ریزی با مدل دیوید و ترسیم ماتریس سوات و با استفاده از چارچوب نظری مکتب امنیتی کپنهاگ انجام و مهمترین راهبردهای بدست آمده گسترش استفاده از ظرفیت های حشدالشعبی در تأمین امنیت مراسم اربعین، آموزش و آگاه سازی زائران و موکب داران و شبکه سازی تخصصی مستقیم حشدالشعبی از آن ها در مسیرهای مراسم اربعین برای تأمین امنیت است.

آیین اربعین حسینی، به عنوان یک پدیده بزرگ دینی، در طول 14 قرن گذشته، همواره محور ماندگاری نهضت عاشورا و گفتمان امام حسینعلیه السلام بوده است. شرکت زائران حسینی در پیاده روی این آیین، هر ساله نمودی از معنویت، فرهنگ، سیاست و اجتماع آنان می باشد. در واقع، شیعیان در این گردهمایی عظیم، از طرفی موجودیت خود را در ابعاد متفاوت به جهانیان اعلام می دارند و از سوی دیگر، حضور خود زائران در این مراسم، موجب تأثیر پذیری و تأثیر گذاری متقابل آنها می شود. لذا این جریان سهم قابل توجهی در اغناء مؤلفه های اجتماعی و سیاسی شرکت کنندگان پیاده روی اربعین و همچنین بازخورد بیرونی آن دارد. در این مقاله، سؤال اصلی عبارت است از اینکه آیین پیاده روی اربعین، چه تأثیراتی داشته است؟ نگارندگان در این مکتوب، در دو بُعد سیاسی و اجتماعی، سؤال فوق را پاسخ و مورد بررسی و واکاوی قرار می دهند و از این دریچه پژوهشی، به جُستار کارکردهای " اجتماعی" نظیر هویت یابی، سبک زندگی، اصلاح جامعه، زمینه سازی ظهور و ...، و هچنین به کارکردهای "سیاسی" نظیر مقاومت، وحدت، امنیت آفرینی، استکبارستیزی و ... می پردازند.

اقناع افکار عمومی در مسایل مختلف از جمله صرفه جویی مصرف آب از موضوعات بسیار مهم کشور به حساب می آید. برای صحبت از متقاعد سازی و تغییر رفتار عموم مردم لازم است ابتدا مفاهیم اصلی مبحث تغییر رفتار، از جمله فرهنگ و آداب و رسوم جمهوری اسلامی ایران مورد بحث و بررسی قرار گیرد. مسأله مدیریت منابع و مصرف آب در جهان و به خصوص در کشور ما که عموم مناطق آن در معرض خشکسالی قرار دارد از مسایل با اولویت مهم کشور به حساب می آید و لازم است پژوهشگران موضوعات مختلف از جمله علوم اجتماعی و علوم ارتباطات برای حل این مسأله به کمک بشتابند. اهمیت مسأله صرفه جویی و هدایت مردم به اصلاح رفتارهای غلط خود، ما را بر آن داشت تا مورد مطالعه را بررسی تلاش های وزارت نیرو برای متقاعدسازی مردم در مصرف بهینه آب از طریق نشانه شناسی آگهی های تولید شده قرار دهیم. همچنین ساختارهای اقناعی آگهی ها و نقاط قوت و ضعف پیام ها مورد واکاوی دقیق قرار گرفت. در واقع در پی بررسی، تلاش های صورت گرفته از جانب فرستنده می باشد و اثر آن بر گیرنده(مخاطب) نیست. این پژوهش به بررسی پنج پوستر در حوزه مصرف بهینه آب با شاخص تکنیک های اقناعی، پرداخته است. جمع بندی عموم آگهی های تولیدی آن است که؛ از تکنیک های اقناعی بهره برده اند، اما برنامه ریزی هدفمند و منسجم در تولید آگهی ها مشاهده نشده است. تکنیک درشت نمایی پیام و واقعیت، بیشترین استفاده را در تکنیک های اقناعی داشته است.

زیاره الاربعین فرصه استثنائیه لمن أراد ان یطهّر نفسه من أدران و أنجاس الجاهلیه سواء أ کانت الجاهلیه الاولی او الجاهلیه الحدیثه. إن المحور الذی یجمع بین هذه الحشود الملیونیه السائره علی الأقدام هو الإمام الحسین علی بن ابی طالب علیه الصلاه و السلام. فلقد  أصبحت کربلاء المقدسه مذ تشرّفت بالدماء المهراقه لسبط الرسول و أصحابه مهوی قلوب الاحرار من شتّی أصقاع المعموره. إن هناک العدید من الدروس و العبر التی یتلقّاها الملایین من الناس فی اجتیاز هذا المشوار حیث یتّجهون نحو غایه واحده .نجد فی هذا الطریق حیث یفضّل الجمیع المشی علی الرکوب و التعب علی الراحه أن الفوارق القومیه و اللسانیه و المظاهریه و الطبقات الاجتماعیه و المهنیه تتلاشی کلها فی سبیل هدفهم السامی و مقصودهم الراقی. فإن الناس تستصغر کل ما تقدّم من خدمات و تضحیات تجاه ما قدّم ابو عبدالله الحسین من القرابین والتضحیات. هناک حاله انسانیه فی هذا الطریق. تتعاطف الناس بعضها مع بعض. کأنّ الناس فی هذا الموسم العبادی ترجع الی فطرت الله التی خلق الناس علیها والتی لا نجدها فی ای موسم من المواسیم و فی ای طقس من الطقوس.تحدث مشاهد انسانیه غایه فی الأخلاق و الثقافه ما لا توجد فی البلاد المتطوره  رغم الإمکانیات المادیه الهائله و الرفاهیه الکثیره. فإذا یدقّق الباحث فی أعماق هذه المسیره الملیونیه، یمکنه إقامه العلاقه بینها و بین الحضاره الإسلامیه الکبرى التی یطمح المسلمون إلیها فی آخر الزمان. إن المسلمین یشکّلون یدا واحده ضد عدو  واحد و کل ما یمتّ بهذا العدو من صله من المظاهر المادیه و الإنسانیه التی صارت الناس تسئم منها. فإن الأمه بهذا التواصل و التکاتف و التؤازر ترجع إلى نبعها الصافی و ماضیها المشرق  لذلک یبدو من الممکن للباحث ایجاد حلقه وصل بین ما نعیشه الیوم من إمکانیات وبین نمط الحیاه الإسلامی و هو یشکّل جزء  من الحضاره الإسلامیه کالکل. یدرس البحث الحالی الآثار و المعطیات التی تمنحنا هذه الزیاره العظیمه و ما تترک من نقاط القوه التی یمکن استغلالها لمستقبل الأمه الإسلامیه.