معماری و شهرسازی ایران

نشانه، عنصر طبیعی یا مصنوعی است که به لحاظ شکل و عملکرد با محیط اطراف متفاوت بوده و جهت القای حس مکان و هدایت گری برای شهروندان مورد استفاده قرار می گیرد. تقویت کردن این عناصر، به عنوان نمود کالبدی ارزش های معنایی و فرهنگی جامعه، می تواند موجبات ارتقای تصویر ذهنی شهروندان و خوانایی فضای شهری را فراهم کند. گام اول برای تقویت نشانه های موجود، بازشناسی آن ها از میان سایر عناصر شهری است. بر این اساس، هدف از پژوهش حاضر، یافتن معیارهای کالبدی تاثیرگذار در نشانه شدن یک عنصر در فضاهای شهری است. یافته های به دست آمده از مبانی نظری و پرسش نامه ای که توسط متخصصین پاسخ داده شد؛ نشان داد که معیارهای مذکور به دو دسته اصلی «تمایز نسبت به بافت اطراف » و «دلالت مشترک میان کاربران » تفکیک می شوند. نتایج حاصل از بررسی معیارهای فوق، متغیرها و روابط متقابل آن ها در جدولی معرفی شده است. این جدول می تواند به عنوان مبنایی برای امتیازدهی و سنجش میان عناصر مختلف در فرم شهری برای بازشناسی نشانه از میان آن ها مورد استفاده قرار گیرد.

با گذشت زمان تحولات فضایی در شهر نیز غیر قابل اجتناب است ولی در این میان تحولات متعادل شهری کاملاً ضروری است. آنچه در شهر تبریز و بالاخص طی سه دهه اخیر قابل تشخیص است افزایش غیرمنطقی ساخت و سازها، گسترش شتابان شهر و تمرکز اقدامات شهری در حومه ها و غافل شدن از بافت های مرکزی شهر و در یک کلام تحولات فضایی نامتعادل در سطح شهر تبریز است؛ لذا به منظور جلوگیری از افزایش نابسامانی ها و لزوم کنترل تحولات فضایی شهری، ضرورت بررسی و تجزیه و تحلیل این تحولات در سطح شهر تبریز مشخص می گردد. سؤالی که این مقاله در پی یافتن پاسخ آن است، این است که آیا نقدینگی حاصل از درآمدهای نفتی کشور در میزان ساخت و ساز در حومه شهرها و به تبع آن گسترش کلان شهر تبریز و در کل در تحولات فضایی این شهر تأثیرگذار بوده است یا نه؟ از طرف دیگر با توجه به رانت موجود در بازار زمین و مسکن که این بخش را به عنوان بستری مناسب و قابل اطمینان برای جذب نقدینگی موجود در جامعه قرار می دهد، فرض نگارنده اینست که اقتصاد و درآمدهای نفتی ایران یکی از اصلی ترین عوامل تأثیرگذار در ساخت و سازهای حومه ای و به تبع آن در تحولات فضایی شهر تبریز بوده است. بنابراین بررسی تأثیرپذیری تحولات فضایی شهر تبریز از اقتصاد نفتی کشور طی سه دهه اخیر هدف اصلی این مقاله می باشد. در این راستا از روش داده گیری ترکیبی - اسنادی و میدانی- بهره جسته شده است و روش مطالعه و تحلیل های پژوهش مبتنی بر روش تطبیقی-استقرایی و تحلیل روند بوده است. نتایج حاکی از آن است که سرمایه های کلان حاصل از درآمدهای نفتی تزریق شده در بدنه جامعه میل به ورود در بازار املاک و مسکن شهری به ویژه در مناطق حومه ای را داشته است که با توجه به نبود سیستم مالیاتی کارآمد غالبا این فعالیت ها رنگ و بوی سوداگرانه و رانت جویانه دارد که نتیجه آن بروز تحولات فضایی نامتعادل در کلان شهر تبریز بوده است.

گردشگری صنعتی است که توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. منطقه آزاد تجاری- صنعتی چابهار یکی از مناطق آزاد ایران است که با توسعه ی کارکردهای گردشگریئمی تواند سبب توسعه منطق های در جنوب شرق کشور شود. این منطقه با وجود جاذبه های متعدد گردشگری، نزدیکی به کشورهای حوزه خلیح فارس و همچنین برخورداری از منطقه آزاد تجاری-صنعتی، می تواند با مدیریت و برنامه ریزی صحیح به قطب مهمی در سطح منطقه تبدیل و به عنوان یکی از محورهای مهم گردشگری کشور مطرح شود. در این راستا هدف از انجام این پژوهش، ارزیابی و اولویت بندی عوامل موثر در توسعه گردشگری منطقه آزاد چابهار و ارائه راهکارهایی به منظور توسعه صنعت گردشگری در این منطقه می باشد. در پژوهش حاضر، روش تحقیق براساس نوع هدف، کاربردی و براساس نوع روش، توصیفی- تحلیلی است .بنابراین در تبیین ادبیات و سوابق موضوع و ارائه مدل شبکه ای پژوهش، از مطالعات کتابخانه ای و برای جمع آوری اطلاعات با توجه به ماهیت تحقیق از روشهای میدانی استفاده گردیده است. همچنین به منظور ارزیابی و اولویت بندی شاخص های ارائه شده ازدروش فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) استفاده شده است. نتایج پژوهش تعیین می کند که از میان شاخص های مورد بررسی، «زیرساخت های گردشگری » و «توان اقتصادی » بیشترین سهم را در توسعه منطقه ایفا می کنند. در واقع یافته ها نشان می دهد که این منطقه علی رغم برخورداری از ظرفیت تبدیل شدن به یک منطقه نمونه گردشگری، کمبود زیرساخت ها و ضعف تبلیغات را به عنوان موانع اساسی در راه رسیدن به توسعه گردشگری دارد. همچنین وجود فرصتهای شغلی، جاذبه های ورزشی- تفریحی و برخورداری از جذابیت های طبیعی به عنوان نقاط قوت و جاذب در کنار سرمایه گذاری های زیر بنایی، از مهمترین رهیافت ها به منظور توسعه گردشگری در این ناحیه تلقی می گردند.

توسعه شهری از جمله پدیده های مهم عصر حاضر تلقی می گردد. در سال های اخیر تمایل به طراحی شهری در فرایند توسعه شهری صرفا به عنوان یک نگرانی بصری (شکل و سبک) دیده شده است. این امر خود موجب کاهش توجه به ابعاد مهم اجتماعی یا زیست محیطی طراحی شده است. مقاله حاضر با مطالعه و بررسی نظام برنامه ریزی کشور انگلستان که رویکرد برنامه ریزی طراحی محور را مطرح می کند و انطباق آن با شرایط نظام برنامه ریزی ایران به ارائه توصیه هایی برای پررنگ ترشدن سیاست های طراحی شهری در نظام برنامه ریزی پرداخته است. لازم به توضیح است که فرایند چهارچوب توسعه اجتماعات محلی به عنوان یکی از ابزارهای برنامه ریزی طراحی محور می تواند به ارتقا کیفیت فضاهای شهری به برنامه ریزان، طراحان و مدیران شهری کمک کند تا از طریق آن کیفیت فضا ارتقا یابد. این مقاله حاصل یک پژوهش است که از نوع توصیفی تحلیلی و بر مبنای مطالعات کتابخانه ای می باشد. نتایج این پژوهش پنج عامل اساسی برای کار بست سیاست های طراحی در فرایند توسعه شهری را به ارمغان می آورد و هدف از آن کمک به تصمیم گیران شهری در مدنظر قرار دادن سیاست هایی طراحی کارا در کنار سایر سیاست های فرایند توسعه شهری می باشد.

بیمار به فردی اطلاق می شود که از ناراحتی یا اختلال روحی یا جسمی و یا هر دوی آنها رنج می برد. بیمارستانها و سایر مراکز درمانی به عنوان مکان هایی به شمار می روند که بیماران جهت تشخیص و درمان بیماری خود به آنها رجوع می کنند، لذا تأثیر گرافیک محیطی بیمارستان بر بیماران با توجه به شرایط حساس و آسیب پذیری بیماران بسیار حائز اهمیت است. یکی از مؤلفه های بسیار تأثیر گذار در گرافیک محیطی بیمارستان رنگ ها می باشند. رنگ عاملی است که هم بر جسم و هم بر روان انسان تأثیر گذار است. لذا این تحقیق به دنبال پاسخگویی به این سؤالها است که انتخاب رنگ در بخش بستری بیمارستان بر اساس چه مؤلفه هایی می باشد و این امر چه نقشی در تشخیص و روند درمان بیماران، روحیات آنها و همچنین عملکرد کارکنان مراکز درمانی دارند. در این مقاله ابتدا به مطالعه ی رنگ و تأثیرات آن بر انسان به عنوان یکی از مؤلفه های مهم گرافیک محیطی پرداخته است، سپس با مشخص کردن وضعیت بیمار و نیازهای وی به بررسی عوامل موثر در انتخاب رنگ ها و تأثیرات آن ها در بخش بستری بیمارستان پرداخته ایم. روش تحقیق بکار گرفته در این نوشتار مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است و رویکردی توصیفی دارد. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد که رنگ ها بنا بر فیزیک خود و همچنین تأثیرات روانشناختی خاص خود می توانند تأثیرات مشخصی را بر بیماران به جا بگذارند و همچنین عملکردهای بخش بستری بیمارستان استفاده از رنگ های مشخصی را طلب می کند و طراح در طراحی بیمارستان می بایست این عوامل را در نظر بگیرد. نتیجه اینکه، به کارگیری صحیح رنگ ها در بخش های مختلف مرکز درمانی از جمله بخش بستری بیمارستان ها عاملی بسیار مهم در روند بهبود بیماران به شمار می آید. طراح با ایجاد محیطی مناسب و مطبوع با استفاده از رنگ ها به طور مستقیم و غیرمستقیم در وضعیت روحی و روانی و همچنین جسمی بیمار تأثیر می گذارد و سرعت روند بهبود وی را تغییر می دهد. بازدهی و کارایی پرسنل بیمارستانی و همچنین وضعیت روحی و روانی همراهان بیمار نیز متأثر از این طراحی می باشد.

مقاله حاضر به بررسی نقش سابقه تحصیلی دانشجویان معماری در روند داوری طرح نهایی آنان می پردازد. ماهیت متفاوت رشته معماری نسبت به سایر رشته ها باعث می شود که معیارهایی که برای قضاوت طرحها در این رشته به کار می روند، صددرصد ثابت و بدون تغییر نباشد. از طرفی نقش غیرقابل انکار عوامل انسانی در داوری طرحها نیز باعث می شود که همواره درصدی انحراف نسبت به معیارها با توجه به سلایق هیات قضاوت وجود داشته باشد. معیارهای داوری طرحهای معماری در بخشهای کلی ایده، روند، ارائه، مسائل فنی، ... قابل تقسیم بندی هستند، اما از آنجا که طرح نهایی دانشجویان معماری آخرین حلقه از زنجیره آموزش و ورود به بازار کار حرفه ایست، در کنار معیارهای معمول، می بایست کلیتی از روند آموزش دانشجو در دوره تحصیل را نیز در قضاوت مورد توجه قرار داد. برای اثبات صحت این موضوع، وجود ارتباط معنی دار بین نمرات طرح نهایی، طرحهای معماری و معدل کل دو دوره فارغ التحصیلان معماری دانشگاه پیام نور مورد بررسی قرار گرفته و روابط معنی دار آماری نشانگر آن بوده است که همبستگی بین نمره طرح نهایی، نمرات طرحهای معماری و معدل دانشجویان وجود داشته و لذا لحاظ کردن سابقه تحصیلی دانشجویان در قضاوت طرح نهایی آنان ضمن ایجاد انگیزه برای تلاش دانشجویان در دوره تحصیل، همراستا با معیارهای قضاوت بوده و نقش سلیقه های فردی هیات قضاوت را در داوری کاهش خواهد داد. همچنین تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که بین نمرات دختران و پسران اختلاف معنی داری وجود ندارد.

شهرسازی دوره ایلخانی بنابر شرایط سیاسی، اجتماعی، مذهبی و فرهنگی به وجود آمده طی حملات مغولان، یکی از تأثیرگذارترین نمونه های تاریخ شهرسازی ایران را شامل می شود. این الگو در بستر ساختار سلجوقی شهرها شکل گرفته و با رشدی سریع، سیر تکاملی خود را به سوی آفرینش کلان شهری طراحی شده طی کرده است. این تحقیق سعی در بررسی محورهای توسعه شهری ایلخانی بنابر عوامل تأثیرگذار بر آن را دارد. بدین منظور علاوه بر تعیین روند تکامل جایگاه شهر در میان ایلخانان، با مطالعه موردی توسعه شهری تبریز، طی مطالعات کتابخانه ای و با رویکردی تحلیلی در صدد نظام مند کردن سیاستهای اعمال شده جهت رشد و توسعه شهرها در دوره ایلخانی است. تبریز شرایط لازم جهت انتخاب شدن به عنوان پایتختی ایلخانی را از نظر اقلیم، اقتصاد و موقعیت استراتژیکی دارا بوده و زمینه های توسعه یکباره شهر با توجه به موارد مذکور فراهم بوده است. بدین ترتیب با بررسی ساختار شهرِ تبریز پیش از ایلخانان بر اساس اسناد و مدارک موجود و تطبیق داده های به دست آمده، و قرار دادن لایه ی دوره ایلخانی بر روی آن، ساختار شهر ایلخانی جهت مطالعه سیاست ها و الگوهای توسعه شهری حاصل گشته است. آنچه در این تحقیق مهم می نماید، بازخوانی سازمان فضائی شهر تبریز در طی دوره های تاریخی پیش از ایلخانان و ایلخانان می باشد که به نحوی رشد و توسعه شهر در طی قرون میانه را آشکار ساخته است. این امر علاوه بر آن که عاملی مهم جهت شناخت نظام تاریخی ساختار شهر تلقی می گردد با تطبیق فضاها و شبکه های ارتباطی بر جای مانده از آنها در کالبد معاصر شهر، طی برنامه ریزی های کلان شهری نیز از دید تقویت هویت تاریخی بافت شهر راه گشاست.

گونه و گونه شناسی از مباحث مهم معماری در دوره معاصر است. شاید بتوان از لحاظ اهمیت این موضوع را در کنار دو موضوع مهم دیگر مباحث نظری معماری یعنی فضا و شکل یا فرم قرار داد. گونه و گونه شناسی حدود دویست سال است که در علوم گوناگون از جمله معماری کاربرد دارد و در سی سال گذشته تعداد قابل توجهی از محققین معماری به آن پرداخته اند. گونه و گونه شناسی سالهاست که در ایران کاربرد دارد و درباره این موضوع گفتگو و بحث می شود اما بندرت وجوه مختلف آن توضیح داده شده است. هدف از ارایه این مقاله توصیفی روشن از موضوع گونه و گونه شناسی و ارایه تفسیرهای گوناگون از آن است. در این مقاله نخست اشاره ای به معنی این دو واژه خواهیم داشت. سپس کاربرد آن اشاره وار در طول تاریخ معماری دیده خواهد شد. بخشی از مقاله به سابقه حضور گونه شناسی در ایران اختصاص داده شده است. در پایان به دو نمونه تفسیر اجتماعی و تکاملی پرداخته می شود.