معماری و شهرسازی ایران

بررسی مبانی نظری شفافیت در هنر و معماری معاصر غرب موضوع این پژوهش می باشد. اهمیت این موضوع، بیشتر از آن روست که با بررسی مقایسه ای نگرش ها و دیدگاه ها پیرامون مفهوم شفافیت در دوره معاصر مبانی شکل گیری این مفهوم و انواع آن با هدف نیل به تعریفی دقیق و ساختاری عینی از مفاهیمی ذهنی و تئوریک، تبیین گردد. این مطالعه از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و اطلاعات آن از طریق کتابخانه ای و اسنادی جمع آوری شده است. بر اساس نتایج حاصله از تحلیل یافته ها؛ به نظر می رسد مبادی شفافیت را می توان در ابتدای مدرنیته و در هنر نقاشی از کوبیسم تا به فوتوریسم و کانستراکتیویسم و آثار دی استیل، کاندینسکی، موهولی ناگی و ماله ویچ جستجو کرد که با چنین رویکردی به خاستگاه و مبانی نظری شفافیت و البته بر اساس تحلیل بناهای آغازین عصر مدرن مفهوم شفافیت در کالبد بنا و معماری را می توان به 8 گروه تقسیم بندی نمود؛ شفافیت واقعی، شفافیت یک طرفه، شفافیت دوطرفه، صفحات شفاف، شفافیت پدیداری دوبعدی، شفافیت پدیداری سه بعدی، شفافیت در معنی، شفافیت ترکیبی؛ که در مصالح و نوع گشایش تجلی یافته و در حیطه گذر و کنترل نور و البته روشنایی معنی دار می باشد و در شفاف بودن ساختمان های معاصر غرب تأثیر بیشتری دارند.

یکی از بحث های مهم کنونی حوزه طراحی شهری موضوع گونه شناسی فضاهای عمومی در شهر است. فضاهای عمومی در طراحی و برنامه ریزی شهری تحت عناوینی همچون «عرصه عمومی»، «فضای شهری»، «مکان عمومی» و ... مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. عرصه عمومی به نوعی یک قلمرو همگانی است که عموم مردم یک شهر حق حضور در آن را دارند. علیرغم این تعریف ساده در تبیین گونه شناختی عرصه های همگانی رویکرد واحدی وجود ندارد. تنوع رویکرد، بسیاری از کارشناسان را در سنجش وضعیت محیطی مکان های یاد شده سردرگم می کنند. این گفتار درصدد یادآوری این مطلب است که می توان با وجود تفاوت دیدگاه ها به شیوه سنجش و تحلیل یکپارچه ای دست یافت. لذا در این مقاله سعی می گردد تا با بررسی دیدگاه ها، تفکرات و نظریات صاحب نظران در حوزه شهرسازی به روش توصیفی-تحلیلی به تنوع برداشت ها از مفهوم عرصه عمومی، قلمرو عمومی-خصوصی، و فضاهای عمومی شهری اشاره گردد. در این راستا به بررسی و تحلیل محتوا و کارکرد فضاهای شهری و در نهایت، نوعی گونه شناسی فضاهای عمومی شهری پرداخته می شود. این برداشت از شیوه های گونه شناسی در مطالعات موردی محله ازگل تهران بازنمون می گردد.

در این مقاله سعی بر آن است تا نشان داده شود که اگرچه در دوران اولیه اسلامی در ایران شاهد حرکت های متقارن با نام های متفاوتی هستیم اما این مهم است که آن ها همگی با نام ایران برخاسته اند و شیوه زندگی یکسانی داشته اند. به هر حال به گفته استاد پیرنیا برای هر ملتی لازم است تا گذشته های خود را به خاطر آورد زیرا گذشته ها روح ملیت آن را تقویت و وطن پرستی را در اعماق قلوب مردم تحریک می کند. شیوه زندگی امروزین ما حاصل سال ها زندگی نیاکان ماست. آن ها فرهنگی را حاصل آورده اند که در زندگی فعلی نیز گریزی از آن نیست. پس آشنایی با سیر تحول تاریخی اجتماعی به وجود آمدن این فرهنگ خالی از فایده نخواهد بود. همچنین تمدن به همه تغییرات کمی و کیفی ای اطلاق می شود که در زندگی بشری حاصل شده و در عرصه حیات مشترک انسان هایی که با هم در ارتباطند مجال ظهور و بروز و ماندگاری و تحول یافته است. تمدن، به نسبت فرهنگ که جزء خالص موجودیت گروه اجتماعی معینی را تشکیل می دهد، بر همه آثار و نشانه ها و دستاوردهای مادی و معنوی راه یافته در زندگی تاریخی مردمی خاص و زمان و مکانی بالاخص اشتمال می یابد. در این رابطه اشیاء و لوازمی که مردم در زندگی روزمره استفاده می نمایند اهمیت خاصی در تحقیق در زندگی و فرهنگ ایشان دارا می باشد و از بررسی آن ها می توان به شیوه زندگی مردم دست یافت. در این تحقیق شاهد آن هستیم که شیوه زندگی و آداب و رسوم ایرانیان از سال ها پیش تاکنون تغییر چندانی نکرده است و این خود حاکی از استحکام فرهنگی و تداوم تمدن باشکوه ایرانی است.

مشارکت کودکان در فرآیند طراحی و برنامه ریزی محیط ها ومنظرهای پایدار شهری در دهه های اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اگرچه این موضوع توانسته در حوزه مباحث نظری از جایگاه ممتازی برخوردار شود، اما در عرصه عملی، طراحی برای این گروه از جامعه همچنان بر اساس برداشت های معمارانه از نیازهای آن ها صورت می گیرد. همچنین به نظر می رسد که این برداشت ها لزوما از نگاهی دقیق به نیازهای واقعی کودکان برخوردار نمی باشد. هدف این مقاله بررسی اهمیت برنامه ریزی و طراحی محیط ها و منظرهای شهری برای کودکان از نگاه آن ها و نه تنها بر پایه استنباط بزرگسالان است. با توجه به کاهش میزان حضور کودکان در محیط های باز شهری به خصوص پارک هایی که به منظور آن ها طراحی می گردند، این مقاله در راستای پاسخگویی به دو سوال اصلی شکل می گیرد: آیا می توان عدم برقراری ارتباط کودکان با منظرهای طراحی شده، به واسطه برآورده نشدن نیازهای اصلی جسمانی و معنوی آن ها را یکی از دلایل اصلی این کاهش دانست؟ و والدین تا چه میزان می توانند در کاهش فاصله میان نیازهای واقعی عملکردی و زیبایی شناسان کودکان و درک طراحان از این نیاز ها و ترجیحات، مؤثر واقع شوند؟ برای یافتن پاسخ پرسش های مطرح شده داده هایی با استفاده از تکنیک پرسش نامه، از کودکان 6-10 سال و والدین آن ها در درون و بیرون پارک های محلی در شهر تهران، به دست آمده است. با این هدف که اهمیت مشارکت کودکان در بهبود عملکرد پارک های محلی و نهایتا بهبود روند رشد آن ها مشخص گردد.

به استناد بررسی های مختلفی که تاکنون به انجام رسیده است، شهرنشینی و به دنبال آن ارتباط کمتر کودکان با طبیعت، فرصت بازی کودکان در فضاهای باز شهری را کاهش داده است، از این روست که شهرداری ها موظفند زمین های بازی مناسب و شایسته ای را برای کودکان احداث نمایند. از سویی مشکلات زمین های بازی فعلی در پارک ها، قادر است حوادث متعددی را برای کودکان به وجود آورد، لذا از آن جایی که یکی از راه های کاهش صدمات مرتبط با بازی، توجه به مواد سازنده وسایل و انتخاب مواد مناسب تلقی می شود، در این مقاله سعی شده است تا برای انتخاب مواد مناسب جهت استفاده در مبلمان و تجهیزات فضای بازی کودکان، راهکارهایی مقتضی، پایدار و در عین حال قابل حصول معرفی گردد. در این پژوهش برای بررسی مبلمان پارکی و تجهیزات فضای بازی کودکان، سه منطقه (1 و 6 و 19) از میان مناطق شهرداری تهران به صورت نمونه گیری غیر احتمالی و با توجه به موقعیت های متفاوت جغرافیایی آن ها انتخاب شده اند. به استناد بررسی مدارک و مصاحبه های انجام شده و همچنین بررسی فنی مواد، مجموعه ای از خواص و ویژگی های مواد جمع آوری و با توجه به کاربرد مبلمان و تجهیزلت مورد نظر، 9 فاکتور برای ارزیابی مواد تعیین گردید. از میان مواد نیز 13 مورد که قابلیت استفاده در فضای باز را داشته باشند، انتخاب شدند. گزینش نهایی مواد نیز بر اساس کاربرد روش آنالیز سلسله مراتبی «AHP» و فاکتورهای ارزیابی صورت گرفته که نتیجه ان ارائه جدولی از مواد پیشنهادی برای مبلمان پارکی و تجهیزات زمین های بازی کودکان در مناطق منتخب، بوده است. جدول مزبور، راهنمای مناسبی برای استفاده طراحان و سازندگان وسایل ذیربط خواهد بود.

انتخاب مدیران پروژه شایسته یک فاکتور کلیدی در موفقیت پروژه است. ماهیت انتخاب مدیر، یک مسئله چند شاخه پیچیده است که شامل معیارهای کیفی و کمی است که گاهی ممکن است باهم تناقض داشته باشند و یا اینکه مبهم باشند. بنابراین پیچیدگی و اهمیت مسئله، استفاده از روش های تحلیلی را به جای تصمیمات شهودی ایجاب می کند. روش VIKOR یک روش جدید برای حل مسائل تصمیم گیری چند معیاری با معیارهای متناقض و غیر قابل اندازه گیری است که هدف آن انتخاب بهترین گزینه بر اساس نزدیک ترین جواب ممکن به جواب ایده آل است. از طرف دیگر بسیاری از خصوصیات فردی که برای انتخاب مدیر در نظر گرفته می شود مانند توانایی سازماندهی، خلاقیت، شخصیت و رهبری دارای ابهام و بی دقتی هستند، بنابراین تئوری مجموعه های فازی به عنوان یک ابزار ضروری برای ایجاد یک چارچوب تصمیم گیری که قضاوت های مبهم فرآیند انتخاب مدیران را به هم می پیوندد، به وجود آمده است. در این مقاله مدل تصمیم گیری چند شاخه با استفاده از تئوری مجموعه های فازی و روش VIKOR برای انتخاب مدیر پروژه های عمرانی پیشنهاد شده است. سپس با استفاده از مدل پیشنهادی در یک تجربه عملی، مدیر مناسب جهت پروژه های عمرانی شهرداری کرج انتخاب شده است. نتایج نشان می دهد با استفاده از این مدل، می توان شایسته ترین افراد را در چارچوب تصمیم گیری گروهی برای مشاغل مهم انتخاب کرد و بدین وسیله نظام شایسته سالاری را تحقق بخشید و از مزایای این نظام در اصلاح و بهبود مدیریت جامعه در آینده بهره برد.

فقدان هویت در بافت های شهری، عدم توجه به فراهم نمودن کیفیت مناسب زندگیو تمرکز عاملین امر در پیشبرد جنبه های کمی و فیزیکی ساخت و ساز سکونتگاه ها از عواملی بوده که رضایت ساکنان را از اجزای طرح های شهری برآورد نکرده است. هدف از نگارش این مقاله ارائه راهکارهایی در جهت لحاظ نمودن عنصر هویت به طریقی کلی در مقیاس های مختلف سکونت می باشد. روش اتخاذ شده در این مقال ساختار چهار ردیفه ای از سکونت تحت عناوین "آبادی"، "فضای شهری"، "نهاد یا مؤسسه" و "خانه" است که شولتز ارائه می کند و بدین ترتیب تقسیم بندی جامعی از شهر را به دست می دهد. تدابیر اتخاذ شده در مقیاس آبادی شامل استفاده از قوانین گشتالت و تحلیل دورنمای شهر به وسیله آن ها است. در عرصه عمومی آنچه مورد اهمیت است دسترسی همگانی در جهت افزایش حضور، مداخله و مشارکت در فضا برای شکل گیری تصویر ذهنی و هویت یابی در خلال این امر است. انعطاف پذیری فضاهای شهری، اتخاذ معیارهای زیبایی شناسانه، توجه به روابط توده و فضا و سازگاری ساخت و ساز های جدید با روحیه مکان از سایر موارد مورد توجه در این سطح بوده است. مهم ترین نکته در برداشت تصویر ذهنی مطلوب ایجاد واحدهایی همسایگی با لبه های مشخص در سطح شهر است. در نهاد عمومی توجه به این نکته که معماری عمومی باید برخاسته از فرهنگ و محیط باشد مدنظر بوده و خانه به عنوان خصوصی ترین عرصه باید به منزله مکانی در نظر گرفته شود که شخص گویی صندوقچه ای از چیزهایی را که به آن تعلق دارد در آن جمع آوری کرده است و با رسیدن به آن آرامش می یابد. در نتیجه اجرای موارد فوق و پرهیز از اقدامات مقطعی و موردی می توان انتظار داشت که ساکنان به محل سکونت خود در نتیجه برخورداری از سطح کیفیت مطلوب تعلق حس نموده فرسودگی بافت ها، مهاجرت های بی برنامه و ناهنجاری های اجتماعی و ... کمرنگ تر گردد.

خیال از کلیدی ترین مفاهیم در حوزه علوم اسلامی و معرفت شناسی است، چنانکه در مطالعات ادیان و الهیات، در مسئله تجربه دینی و امر قدسی و در هنر به عنوان اصلی ترین عنصر در آفرینش اثر هنری، بدان پرداخته اند. در غرب، بر خلاف دیدگاه اسلامی، خیال در بیشتر موارد در مقابل عقل قرار گرفته است. در حکمت اسلامی خیال یکی از مراتب پنجگانه وجودی عالم هستی و یکی از مراتب وجودی و معرفتی نفس انسان است و به نوعی بین دو عالم محسوس و معقول قرار می گیرد. از نظر متفکران اسلامی، خیال یکی از پنج حس باطنی است که مدرک صور جزئیه و خزانه حس مشترک می باشد. از طرف دیگر خیال خود دارای مراتبی است: خیال متصل (مقید) که ادراک خیالی آدمی از عالم ملک و خیال منفصل (مطلق) که ادراک خیالی از عالم ملکوت و مجرد می باشد. در این دیدگاه، خیال می تواند اسباب وصول به صورت های روحانی و متعالی را ممکن سازد و به هنرمند در سلوک و ارتباطش با ملکوت و انقطاع از نفس اماره و جهان حس، یاری می رساند. در این مقاله به تشریح معنای خیال در غرب و تأثیر آن بر هنر غربی و سپس مقایسه آن با مفهوم خیال در اندیشه اسلامی و ارتباط آن با هنر قدسی پرداخته و در نهایت اهمیت و جایگاه خیال در فرآیند آفرینش و خلق اثر هنری از منظر اسلامی تبیین و ارائه می گردد.

امروزه توسعه و احیای کالبدی در قالب پروژه های مختلف ساختمانی اعم از ساختمان های جدید و یا پروژه های بازسازی، بهسازی و نوسازی در بافت های تاریخی در مناطق مختلف دنیا اجرا می شود. نحوه و میزان مشارکت مردم، فعالیت فنی کارشناسان و عملکرد مدیریتی مسئولین به عنوان حاملین هر نوع توسعه و احیاء، روابط و نوع همکاری آن ها از پارامترهای مهمی است که توجه به آن می تواند در موفقیت یا شکست هر پروژه ساختمانی نقش اساسی داشته باشد. با توجه به این امر و اعتقاد به نقش کلیدی تقسیم وظایف مناسب در هر پروژه اجرایی به منظور تضمین آینده پروژه، تحقیق حاضر چند نمونه کار انجام شده در این زمینه را بررسی و با مقایسه آن ها به دنبال دستیابی به نتیجه ای قابل استناد می باشد. در نهایت تحقیق به دنبال این رویکرد است که توسعه پایدار بدون ایجاد ساختار مطلوب برای فعالیت حاملین احیاء و مشارکت آن ها امکان پذیر نیست. در احیاء بافت های تاریخی و احیای کالبدی فضاها و یا ایجاد آن، پایداری وفتی اتفاق می افتد که حضور مردم چشمگیر باشد و این حضور وقتی نمایان است که در فرآیند طراحی، ساخت، مدیریت و برنامه ریزی اقتصادی-کالبدی-فرهنگی نقش آفرین باشد. اگر مردم در فرآیند ساخت و ساز نقش داشته باشند و کارفرمایی پروژه از دولت به مردم سپرده شود اولا کارشناسان برای انجام عمل کارشناسی از قید و بند های دولتی آزاد و دارای اختیارات تام می شوند، ثانیا مردم جزئی از فرآیند ساخت و اجرا می شوند و ثالثا دولت نقش مهم خود یعنی سیاست گذاری و حمایت را ایفا می کند.