مدیریت دانش اسلامی

دانش اسلامی که آمیزه ای ازعلوم و معارف اسلامی ونیز دانسته ها، استعدادهاو تجربه های عالمان مسلمان است؛ ریشه در عقل و وحی دارد و بدین سبب ناظر بر شئون مادی و معنوی و نیز دنیوی و اخروی انسان است و برای همین می تواند به عنوان روح علوم به دیگر دانش ها جهت دهد و آنها را علاوه بر شئون مادی در جنبه های معنوی انسانی نیز اثربخش سازد، سؤال اساسی این است که از زاویه نگاه مدیریتی چگونه می توان علوم اسلامی را مدیریت کرد و برای مدیریت آن چه راهکاری وجود دارد؟ پاسخ به همین پرسش، دراین اثر، مورد نظر است. که این مقاله؛ با تبیین مفهوم علوم اسلامی و مدیریت دانش، تأثیر فن آوری در مدیریت دانش را بازگو نموده و نظام های دانش مدار را مهم ترین رهیافت مدیریتی در علوم اسلامی معرفی کرده است.

نوشتار پیش روی ارائه تجربیاتی است که در طی سال ها کار نظری و عملی در حوزه تدوین اصطلاحنامه های علوم اسلامی بدست آمده است. تمرکزاصلی این مقاله بر چالش های فراروی بکارگیری اصطلاحنامه های علوم اسلامی به منظور مدیریت دانش اسلامی بخصوص در بخش شناخت صحیح اصطلاحات یک شاخه از شاخه های علوم و معارف اسلامی و پرهیز از خلط میان نگاتشت اصطلاحنامه ی علوم و نمایه سازی متون است. از این رو، پس از تبیین ارتباط میان مدیریت دانش اسلامی با فناوری های نوین اطلاعات و علم اطلاعات و دانش شناسی؛ به نقش اصطلاحنامه ها به عنوان ابزار مدیریت اطلاعات که کمک بزرگی به مدیریت دانش می نماید، اشاره شده و مباحثی، همچون: تعریف اصطلاح، زبان اصطلاحنامه ای و ساختاری، انواع اصطلاح، روابط میان اصطلاحات مطرح گردیده و به چالش هایی در هریک از آنان اشاره شده و راهکارهایی برای برون رفت از آن ها به اختصار بیان شده است.

سازماندهی اطلاعات، راه کار مناسب و مقبولی برای مدیریت اطلاعات و تمهیدی برای مدیریت دانش به شمار می آید. علوم اسلامی در بین سایر علوم بشری بخاطر توجه فراوان مسلمانان و حتی غیر مسلمانان به آن، نیاز مبرم به سازماندهی اطلاعات و بالاتر از آن، مدیریت محتوایی آن دارد. <br />نمایه کردن منابع علوم اسلامی گام مؤثری در سازماندهی اطلاعات آن می باشد. اما نمایه های رایج فعلی اطلاعات، که برای سازماندهی سایر علوم به کار گرفته می شود، به صورت تک اصطلاحی است و این روش گر چه مقداری زیادی از سازماندهی اطلاعات را زیر پوشش قرار می دهد، ولی کافی و مستوفا نیست و کاربر را به مقصد نهایی نمی رساند. آنچه در این مورد می تواند اطلاعات را به خوبی سازماندهی و کاربر را به خواسته اصلی اش رهنمون و رضایت وی را جلب کند، نمایه ترکیبی است، که با انتخاب دو یا چند اصطلاح و چینش آنها به صورت ترکیبی ، یک چکیده نمایی تشکیل می گردد و موضوع مورد نظر را به روشنی نشان می دهد و این روش نمایه سازی، نوآوری و ابتکاری در سازماندهی اطلاعات محسوب می شود و می تواند انقلابی در این حوزه به وجود آورد.

بسیاری از آثاری که در حوزه اخلاق اسلامی نگاشته شده است ناظر به ارائه نظام اخلاقی نیست؛ برخی درصدد تبیین نظام اخلاقی اسلام برآمده و با همین عنوان آثاری نیز ارائه داده اند اما آنچه در عمل مشاهده می شود بیان کلیاتی مرتبط با نظام اخلاقی است و اثری از جزئیات و تفاصیل روابط درونی اضلاع یک نظام که لازمه قطعی آن می باشد به چشم نمی خورد. گرچه عده ای سعی کرده اند با بیان مؤلفه های نظام اخلاقی اسلام به حل این مشکل بپردازند؛ لیکن نقیصه ای که در تبیین نظام اخلاقی اسلام به چشم می خورد صرفاً با بیان کلیاتی از قبیل مؤلفه ها برطرف نمی شود بلکه آن نیازمند کشف همه ابعاد ، زوایا و روابط درهم تنیده میان آن است. در این مقاله تلاش بر این است با بهره گیری از ابزارهای مهندسی محتوا نظیر اصطلاح نامه و هستان شناسی، راهکاری منطقی جهت کشف نظام اخلاقی اسلام ارائه شود.

نگارنده در این نوشتار بعد از پذیرش تحول و تجدد در زمینه ی مسایل، روش ها، مبانی ومبادی علم کلام و...ولی به جهت تغییر نکردن موضوع و غرض وهدف علم کلام، این نوع تحولات را تحول در ماهیت علم به حساب نیاورده است. از طرفی دیگر قایلان به تغییر ماهیت، ادله متقنی هم برای ادعای خودشان ندارند.   سپس مسایل جدید کلامی را به عنوان هر نوع تحول مرتبط علمی-  اعم از مسایل مرتبط ، روش های مرتبط، مبانی مرتبط و .... -  با باورهای دینی اعتقادی و غیراعتقادی  مطرح کرده است. و براساس تعریف فوق ساختار مسایل جدیدکلامی به قرار ذیل خواهد بود:

پژوهش حاضر با هدف تبیین تأثیر کتابخانه های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی  بر ارتقاء مهارت های سواد اطلاعاتی کاربران با روش پیمایشی-توصیفی انجام شد. جامعه پژوهش را 440 نفر از کاربران کتابخانه های عمومی و تخصصی پژوهشگاه (دارای مدرک کاردانی به بالا) تشکیل می دادند که بر اساس روش تصادفی ساده 205 نفر از میان آنها انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه طراحی شده بر اساس مولفه های موجود در منابع معتبر بود. از میان 205 پرسشنامه توزیع شده، 174 پرسشنامه توسط کاربران تکمیل گردید. یافته ها حاکی از آن است که کتابداران کتابخانه های پژوهشگاه تاثیر متوسطی در ارتقای سواد اطلاعاتی کاربران دارند. در حالی که فناوری ها و امکانات موجود در کتابخانه های پژوهشگاه نقش موثرتری را در ارتقای سواد اطلاعاتی کاربران ایفا نموده اند. امتیاز به دست آمده برای میزان تاثیر آموزش های ارائه شده توسط کتابخانه به کاربران بیانگر وضعیت نامطلوب این عامل است. عامل بعدی یعنی کاستی های موجود در کتابخانه های پژوهشگاه موانع زیادی برای ارتقای سواد اطلاعاتی کاربران ایجاد نموده اند. به طور کلی برآیند تاثیر عوامل مورد بررسی تاثیر نسبتاً مطلوب کتابخانه های پژوهشگاه بر ارتقای سواد اطلاعاتی کاربران را نشان می دهند. در میان عوامل نیز کاستی ها بیشترین تاثیر را نسبت به دیگر عوامل بر ارتقای سواد اطلاعاتی کاربران داشته اند. در پایان پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت عوامل موثر بر ارتقای سواد اطلاعاتی به کتابخانه های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ارائه شده است.