مدیریت دانش اسلامی

ساختارهای فقهی را با معیارهای گوناگونی می توان ترسیم کرد. یکی از معیارهای ساختارسازی فقه، روابط انسانی (رابطه با خدا، خود، انسان های دیگر و طبیعت) است. گرچه فقیهان متقدم از این معیار بهره نبردند، اما استفاده از آن در میان متأخران فقها و اندیش وران فقه بسیار است.<br /> این مقاله با جست وجو در میان کتاب های فقهی، ابتدا ساختارهای مبتنی بر روش مذکور را استخراج نموده و سپس از میان آنها ساختارهایی که طراحان آنها تصریح به پیروی از معیار روابط انسانی کرده یا این معیار در ساختارشان جایگاه ویژه ای دارد را گزینش کرده است.<br /> در این مقاله، شش ساختار ناظر به روابط انسانی معرفی و بررسی می شوند که عبارتند از: ساختار آیت الله مشکینی در الفقه المأثور، ساختار آیت الله اعرافی در فقه تربیتی، ساختار آیت الله اشتهاردی و آیت الله یزدی در مقدمه کشف الرموز، ساختار دکتر گرجی در کتاب تاریخ فقه و فقها، ساختار آل نجف در کتاب الحلال و الحرام فی الشریعه الاسلامیه و ساختار برجی در مقاله «دسته بندی های ابواب فقه».<br /> دستاورد مقاله نشان می دهد، اکثر دانشوران متأخر برای ساختاربندی فقه به گونه ای از معیار روابط انسانی بهره برده اند و این معیار در میان متأخران و معاصران فقه پژوه، رایج و کاربرد بسیاری دارد. بهره گیری از این معیار در ساختار، نشانگر توجه به انسان، نیارها و روابط او است. چنین رویکردی در ساختاربندی فقه، متمایز از رویکرد فقیهان متقدم و دارای اهمیت است و سوگیری متفاوت دانشوران کنونی فقه را نشان می دهد.

مشکلات فراروی ترجمه متون و معادل یابی واژگان و اصطلاحات علوم اسلامی اقتضا می کند که از نویسه گردانی واژگان استفاده شود. استفاده از نویسه گردانی و شرح واژگان، سبب انتقال دقیق تر مفاهیم اسلامی، تعمیق آشنایی کاربر با اصطلاحات اسلامی و تسهیل در نشر معارف اسلامی در جهان می شود. از طرفی، عدم انضباط در نویسه گردانی، سبب هرج ومرج در کیفیت ورود اطلاعات در پایگاه داده ها شده و نیز سردرگمی کاربر، صرف وقت بسیار و عدم دست یابی به همه اطلاعات موردنظر در زمان بازیابی اطلاعات را در پی دارد.<br /> هدف این پژوهش، اثبات ضرورت مدیریت نویسه گردانی از طریق استاندارد سازی و نظام ارجاعات در مترادف ها است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی با مراجعه به اسناد و مدارک موجود به صورت نشر مکتوب یا دیجیتال انجام شده است. دستاوردهای تحقیق عبارتند از: لزوم سیاست گذاری، استانداردسازی نویسه های اصطلاحات همراه با تبیین مفهومی واژگان نویسه گردانی شده و ضرورت استفاده از نظام ارجاعات برای ارجاع به نویسه های استانداردشده. موفقیت در این کار، نیازمند مشارکت و همکاری مراکز پژوهشی، آموزشی، کتاب خانه ها، مراکز نشر و پایگاه های اطلاعاتی برخط به ویژه راهنماهای اینترنتی و موتورهای جستجو در سطح ملی و بین المللی است.

در نوشتار پیش رو، حوزه مهدویت پژوهی به عنوان دانش نوپا و مستقل با اصطلاح جدید به وسیله رشته آینده پژوهی مورد بررسی و مداقه قرار می گیرد. مقاله با ذکر مقدمه ای شروع و با بیان مفهوم شناسی واژگانی مانند: مهدویت پژوهی، آینده پژوهی و اصطلاح نامه شناسی ادامه پیدا می کند و سپس به تعیین قلمروی بحث پرداخته می شود. رسالت اصلی مقاله، پرداختن به حوزه مهدویت پژوهی به عنوان یک حوزه دانشی با نگرش گذشته پژوهی و آینده پژوهی است. بنابراین فرایند بحث به تبیین مهدویت پژوهی با دو رویکرد پسینی و پیشینی همت گماشته شده و در آخر، چشم انداز مهدویت پژوهی با دو نگرش اکتشافی و هنجاری، با رویکرد آینده پژوهی ترسیم می گردد. در نگرش اکتشافی، به گرایش و رشته بودن حوزه مهدویت پژوهی و در نگرش هنجاری، به میان رشته بودن مهدویت پژوهی به عنوان دانش مستقل اسلامی نظر داده می شود.

«مدیریت دانش» از موضوعات مهمی است که در حوزه های مختلف دانشی کاربرد بسیار دارد. مقاله پیش رو، دربردارنده مباحثی درباره مدیریت دانش در حوزه مطالعات مهدوی است. نظام موضوعات مهدوی، منابع و کتاب خانه های مهدوی، محققین و پژوهشگران مهدویت پژوه، مراکز و پژوهشکده هایی که در حوزه مهدویت کار پژوهشی و فرهنگی انجام می دهند، نرم افزارهای تولید شده با محوریت مهدویت، همه از مصادیق مدیریت دانش اسلامی در حوزه مطالعات مهدوی به شمار می آیند. در این مقاله به نظام موضوعات مهدوی و نقش آن ها در مدیریت دانش اسلامی پرداخته شده است. . بر این اساس پرسش اصلی نوشتار حاضر آن است که: موضوعات مهدوی چگونه دسته بندی می شوند و در مدیریت دانش اسلامی چه نقشی دارند؟ بدیهی است از طریق دسته بندی های نظام مند، می توان مفاهیم و اصطلاحات جدید در حوزه مهدویت را کشف نموده و بر غنای اصطلاح نامه معارف مهدوی افزود؛ چنین رویکردی می تواند یک نوآوری در مطالعات مهدوی باشد.

تفاوت مسئله ما با گذشتگان در تفاوت نگرش به طبقه بندی علوم و رده بندی منابع است. مبنای طبقه بندی آنان، ماهیت و هدف علوم بود. برای نمونه فارابی در سرآغاز کتاب ارزشمند احصاء العلوم همه علوم را در پنج طبقه ساماندهی کرده است. اما در عصر مدرن مدیریت جزئیات دانش و مدارک، اصل هزینه و فایده و پیدا کردن خلأهای دانشی مبنای رده بندی منابع است.<br /> طبقه بندی علوم برای تمدن گذشته اسلامی مناسب بود؛ اما برای تمدن سازی نوین اسلامی نیازمند مدیریت اطلاعات و علم سنجی هستیم؛ زیرا در عصر دیجیتال، داده ها و اطلاعات با سرعتی سرسام آور در حال افزایش است و باید روش هایی برای بهره بردن از آن ها به وجود آورد. ابزارهای سازماندهی و مدیریت اطلاعات نقش قابل توجهی در این زمینه دارند؛ البته داده کاوی مهم ترین آن هاست.<br /> هدف از انقلاب اسلامی در ایران ایجاد تمدن جدید متمایز از تمدن غرب است. تمدن سازی نوین اسلامی رسالتی است که ضرورت دارد همگان برای تحقق آن تلاش نمایند. پرسش اصلی این پژوهش نیز آن است که برای تمدن سازی نوین اسلامی در حوزه طبقه بندی علوم و رده بندی منابع چه باید کرد؟ روش پژوهش کتاب خانه ای است و بر نظریه های علم اطلاعات و دانش شناسی مبتنی است. نتیجه ای که این پژوهش در پی دارد، به کار گیری ابزارهای سازماندهی اطلاعات، داده کاوی و علم سنجی است تا بتوان وضعیت موجود را شناسایی کرد و با نیازسنجی پژوهشی، راهنمای علمی تمدن سازی نوین اسلامی شد.

هدف از این نوشتار، بررسی استفاده از داده های مستند کتاب خانه ای در ویکی شیعه است. پژوهش از نوع توصیفی و به روش کتاب خانه ای و تحلیل محتواست. جامعه آماری شامل تمام مدخل های اشخاص ویکی شیعه فارسی است. چون آمار دقیقی از تعداد مدخل ها نداشتیم و به تعداد آن ها افزوده می شد، نمونه صدتایی به روش نمونه برداری، تصادفی طبقه ای انتخاب گردید. سپس بر اساس نمونه برداری هدف دار، شش پایگاه مستند کتاب خانه ای انتخاب و مدخل های اشخاص ویکی شیعه در آن ها جستجو گردید و نتایج توسط نرم افزار spss تجزیه و تحلیل شد.<br /> یافته های پژوهش نشان می دهد که اطلاعات 88 درصد از مدخل های بررسی شده، در پایگاه های مستند کتاب خانه ای وجود دارد که به ترتیب: بانک مستندات کتاب خانه ملی ایران، برگه دان مستند مجازی بین المللی و شماره استاندارد بین المللی نام، بیشترین درصد فراوانی را به خود اختصاص داده اند. همچنین، اطلاعات بیش از نیمی از این مدخل ها، در بیش از پنج پایگاه بررسی شده، موجود است. همچنین بیشترین میانگین به برگه دان مستند فراگیر و کمترین میانگین به بانک مستندات کتاب خانه ملی ایران مربوط است و با توجه به این که مقدار خطای آلفای آزمون برابر با صفر است، تفاوت میان میانگین های پایگاه های داده ای مستند و مدخل های اشخاص ویکی شیعه در سطح اطمینان 95 درصد، معنا دار است. پیوند بین فهرست های مستند کتاب خانه ای و ویکی شیعه، ضمن پیدایی نمایی بهتر منابع کتاب خانه ها و افزایش اعتبار علمی مقالات ویکی شیعه، الگویی را برای استفاده در سایر پایگاه ها و نیز شیوه ای را برای همکاری میان کتاب خانه ها و ویکی ها و حرکت به سوی وب معنایی فراهم می کند.