علوم قرآن و حدیث

علوم قرآن و حدیث

رهیافت هایی در علوم قرآن و حدیث سال پنجاهم بهار و تابستان 1397 شماره 100 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی مبانی اصالت صلح در کتاب و سنت با رویکرد انتقادی نسبت به تفسیرهای متون مقدس در دوره میانه(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۶۸ تعداد دانلود : ۳۱۱
بسیاری از اندیشمندان و اسلام شناسان غربی، هنگام بررسی دین اسلام و شخصیت تاریخی پیامبر (ص)، به این نتیجه رسیده اند که دین اسلام و پیامبر (ص) رسالت خود را از راه جنگ و ابزار خشونت پیش برده و اهداف خود را از طریق شمشیر پیگیری کرده است. اما باید گفت این نوع برداشت از سیره روابط خارجی پیامبر (ص) بیشتر بازتابی از اجتهادات و تفاسیر دانشمندان دوره میانه اسلامی است تا رفتار و گفتار سیاسی پیامبر (ص). مفسران در این تفاسیر به صورت ناخودآگاه اقتضائات زمانی-مکانی عصر خود را به متون مقدس عرضه داشته اند که در برخی موارد کژتابی در فهم مراد واقعی متون پدید آمده است. تفسیرها و اجتهادات افزون بر تاثیرپذیری از تنگناهای تاریخی پیش روی فهم مفسران، تابعی از خواسته های سیاسی خلفا و فرمانروایان دوره میانه اسلامی نیز بوده اند، چرا که در مقطع زمانی کوتاهی پس از وفات پیامبر (ص) گرایش به کشورگشایی و فتح سرزمین های دیگر نیازمند دستاویزهای نظری و درون متنی از کتاب و سنت بود. برای برآورده شدن این نیاز سیاسی، نظریه پردازان وابسته به دستگاه خلافت، حسب مورد به جعل رویات و اخباری در زمینه جهاد ابتدایی مبادرت کرده اند، همچنین در این راستا با نگاه گزینشی به قرآن، آیات صلح و مدارا که در تباین با روحیه کشورگشایی بود را با اهرم نسخ از میان برداشتند.
۲.

بررسی بلاغت دعای دو پیامبر (زکریا و نوح) در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۵ تعداد دانلود : ۴۲۵
موضوع پژوهش حاضر، بررسی وجوه بلاغی برخی ادعیه حضرت زکریا و حضرت نوح است که به طور خاص در آغاز یا میانه آن، لفظ "ربّ" و مشتقات آن به کار رفته است. هدف کلی پژوهش، نشان دادن نقش اسلوب دعا، در شناخت بلاغت قرآن و دامنه تأثیر آن بر مخاطبان و افکندن طرحی نو در تحلیل وجوه بلاغی متون مقدس ادبی طرحی نو است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی و از مهمترین دستاوردهای آن عبارت است از: الف) ادعیه مشتمل بر لفظ «رب» و مشتقات آن در قرآن، اغلب از نوع طلب و درخواست است. ب) دعای دو پیامبر به طور خاص، به ویژگی های برجسته ای متّصف است همچون گزینش دقیق واژگان، تغییر سبک بیانی یا عدول از مألوف که مهم ترین مؤلفه های آن تقدیم و تأخیر، ایجاز حذف، اطناب غیر مخل به معنا، التفات و تصویرپردازی های زیبا است و بیشتر از خلال آرایه های بیانی: استعاره، مجاز و کنایه تجسم یافته است. ج) زبان و لحن سخن نوح به مقتضای شرایط مصمّم تر، بی پرده تر و تهدیدآمیز است و کارکردی تنذیری دارد. اما زبان زکریا (ع)، زبان مناجات و لطافت و رحمت است. امید است که این مختصر بتواند برگ سبزی بر شاخسار درخت سایه گستر و پربار پژوهش های نوین قرآنی قلمداد گردد .
۳.

موسیقی عربی و قرائت قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۰۹ تعداد دانلود : ۶۱۰
این موضوع که جایگاه موسیقی عربی در قرائت قرآن چیست؟ و موسیقی که ما در قرائت قرآن استفاده می کنیم صرفا موسیقی عربی است و یا موسیقی دستگاهی ایران هم در آن دخالت دارد، نیاز به بحث و تأمّل دارد و در این پژوهش سعی داریم به این مقوله ها پاسخ دهیم و درصدد روشن کردن این نکته هستیم که آیا باید موسیقی را آموخت و با هنر یاد گرفته شده به قرائت قرآن پرداخت و یا این که مضامین بلند قرآنی ذاتاً دارای موسیقی و آهنگی هستند که باید با توجه به محتوای آیات، موسیقی را با آن هماهنگ ساخت؟ آنچه مسلم است این است که قرائت قرآن یک فن یا به بیانی جامع تر یک هنر است. شاید بتوان گفت نقطه اوج تلاقی هنر و مذهب است و برای آن که بشود از آن لذت برد باید کمی درباره اش بدانیم. در واقع فراگیری فنون موسیقی آوازی، پیشوازی است برای فراگیری تلاوت رنگارنگ قرآن. از یک نظر قرآن، لحنی موسیقیایی است و از نظری دیگر، الحان موسیقی در ذات آیات قرآنی و حتی واژگان آن نهفته است که خود بخود ما را وادار می کند آن را آهنگین و با وزن بخوانیم.
۴.

مطالعه تطبیقی مدل های آغاز آفرینش از منظر قرآن و کیهان شناسی(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۰۲ تعداد دانلود : ۶۰۲
فرایند آفرینش جهان مادی، ماده نخستین و نقطه آغازین آن از جمله موضوعات کیهان شناسی است که در قرآن مورد توجه ویژه قرار گرفته است. کیهان شناسان نیز فرضیه ها و مدل هایی را در این زمینه ها ارائه داده اند که برخی با شواهد بیشتری همراه شده است. نظریه مهبانگ که از آن با عنوان مدل استاندارد یاد می شود ادعا می کند که جهان مادی از باز شدن انفجار گونه ماده - فضا - زمان از یک نقطه اولیه بوجود آمده است. ذرّه بسیار چگالی، که به صورت آتشگویی وسیع از گازهای بی نهایت چگال و سوزان بود و حدود 7/13 میلیارد سال پیش منفجر شد و انبساط آن به شهادت تغییر مکان سرخ، هنوز ادامه دارد. قرآن کریم با کاربرد، دو واژه رتق و فتق، به مرحله ای از آفرینش اشاره می کند که آسمان ها و زمین بسته بودند و خداوند آن را باز کرده است. هماهنگی بین یافته های دانش نجوم و آیات قرآن در این موضوع می تواند تفسیری بر این موضوع قرآنی باشد و گروهی نیز بر اعجاز نجومی بودن این آیات تاکید دارند.
۵.

تأملی در حدیث «من أخلص لله…» از نگاه فریقین(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۴۲ تعداد دانلود : ۳۵۰
حدیث «مَن أخلصَ لله تعالی أربعینَ یوماً ظَهرَت ینابیعُ الحکمة مِن قلبِه علَی لسانِه» که با تعابیر مختلفی در منابع روایی شیعه و اهل سنت وارد شده، از جمله احادیثی است که علمای فریقین متفاوت به آن نگریسته اند. این حدیث عموماً در میان محدثین اهل سنت، به دلیل ضعف سندی و مرسل بودن، ساخته متصوفه تلقی شده و به عنوان حدیثی جعلی برشمرده می شود؛ به گونه ای که می توان آن را در تمام کتب احادیث موضوعه آنان مشاهده نمود. ولی همین حدیث در برخی منابع معتبر شیعی نیز وارد شده و شارحین حدیث ضمن پذیرش آن، به شرح مفادش همت گماشته اند. نوشتار حاضر، که به روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته، بر «نقل به معنا» شدن حدیث مزبور تاکید نموده، و جعلی بودن آن را منتفی می داند.
۶.

نقدی بر هفت نمونه از دعاوی اعجاز علمی قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۷ تعداد دانلود : ۴۳۱
مدعیان اعجاز علمی قرآن برآنند که در این متن قدسی، به پاره ای از مکشوفات علمی سده های اخیر اشاره شده است. «دشواری تنفّس با افزایش ارتفاع»، «نسبت بسیار دقیق اجزاء پدید آورنده یک گیاه »، «نقش باد در تلقیح درختان و میوه ها»، «حرکت زمین و مرور کوه ها به همراه آن»، «وجود موجودات زنده در کرات آسمانی»، «گسترش جهان و دور شدن کهکشان ها از یکدیگر» و «تفاوت خطوط سرانگشتان انسان ها» از جمله مصادیقی هستند که مدعیان اعجاز علمی، بدان ها استشهاد می جویند. مقاله حاضر با بررسی نقّادانه هفت نمونه مزبور نشان می دهد که ادعای اعجاز علمی در این موارد، مستلزم عبور از معهودات ذهنی مخاطبان اوّلیه قرآن و نادیده انگاری بستر تاریخی نزول بوده و به تساهل در پایبندی به ظواهر آیات و ضوابط فهم متن می انجامد.
۷.

The Qur’anic monotheism and its opportunities for building empathy and peace(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۵۴ تعداد دانلود : ۲۸۰
The Qur’an has been examined as a relevant resource in the extensive literature regarding notions of violence, peace, and conflict resolution. It has often been suggested that the Qur’anic tradition can be applicable in building theoretical foundations for acts of peacebuilding and nonviolence. However, researchers have frequently referred to certain challenges of integration as regards the relationship between Islamic and Western realizations of peace. As a response, many scholars have underlined the necessity to utilize indigenous processes and opportunities of peacebuilding in Muslim culture. We know that monotheism (Tawhīd) is the most fundamental theme of the Qur’an and functions as the basis of all Islamic life. Hence, the present paper aims at extracting the monotheistic opportunities of the Qur’an for building empathy as an important concept in peace studies. Application of contemporary theories of peace in order to understand the Qur’anic opportunities suggested that monotheistic teachings tend to encourage some sense of integrity within human community necessary for developing harmonious relationships in the global milieu. In addition, a triangular pattern of human commonality was reproduced based on the monotheistic doctrines. This model seems to shape the Qur’anic geometry needed for building empathy and peace in human community.
۸.

رمزگشایی ضمایر فاعلی و مفعولی فعل «لَمْ أَخُنْهُ» در آیه پنجاه و دوم سوره یوسف(مقاله علمی وزارت علوم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۰۸ تعداد دانلود : ۳۴۲
آیه پنجاه و دوم سوره یوسف از جمله آیاتی است که در تفسیر و ترجمه آن اختلافات فراوانی میان مترجمان و مفسران وجود دارد به طوری که به هشت شکل ترجمه شده است. اختلاف به ضمایر فاعلی و مفعولی فعل «لَمْ أَخُنْهُ» باز می گردد که با رمزگشایی از مراجع ضمایر فاعلی و مفعولی این فعل، تکلیف ضمیر فاعلی «لِیعْلَمَ» نیز روشن می شود. برخی آن را کلام زلیخا و برخی گفتار یوسف دانسته اند. نیز ضمیر مفعولی را برخی به عزیز و بعضی به یوسف و گروهی به زلیخا برگردانده اند. سؤال این مقاله این است که ضمایر فاعلی و مفعولی به چه افرادی بر می گردد؟ با توجه به آیات قبل، به نظر می رسد این آیه حکایت کلام زلیخا همسر عزیز مصر است که پس از اعتراف به خطایش نسبت به حضرت یوسف، اعلام می دارد: این اعتراف را از این جهت گفتم که همسرم عزیز بداند که من در غیابش به او خیانت نکرده ام. بنابراین بایستی در ترجمه و تفسیر آیه تجدید نظر شود و ترجمه فوق جایگزین گردد. در پایان ضمن بررسی و نقد دیدگاه علامه طباطبائی، نظر ابن کثیر را می پذیریم.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۳۲