درخت حوزه‌های تخصصی

ماهیت چندرسانه ای نسل آیندة کتابخانه های دیجیتالی نیازمند وجود کتابداران دیجیتالی است. کتابداران دیجیتالی اساساً کتابداران متخصصی هستند که کتابخانه دیجیتالی را مدیریت میکنند و نظم میبخشند؛ آنان عهده دار وظایف تخصصی همچون دیجیتالیکردن، ذخیره سازی، دستیابیپذیر کردن، استخراج دانش دیجیتالی، خدمات مرجع دیجیتالی، خدمات اطلاع رسانی الکترونیکی، هماهنگی در ادارة آرشیو و دسترسی آسان میباشند. کتابداران دیجیتالی محافظ شاهراه اطلاعاتی یا کتابخانة دیجیتالی جهانی هستند و به عنوان هماهنگکنندة میان ماشین و انسان عمل میکنند. این مقاله همچنین نقش ها و وظایف یک کتابدار دیجیتالی را در بازیابی اطلاعات، تحویل محتوا و مرورکردن اطلاعات مورد تأکید قرار میدهد و تربیت و آموزش حرفه ای کتابداران در مدیریت نظام اطلاعاتی دیجیتالی را ضروری میداند؛ همچنین به وظایف میانجیگرانة کتابخانة دیجیتالی، و نقش ها، مهارت ها و قابلیت های کتابدار دیجیتالی در مدیریت نظام اطلاعاتی دیجیتالی در حوزه های مهم فناوریهای تصویری، شناسایی نوری نویسه ها، زبان های نشانه گذاری، فهرستنویسی، فراداده، نمایه سازی چندرسانه ای و فناوری پایگاه ها، طراحی رابط استفادهکننده، برنامه نویسی و فناوری وب اشاره دارد. درنهایت از ایجاد شغل جدید «کتابدار دیجیتالی» برای مراقبت از کتابخانه های دیجیتالی و ادارة نظام اطلاعات دیجیتالی حمایت میکند.

کتابخانه ها در راستای پاسخگویی به پرسش های کاربران از شیوه های مختلفی استفاده کرده اند و سیر پیشرفت آن ها به سوی یافتن راه های بهتر پاسخگویی همچنان ادامه دارد. در این میان بخش مرجع کتابخانه ها نیز در معرض تغییر و تحول بوده اند. تغییر و تحول در بخش مرجع کتابخانه ها به مقدار زیادی در نتیجة رشد و پیشرفت فناوریهای ارتباطی و گسترش شبکه ها بوده است. تأثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر بخش مرجع باعث ایجاد نوع دیگری از خدمات مرجع گردیده که از لحاظ ماهوی به دنبال تکمیل خدمات مرجع به شکل سنتی، ولی از لحاظ شکلی با آن متفاوت میباشد. این نوع خدمات مرجع، «خدمات مرجع الکترونیکی» نام گرفته است. در این مقاله دو شیوة ارائة خدمات مرجع الکترونیکی، یعنی خدمات مرجع از طریق پست الکترونیکی و خدمات مرجع بیدرنگ مورد بررسی قرار خواهند گرفت.شیوة مطالعه، کتابخانه ای و هدف مقاله، بررسی مزایا و معایب و افق های آیندة این نوع از خدمات و ارائة نمونه هایی از همکاری بین مؤسسات در انجام آن ها میباشد.

درسیستمهای جهانی بازیابی اطّلاعات، بهره مندی از مهارت جستجو و استفاده از اطّلاعات یکی از اجزای مهم زندگی میباشد. اما علیرغم اهمیت جستجوی اطّلاعات، بسیاری از جستجوگران به شیوة آزمایش و خطا عمل کرده و از روش خاص و ساخت یافته ای جهت جستجوی اطّلاعات استفاده نمیکنند. جستجو با این سبک یا نتیجه ای دربر نداشته یا تعداد مدارک زیاد و نامرتبطی را مورد بازیابی قرار میدهد. برپایه مطالعات انجام شده مقالة حاضر سعی در ارائه یک دید نظامیافته از فرآیند بازیابی اطّلاعات دارد که آن به جستجوگران کمک خواهد کرد تا بتوانند به برنامه ریزی و انجام جستجوهای موفق در راستای برطرف کردن نیازهای اطّلاعاتی خود و استفاده از این سیستمها بپردازند. استفاده از این دید در آموزش جستجوگران و طراحی سیستمهای بازیابی اطّلاعات بسیار حائز اهمیت میباشد.

پس از ارائه برخی خدمات کتابخانه ای بر روی اینترنت، اکنون ارائه خدمات مرجع مجازی در کتابخانه ها و مراکز اطّلاع رسانی مورد توجه قرار گرفته است. تفاوت مهم و بارز این نوع خدمات مرجع با نحوة سنّتی آن، عدم حضور فیزیکی مراجعهکننده در محل میز مرجع میباشد. با بیانی ساده در این نوع خدمات مرجع، مخاطبان میتوانند از طریق پست الکترونیکی و سایر امکانات موجود پرسشهای خود را برای کتابدار مرجع ارسال کنند. در این میان به دو نکته باید توجه شود. یکی ارائه تعریفی مشخص از نقشهای مختلفی که در جریان کار حضور دارند و نحوة تقسیم کار و دیگری توجه کتابخانه ها به این مسئله که در ارائه خدمات مرجع مجازی لازم است از رهنمودهایی که مسائل مختلف از جمله مدیریت، خدمات، کارکنان، زیرساختها و... را دربر گیرد، استفاده شود. مزایا و معایب این نوع خدمات مرجع نیز فهرست شده است.