درخت حوزه‌های تخصصی

سلجوقیان، پیش از رسیدن به حکومت، قومی بیابانگرد بودند که با صحراگردی و شبانی روزگار می گذراندند. این قوم پس از رسیدن به حکومت یکی از بزرگ ترین سلسله های پس از اسلام در ایران را به وجود آوردند.این قوم بیابانگرد در برخورد با فرهنگ و هنر غنی ایرانی تحت تأثیر ایرانیان به ویژه وزیران ایرانی با تدبیر خویش،به خوی و خصلت ایرانیان پرورده شده و توانستند اولین امپراتوری یکپارچه را در ایران پس اسلام به وجود آورند. با وجود آنکه این افراد شیوه حکومت داری و فرهنگ شهرنشینی را از ایرانیان آموخته بودند، اما بسیاری از عادات و سنت های قومی و قبیله ای خویش را حفظ کردند. در این میان هنر که همواره محصول زمان خویش بوده، محل تجلی این آمیختگی و تلاقی دو فرهنگ ایرانی- ترک می شود. مبلمان (به ویژه نشستگاه های درباری ) نیز به عنوان هنری کاربردی همواره بیانگر نگرش و فرهنگ حاکم در هر دوره بوده است. از این رو در این پژوهش سعی بر آن است تا با نگاهی جامعه شناسانه علل ویژگی خاص مبلمان سلجوقی که همانا کوتاهی سطح نشستگاه و شیوه خاص نشستن کاربر است، مورد بررسی قرار گیرد. و در این راستا به پرسش هایی از این دست پاسخ داده شود : چه عللی را می توان در پیدایش مبلمان سلجوقی دخیل دانست؟ آیا با نگاهی جامعه شناسانه می توان عوامل تأثیرگذار بر این سبک را شناسایی کرد؟ در این مقاله، بر اساس فرضیه پژوهش، مبنی بر وجود ارتباط آمیختگی فرهنگ قومی صحراگرد با فرهنگ شهری در به وجود آمدن سبک مبلمان سلجوقی، نخست با بررسی ریشه های قومیتی و اوضاع اجتماعی سلجوقیان ایران و سپس با تحلیل ساختاری و تزیینی مبلمان این دوره فرضیه به اثبات می رسد. نتیجه حاصل از تحقیق، ضمن شناخت و بررسی سبک مبلمان سلجوقی، بیانگر این مطلب است که ریشه های علل وجودی سبکی چنین متفاوت در میان سبک های مبلمان ایرانی را می توان در ارتباط این هنر-صنعت با فرهنگ قومیتی آن جویا شد. روش پژوهش ، تحلیلی- توصیفی است که با تحلیل ساختاری و تزیینی مبلمان سلجوقی و نگاهی جامعه شناسانه به بستر شکل گیری آن به اثبات فرضیه پرداخته شده است.

سده های پنجم و ششم هجری مصادف با حکومت سلجوقیان در ایران، دوران شکوفایی کتیبه های اسلامی به خط تعلیق، نسخ و کوفی است. اما تعداد کتیبه های شناخته شده به خط کوفی یا خطوط دیگر در منطقه آذربایجان در این سده ها و پیش از آن بسیار اندک است. به طوری که مجموعاً تعداد 9 کتیبه در این پژوهش به صورت میدانی یا کتابخانه ای یافته و بازخوانی شده است. یافتن دلایل تعداد اندک این کتیبه ها در دوران شکوفایی و وفور کتیبه نویسی عربی و اسلامی یکی از سوالات اصلی این پژوهش بوده است. مقاله حاضر، در گام نخست به شناسایی و توصیف تنها نمونه های کتیبه نگاری بناهای تاریخی منطقه آذربایجان مربوط به پیش از سده ششم هجری پرداخته و پس از بازخوانی انتقادی این مجموعه، دو کتیبه مربوط به گنبد مدور و گنبد کبود مراغه که قبلاً توسط آندره گدار (1371) بازخوانی شده اند را با استفاده از مستندات تصحیح کرده است. در نهایت بررسی مجموع یافته ها نشان می دهد که کتیبه های اسلامی آذربایجان در شش سده اول هجری می توانسته بسیار بیش از این تعداد باشد و بررسی شواهد تاریخی و مستندات ارائه شده، به تأیید این فرضیه می رسد که اکثر این کتیبه ها در چند قرن بعدی به ویژه در اوایل دوره صفوی تخریب شده اند. پژوهش حاضر از نظر هدف بنیادی و از نظر روش توصیفی-تحلیلی است و اطلاعات آن چنانکه اشاره شد، به صورت میدانی و کتابخانه ای گردآوری شده است. با توجه به پراکندگی این کتیبه ها در سطح منطقه آذربایجان، معرفی و بازخوانی یکجای آن ها در یک مقاله گام مهمی در جهت تحلیل تحولات تاریخی دوره مذکور و دوره های بعدی از نظر کتیبه نویسی دارد؛ به ویژه آنکه چهار بنای آرامگاهیِ گنبد سرخ، گنبد مدور و گنبد کبود مراغه و بنای سه گنبد ارومیه، جزء منحصربه فردترین آثار این دوره اند.

یکی از دوره های شکوفایی هنر ایران، دوران سلجوقی است؛ دوره ای که هنرهای گوناگون پس از ظهور اسلام، متناسب با تفکرات و اعتقادات اسلامی شکل گرفته، رشد کردو مراحل تحول و تطور خود را گذراند. در این دوره، علاوه بر تحولات هنری گوناگون، شاهد اوج گیری و گسترش زبان و ادبیات فارسی، همراه با اندیشه های فلسفی و عرفانی هستیم. درباره هنر عصر سلجوقی کتاب های بسیاری می توان یافت. هرچند تا کنون اثری با تمرکز بر مبانی و اصول حاکم بر طرح و نقش عصر سلجوقی نگاشته نشده است. این مقاله، ضمن نگاهی به ادبیات و هنر دوره سلجوقی، ویژگی ها و چگونگی شکل گیری آن، به بررسی یکی از آثار پر اهمیت و قدیمی ترین نسخه شاهنامه فردوسی، معروف به ""کاما"" می پردازد و این شاهنامه را به عنوان یکی از اولین نمونه های تصویرگری شاهنامه معرفی می کند. تا کنون درباره شاهنامه ""کاما"" تنها یک مقاله در سال 1352 توسط دکتر غروی نگاشته شده است که گرچه مفید است اما کافی نیست. شاهنامه ""کاما"" حداقل تا زمان نگارش مقاله دکتر غروی یعنی سال 1352 در مؤسسه کاما در شهر بمبئی نگهداری می شده، اما اکنون با توجه به پی گیری های انجام شده دیگر هیچ مدرک و نشانی از آن در دست نیست. متأسفانه تنها منابع موجود برای بررسی چند تصویر مربوط به کتاب ""معرفی نسخه های شاهنامه فردوسی"" است.

سخن را با آناهیتا این مادر خدای کهن ایرانی با وجود زیادی پیکره با ویژگی های باروری می توان آغاز کرد که همه بیانگر سنت پرستش مادر – خدایان از کهن ترین ادوار تمدن های نوسنگی در ایران است....

با نگاهی به سفالینه های منقوش بجا مانده از ادوار اولیه اسلامی در می یابیم نقوش به کار رفته، تاثیراتی از ادبیات قبل از اسلام و اسلامی را دارا می باشند نقوش رایج بکار رفته در آثار سفالی با مضمون ادبی در دو حیطه تاثیر ادبیات در قالب متن نوشته، و همچنین تصویر صورت گرفته است....

مقاله حاضر‘مقام و اعتبار پژوهشی میراثهای مشترک فرهنگ غنی و پویای ایران و شبه قاره را در تکوین بخش مهمی از ادب فارسی در دورانی طولانی ودر قلمروی گسترده مورد مطالعه قرار میدهد و اهمیت توجه به آن را به عنوان یکی از موازین استمرار وگسترش ادبیات وهنر ایرانی ومبانی معنوی و اخلاقی انسانی که در ادب ایرانیان آکنده است و دربخش مهمی از قلمرو فرهنگ ایرانی و اسلامی در پرده فراموشی قرار گرفته است مورد تأکید قرار میدهد. همچنین به تجلیات فرهنگ و هنر ایران دوره بعد از اسلام درهند دوره اسلامی می پردازد و به ادب نوازی و معارف پروری ومعانی شناسی و طبیعت دانشپروری و هنرپروری کم سابقه رجال دوره گورکانی در بوجود آوردن کاروان علم وادب هند اشاره میکند ومنشوری ازتمدن و فرهنگ ایرانی با طیفهایی از زیبایی و جمال و آزادی و آزادمنشی در سرزمین پهناور شبه قاره‘ارائه میدهد و بخصوص جنبه هایی از تجلیات روحی و مدنی یی را که سبب پیوندهای معنوی و علمی و عقلی و پیوستگیهای دیرینه تاریخی و فرهنگی ایران و شبه قاره بوده است ‘روشن می سازد.