درخت حوزه‌های تخصصی

38 سال پیش‘ گروه جغرافیای دانشگاه واشنگتن در سیاتل (شمال غرب ایالات متحده) از جغرافیدانان برجسته ای نظیر ویلیام گریسون ادوارد اولمن‘ جان شرمن‘ دونالدهودسن تشکیل شد. این گروه پیشگام روشهای کمی بودند و تلاش می کردند تا با به کارگیری روش علوم تجربی‘ جغرافیا را به صورت علمی و پوزیتیویستی در آورند و در برابر نظریه های ریچارد هارتشورن‘ جغرافیدان معروف امریکایی که به تفاوتهای مکانی یا استثناگرایی معتقد بود‘ مکتب تازه ای را بنیان نهند که امروزه از آن به نامهای مختلف مثل مکتب علم فضایی‘ مکتب جبر هندسی مکتب جغرافیای تکنوکراتیک‘ مکتب پوزیتیویستی (اثبات گرایی) و بالاخره مکتب واشنگتن نام می برند. نظریه پرداز مکتب علم فضایی‘ فرد کورت شیفر (1904-153) عضو گروه جغرافیای دانشگاه آیوا بود که ماهیت جغرافیا و قلمرو آن را در مفهوم "جغرافیا به عنوان علم فضایی" جستجو می کرد. فرد کورت شیفر‘ در سال 1953‘ مقاله پر ارزشی تحت عنوان "استثناگرایی در جغرافیا" در مجله انجمن جغرافیدانان امریکا منتشر ساخت و این مفهوم را برای اولین بار وارد ادبیات جغرافیائی جهان کرد. شیفر در مقاله خود و نظریات هارتشورن در زمینه ماهیت جغرافیا و روش شناسی آن را مورد حمله شدید قرار داد. زیرا استثناء گرایی در جغرافیا که در ضمن روش تحقیق نیز شناخته می شود‘ بدین مفهوم مطرح می شد که جغرافیا نمی تواند در روش شناسی با سایر علوم سهیم شود و این امر بیشتر از ماهیت جغرافیا ناشی می شود که مطالعه مکانها و نواحی ویژه ای را بر عهده دارد. در نتیجه‘ روش شناسی جغرافیا با روش شناسی سایر علوم تفاوت خواهد داشت. زیرا جغرافیا در مسیر یک نوع مطالعه منحصر به فرد حرکت می کند. شیفر‘ ضمن انتقاد از استثناگرایی‘ جغرافیا را به عنوان علم فضایی‘ تابع قوانین کلی طبیعی می دانست که قادر است قوانین مورفولوژیک در زمینه الگوهای فضائی تهیه کند. این طرز تفکر بر خلاف نظریه هارتشورن بود که به هیچ نوع تفکیک روشنی میان قوانین کلی طبیعی و روشهای غیر شامل (idiographic)‘ یعنی مطالعه پدیده های منحصر به فرد‘ معتقد نبود. وجه تسمیه و نامگذاری روشهای غیر شامل‘ در پایان قرن نوزدهم‘ ابتدا به وسیله ویندل بند و رکرت مطرح شد و هدف از آن شناخت دقیق تفاوت میان علومی بود که دارای قوانین کلی اند‘ با علومی که از روشهای غیر شامل تبعیت می کنند. این طرز تلقی از روش شناسی علوم بود که باب مباحثات سختی را میان هارتشورن و شیفر گشود و مفهوم استثناگرائی را وارد ادبیات جغرافیایی کرد. با این بحثها‘ جغرافیای ناحیه ای سنتی اساساً به صورت مطالعه ای غیر شامل درآمد و ناتوان از تعمیم قوانین شناخته شد.

مطالعات گسترده پژوهشگران بین المللی و اندیشمندان ایرانی نشان می دهد که به علل مسائل طبیعی و انسانی و اثرات طرحهای بزرگ توسعه چند دهه اخیر و آنچه در پیش است‘ مشکلاتی مطرح گردیده که به ضرورت ارزیابی مشروحی از وضعیت جغرافیایی – محیطی‘ هیدروگرافی و زمین شناسی منطقه خزر و اثرات توسعه بر آن قطعیت بخشیده است. در این مقاله با استفاده از تصاویر ماهواره ای و نقشه و اسناد معتبر‘ مسائل مزبور در تحلیلی فشرده مورد بررسی قرار می گیرد. بویژه آنکه دریای خزر در چشم اندازی تاریخی و هم امروز از دیدگاههای اقتصادی و ملاحظات محیطی‘ سیاسی و استراتژیک برای هر دو کشور ایران و اتحاد جماهیر شوروی از اهمیت شایانی برخوردار است. تصاویر استفاده شده در این تحلیل بشرح زیر می باشد: 1- تصویر ماهواره لندست به مقیاس 000/1500: 1 از دهانه ولگا و خزر شمالی 2- تصویر ماهواره لندست به مقیاس 000/1500: 1از ولگای وسطی. 3- تصویر ماهواره لندست به مقیاس 000/1500: 1 از ولگای علیا و وسطی