درخت حوزه‌های تخصصی

منطقه مورد مطالعه در شمال غربی کاشان قرار دارد و در دو منتهی الیه آن آبادیهای استرک و رهق دیده می شود. روستاهای این دره شامل استرک، جوشقان استرک، فتح آباد، فرح آباد، کله، ارمک، از ناوه و رهق بوده که از موقع جغرافیایی میان دره ای برخوردار شده اند. دره رهق مانند اکثر قسمتهای مرکزی ایران منطقه ایست خشک و نسبتاً فقیر از پوششهای گیاهی که آنرا برای مطالعات زمین شناسی ممتاز می نماید، جهت چین خوردگی در این منطقه جنوب شرقی، شمال غربی است. تشکیلات شمال غربی کاشان با تشکیلات " قم " (Dosy 1955) که از دیدهای مختلف زمین شناسی مورد مطالعه زیادی قرار گرفته شباهت زیادی دارد. (Gansser 1955) تشکیلات اخیر به دوره های اولیگوسن میانی و فوقانی و میوسن تحتانی تعلق دارند و جزء منطقه تیپ محسوب می شوند. ( Bozorgnia 1966). نفت ایران مرکزی در مجاورت لایه های الیگومیوسن قرار دارد و بهمین علت بررسی این لایه ها در ایران مرکزی از نیم قرن پیش توجه شرکت ملی نفت ایران را بخود جلب کرده است. نفت قم در سال 1956 بدنبال همین تجسسات کشف گردید و در همین اوان نفت جنوب و جنوب غربی ایران نیز در سنگ آهک آسماری که معادل اولیگومیوسن ایران مرکزی است پیدا شد.

در شمالشرق دریاچه ارومیه کویر نسبتا وسیعی وجود دارد که در اطراف آن بیابانی در حال تشکیل است و به تدریج به ضرر زمین های مزروعی مجاور توسعه می یابد. در حال حاضر به سبب زمین های قابل بهره برداری زیاد در مقیاس ناحیه، خطر آنچنان محسوس نیست و تاکنون اقدامی از طرف دولت در این زمینه صورت نگرفته است. اما اگر افزایش سریع جمعیت در مقیاس کشور و مسئله تغذیه آن در آینده مورد توجه قرار گیرد اهمیت موضوع و ارزش زمین هائی که در معرض خطر قرار دارد به خوبی روشن می گردد. این نوشته نتیجه پژوهشی است که در جهت شناخت ویژگی های مرفولوژیکی ناحیه مورد اشاره و بررسی امکان کنترل عوامل نامساعد طبیعی در آن صورت گرفته است.

اردستان و زمینهای اطراف آن در حوضه ای که بهمین نام معروف است قرار داشته و جزو آبریزهای داخلی کشور می باشد و از حوضه مجاور خود یعنی یزد بوسیله آبخیز مرز پست و وسیعی جدا می گردد. این ناحیه از نظر تقسیمات اداری جزو استان اصفهان بوده، در اصطلاح محلی به قسمت های گرمسیری و سردسیری تقسیم می گردد. بخش گرمسیری: نواحی کم ارتفاع را که به ریگستان معروف است تشکیل می دهد، ولی بخش سردسیری از ناهمواری های و تپه ماهوریهائی تشکیل یافته است که کوهستان گفته می شود. کویر اردستان شامل یک سطح رسی و یک پوشش نمکی و یک چین طاقدیسی کوچک "میوسن" در درون پوشش نمکی می باشد (Krinsley 1970). پهنه رسی در انتهای شمال غرب و جنوب شرق کویر گسترش بیشتری داشته و در کناره های شمال شرق و جنوب غرب بصورت یک نوار باریک درآمده است. از پدیده های جالب توجه در سطح رسی اردستان تل های نباتی است که به ارتفاع 5 متر می رسند چون این گیاه درمقابل وزش باد و گل و لای و ماسه یک مانع طبیعی محسوب می شود، رسوبات بدور شاخ و برگ آن جمع می شوند و در نتیجه تراکمی از کربنات و نمک و ماسه ریز بدور ساقه گیاه بوجود می آید. پوشش سطحی کربنات و نک در کند کردن عمل فرسایش و تحلیلات تدریجی آب سهمی بسزا دارد. تل نباتی با گسترش ریشه خود بالا آمده و رشد آن ارتباط نزدیک با میزان رطوبت دارد، هنگامیکه ریشه اش به آب نرسد و یا در میزان آب کاهش ناگهانی بوجود آید گیاه از بین می رود. در هر جای این منطقه می توان به مراحل رشد این گیاه برخورد کرد. در بعضی نواحی گیاهان واقع بر پشته های مختلف الارتفاع از بین رفته و جای آنها را گیاه تازه ای نگرفته است، این امر می رساند که باحتمال در میزان آب کاهش ناگهانی صورت پذیرفته است. اثرات تغییرات اقلیمی بویژه نوسان در میزان بارندگی بوضوح در از بین رفتن و زایش مجدد این تل های نباتی مشاهده می گردد، بطوریکه در بعضی از نواحی دسته ای از گیاهان نزدیک بهم بدون شاخه که برسطح باقیمانده اند، حکایت از یک دوره خشکسالی دارد.

مطالعه زمین شناسی ایران دیرزمانی نیست که واردمرحله جدید وجدی خود شده است. اطلاعات کم و پیش مستندی از نواحی مختلف ایران‘ بخصوص نواحی که مورد توجه محققین خارجی بود‘ بتدریج جمع آوری شد ولی این اطلاعات از حدود یک مقایسه ویا جمع آوری فسیلها غالبا درشت و قابل تشخیص با چشم تجاوز نمی کرد. فقدان وسایل ارتباطی مجهز دانشمندانی مانند ریویر Riviere را که مایل به مطالعه دقیق تر بودند‘ از دسترسی به نقاط دور دست و امید داشت (ریویر تز 1934) همین مسئله سبب شدکه تا چند سال نیز مطالعات بیشتر در اطراف جاده ها (شمشک –آبعلی –هراز –کندوان- چالوس) محدود شدند ولی اکیپ های سازمان زمین شناسی در گذشته و سازمان جدید تحقیقات زمین شناسی ایران با همکاری متخصصین سازمان ملل در گذشته چند گزارش از چند ناحیه ایران تهیه نموده اند شرکت ملی نفت ایران در سال 1959 نقشه زمین شناسی ایران بمقیاس 106×25/1با شرحی مختصر تهیه نمود‘ و در سالهای بعد به تهیه نقشه های بمقیاس بزرگتر ا زحوضه های نفتی اقدام کرد.(بیست نقشه 100000/1 از زاگرس) و بالاخره در 1978 نقشه زمین شناسی ایران بمقیاس 1000000/1 از ایران تهیه و در 6 قطعه منتشر نموده است.

تاکنون مطالعات کاملی درباب جانوران ایران بخصوص جانوران مناطق بیابانی صورت نگرفته و گزارشهای موجودهم راهنمای کاملی برای تعیین جانوران این منطقه نخواهد شد. مسافرتهای علمی گوناگونی بمنظور جانورشناسی در ایران انجام شده که برخی از این مسافرتها را هیئت علمی دانشگاهی ایران انجام داده اند. مسافرتهایی که از طرف مؤسسه جغرافیایی دانشگاه تهران در منطقه های لوت انجام گرفت مشتمل بر گروههای تحقیقاتی مختلف از جمله گروه جانور شناسی بوده است‘ نتیجه ای از بررسیهای این سفر در زمینه شناخت پرندگان این منطقه د راینجا بطور خلاصه بیان می شود: در این بررسی بیشتر در مورد پرندگان مطالعه شده گزارش های دیگری راجع به خزندگان انجام گرفته که بصورت مقاله دیگری داده خواهد شد. این مطالعات بطور محدود در دومنطقه بیابانی دشت لوت و کویر نمک انجام گرفته است. دشت لوت و کویر نمک شامل منطقه وسیعی است که درقسمت شمال شرقی و قسمت مرکزی ایران واقع شده است جنس زمینهای شمال شرقی سخت و از نظر اکولوژی حیوانی اهمیت دارد ودارای چهار منطقه بیابانی است. 1. صحرایی که قسمت اعظم آنرا سنگهای ریز – قلوه سنگ وسنگهای گچی پوشانده است. 2. کویر نمکی وگچی 3. بیابان رسی (که دارای مناطق گیاهی موقت است) 4. بیابان ماسه ای درقسمت مرکزی دشت لوت بنظر می رسد (دربعضی مناطق) زندگی حیوانی و نباتی تقریبا وجود ندارد. اما می توان تصور کرد که در فصل مناسب که شرایط آب وهوا تغییراتی پیدا می کنند زندگی موقت وکوتاه در آنجا پیدا شود. در فصل بهار در اثر بارندگی آبهای سطحی در کویر جریان پیدا می کند و قسمتی ازنمکهای سطحی را می شویند در این موقع است که در این قسمت گیاهانی چون salsola Halochnemum. Seidlitza می رویند.