محمدرضا آزاده فر

این مقاله به ویژگی “دور“ در سیستم های قدیم آوانگاری ریتم در موسیقی ایران می پردازد. روش های متنوعی برای آوانگاری نغمات و ایقاعات در آثار علمی موسیقی دانان ایران طرح گردیده است که بخش قابل ملاحظه ای از آنها مشترکاً مورد استفاده موسیقیدانان ایرانی و عرب بوده است. وجه مشترک در اساس ساختار کلیه ی این روش ها آن است که تفکر “دور“ یا “چرخه” را به انحای مختلف تداعی می کنند. در این مقاله چگونگی انطباق آخرین دستاوردهای برخی موسیقی شناسان جهان از جمله آثار Zucker Kandl، Jeff Pressing، Stanley Brain Hoffman، Olivier Lartillot and Mondher Ayari در ارائه دورهای ریتمیک با تفکر “دور“ یا “چرخه” ایقاعی ارائه شده در رسالات کهن دانشمندان ایرانی مقایسه می شود. دورها یا چرخه های ریتمیک در دست نوازنده ی ایرانی به عنوان ماده ی بنیانی ریتم در آفرینش مورد استفاده قرار می گرفته است. برای یافتن راه حلی که پیوند زننده ی حرکت خطی و حرکت چرخه ای باشد، دانشمندان تلاش های فراوانی کرده اند. از جمله ی این تلاش ها نظریه ی جف پرسینگ در نمایش حرکت متریک موسیقی در دو بردار است که در این مقاله با شیوه ی صفی الدین اُرموی در نمایش ادوار ایقاعی در کتاب الادوار تطبیق داده می شود. این تطبیق مبین آن است که شیوه های سنتی ارائه ی دایره های ریتمیک درک بهتری را از چرخه ی ریتم برای نوازنده به ارمغان می آورده است.

بسیاری از محققین به نتیجه رسیده اند که گذر از زندگی روستایی و سکونت در شهرها بسیاری از آداب و رسوم واحدهای اجتماعی سنتی را از میان برده یا به سمت فراموشی سوق داده است. در گذر از چنین تغییرات فرهنگی ای، موسیقی های محلی همواره از جمله گونه هایی هستند که لطمات زیادی را متحمل می شود. یقیناً دگرگونی های عنوان شده فقط شامل ایران نمی شود؛ بلکه در اقصی نقاط جهان این مهم با شدت های مختلف قابل پیگیری است. لذا، این مقاله تلاش داردتا با توجه به اهمیت موضوع و برای پردازش بیشتر آن را از زوایای مختلف بررسی نماید. بدین منظور در این پژوهش بحث فوق از دو منظر مورد تدقیق قرار خواهد گرفت: بخش اول، با استفاده از نظریه آرجون آپادورای، متفکر برجسته حوزه جهانی شدن، مسئله تغییرات در نظام فرهنگی و هنری با تمرکز بر موسیقی فولک مورد بررسی قرار می گیرد؛ و در بخش دوم، برای درک بهتر موضوع، یک نمونه لالایی خوانی از منطقه الموت از منظر قوم موسیقی شناسانه تحلیل می شود که با تشریح عوامل دخیل در لایه های مختلف آن، مسائل و جزئیات این گونه فولکلوریک به بوته نقد گذاشته می شود. در پایان یافته های این پژوهش نشان خواهد داد که فاکتورهای گوناگونی در این تحولات دخالت دارند و نوعاً برخی از آنها سبب «استحاله» و در مواردی سبب «جایگشت» محصولات فرهنگی و هنری می شود

موسیقی در بازی های رایانه ای و فیلم ها علاوه بر کارکردهای دراماتیک، قادر به ایجاد پیوستگی بین عوامل مختلف سازنده اثر است. پژوهش حاضر در پی یافتن پاسخ این پرسش است که نقش موسیقی در اثرگذاری مستقیم یا غیرمستقیم بر عناصر دیداری و دراماتیک در دو رسانه "بازی رایانه ای" و "فیلم" چیست و چه اشتراکات و تفاوت هایی در این زمینه وجود دارند؟ به این منظور، ما به مطالعه تطبیقی طراحی و ساخت موسیقی متن از منظر ساختاری و کارکردی در بازی های رایانه ای و فیلم می پردازیم. ما علاوه بر بررسی چگونگی عملکرد موسیقایی مختلف در محیط بازی ها و فیلم ها، به الگوهای طراحی موسیقی متن نیز می پردازیم تا چگونگی ارتباط بین اجزای گوناگون عناصر موسیقایی در ارتباط با هم را نیز تبیین نماییم. روش تحقیق در این پژوهش به صورت توصیفی و تحلیل نمونه و بهره برداری از منابع کتابخانه ای بوده است. در همین جهت، مثال ها و تصاویر مرتبط با هر بخش به طور مجزا ارائه شده تا علاوه بر درک بهتر از کارکردها، بتوان ویژگی های مشترک را به طور عینی مشاهده نمود. در طراحی موسیقی متن علاوه بر نگاه فنی و ساختاری، باید کارکردها نیز در مرکز توجه آهنگساز باشند. بر اساس یافته های مطالعه حاضر، زمینه های مشترکی از مؤلفه های فرمال موسیقایی در طراحی موسیقی فیلم و بازی های رایانه ای وجود دارند که مهم ترین آنها عبارت هستند از؛ وحدت مواد، القای مفاهیم، تأکید، نشانه های یادآوری، بیان احساس و همین طور چگونگی ایجاد واریاسیون ها و لایه های متعدد. در رابطه با بررسی الگوها و طرح هایی که یک آهنگساز در بازی های رایانه ای باید بدانها توجه نماید، مثال ها و روش هایی ارائه شده و کارکرد آنها با محوریت فرم و محتوا در موسیقی متن فیلم مورد تأکید قرار می گیرد.

موسیقی کلاسیک ایران پس از تأسیس شعبه موزیک دارالفنون، که مدخلی بود برای حضور موسیقی غربی در ایرانِ معاصر، دستخوش تحولات گوناگونی شده است. شکل گیری جریان های مختلف در حیات موسیقایی ایران، ازجمله پیامدهای ورود مدرنیته و تصادم آن با موسیقی ایرانی بود. دراین راستا، جریان های تأثیرگذار موسیقایی، به مثابه گفتمان هایی در نظر گرفته شده اند که در فرایندی دیالکتیکی، نوعی پویایی را در موسیقی کلاسیک ایرانی به دنبال داشته اند. برای بررسی بازه زمانی مذکور، سه گفتمانِ تجددگرا، سنت گرا و انقلاب (که به نمایندگی مجموعه چاووش در بستر موسیقی ایرانی پدیدار شد) موردتوجه قرار گرفته اند. مسئله اصلی در مطالعه حاضر معطوف به این پرسش است که حضور و نیز تصادمِ گفتمان های تجددگرا و سنت گرا در حیات موسیقایی ایران معاصر، چگونه به شکل گیری و ظهور چاووش در قالب یک گفتمان جدید منتج شده است. تبیینِ چگونگی ظهورِ یک گفتمان جدید پس از فروپاشی گفتمان های متخاصمِ پیشین به عنوان هدف این مطالعه لحاظ شده است. در این مقاله، سعی شده با اتخاذ روش توصیفی تحلیلی، روند شکل گیری و تصادم گفتمان های موردمطالعه و نیز چگونگیِ گذار از گفتمانی به گفتمانِ دیگر، موردبررسی قرار گیرد. مفهوم «دیالکتیکِ» هگل و همچنین مفاهیم «نظریه گفتمانِ» لاکلو و موف، در مقامِ چارچوب نظری، برای تبیین مسئله پژوهش استفاده شده اند. یافته های این پژوهش مبین آن است که چاووش تا حد زیادی محصول سنتزِ دو گفتمان متجدد و سنت گرای موسیقی ایرانی است. نتایج نشان می دهد که خلق و رسیدن به یک آگاهیِ تازه و نوین در موسیقی کلاسیک ایرانی، به واسطه فرایند دیالکتیکیِ حاصل از تصادمِ این دو گفتمان به دست آمده است.

عبدالعزیز بن عبدالقادر مراغی، پس از افول تیموریان، از زادگاه خود هرات به بورسا و دربار سلطان محمد بن مراد عثمانی رفت و رساله موسیقی خود، نقاوهالادوار ، را به او تقدیم کرد. با این که کلیات مطالبی که عبدالعزیز در رساله خود آورده، برگرفته از رسالات پدرش است، گاه توضیحات مفیدی در رساله او دیده می شود. به علاوه، او از برخی ابتکارات خود در این کتاب سخن گفته است؛ مثلاً، از دو شعبه ای که خود ابداع کرده و آن ها را «شاهی» و «صفا» نامیده است. دست نوشته ای از او یافته ایم که تصنیفی را در شعبه صفا، در دور مخمس، با حروف و اعداد، نت نویسی کرده است. در این مقاله گمانه زنی هایی برای یافتن وزن این تصنیف و شیوه پیوند هجاها با دور ایقاعیِ آن شده است.

رویدادها از جاذبه های مهم گردشگری اند. گردشگری رویداد، علاوه بر تأثیرات اقتصادی، در جنبه های دیگر حیات اجتماعی و فرهنگی مردمان میهمان و میزبان اهمیت بسیاری دارد. رویدادهای فرهنگی، از جمله اجرای موسیقی، در جای جای کشور وجود دارد. برای اینکه این اماکنِ اجرایی به مقصد گردشگری تبدیل شود و میهمانان مشتاق را به خود جلب کند، ضروری است رویدادهای موسیقی مدیریت شود و فضاهای موسیقی به جاذبه های گردشگری مبدل شود. طراحی گردشگری رویداد، از هر نوعی که باشد، به سه بُعد اصلی وابسته است: 1. مکان؛ 2. زمان؛ 3. مخاطب. تجزیه و تحلیل این سه مؤلفه در طراحی محتوای بسته گردشگری موسیقی نقش تعیین کننده ای خواهد داشت. برخی فعالیت های قابل استفاده در سبد گردشگری موسیقی عبارت اند از: دیدار گردشگران با خوانندگان و آهنگ سازان خاص و گروه های موسیقی؛ شرکت در کنسرت ها؛ بازدید از مکان های ساختِ ساز و سازندگانِ ساز؛ دیدار از زادگاه، محل زندگی، و مقبره موسیقی دانان؛ بازدیدِ موزه های موسیقی و خانه موسیقی دانان قدیمی؛ آشنایی با خاطرات هنرمندان موسیقی؛ آشنایی با موسیقی و رقص محلی؛ و کسب مهارت های جدید در نواختن موسیقی بومی یا مشارکت در حرکات موزون گروهی. برای جلب گردشگر بیشتر، به داشته های موجود نباید بسنده کرد و باید اتفاقات موسیقایی را به شکل طراحی شده برای گردشگران ارائه کرد. این شیوه از صنعتِ جلب گردشگر از نظر زمان، مکان، فرم، و محتوای برنامه به طراحان امکان کنترل بیشتری را می دهد.

موسیقی راک از اواخر ده ی 1960 وارد مباحثات مهم اجتماعی، فرهنگی و هنری شد و چندین نسل را تحت تأثیر ژانرهای گوناگون خود قرار داد و همچنان نیز مسیر خود را ادامه می دهد. حجم مخاطبین بالای این گونه هنری آن را به یکی از حوزه های مهم موسیقی مردمی تبدیل کرده است؛ با این وجود سویه های جامعه- شناختی مرتبط با آن هنوز نیاز به کاوش های فراوانی دارد. پژوهش حاضر تلاشی است برای تحلیل نحوه برخورد و ارزش گذاری مخاطبان این گونه هنری. این تحقیق به روش میدانی انجام و بر اساس داده های به دست آمده از 300 نفر از مخاطبین شرکت کننده در فستیوال سه روز? استانبول در ماه ژوئن 2010 انجام شده است. در بخش اول پرسشنامه سؤالات شخصی و کلی مطرح شده که سابقه و میزان تماس بالا با این سبک، پایین بودن سن تأثیرپذیری، توانایی نوازندگی، مطالعه در این سبک و تساهل بالای موسیقائی نتیج? آن است. در بخش دوم سه سؤال اصلی طرح شده است که مخاطبین از شمار? 1 تا 5 و از کم به زیاد، میزان اهمیت، علاقه مندی و جذابیت فاکتورهای مطرح شده را مشخص کردند و در آن فاکتور «موسیقی»، ژانر «ترش متال» و عامل «آزادی» در مجموع امتیازات، به بالاترین رتبه رسیدند که گویای توانایی برقراری ارتباط با موسیقی، ژانرشناسی و تصاحب معنایی توسط مخاطبین در این سبک است؛ سبکی که مخاطب را به کنش فعالانه ای در ساختار شعری، تصویری و موسیقائی خود وا می دارد و در نتیج? این تقابل دوسویه، می توان انتظار شکل گیری مخاطبان فعال را داشت.

  بررسی آرای ارائه شده توسط فلاسفه و عارفان نشان می دهد، آنها در برخی دیدگاه ها دارای اشتراک نظر هستند و در برخی باورهای دارای دیدگاهی متفاوت می باشند. تلقی کردن موسیقی به عنوان یکی از بخش های حکمت نظری و دانستن آن به عنوان یکی از شاخه های علوم وسطی، موضوعی است که اگرچه بحث اصلی متکلمان در زمینه موسیقی را شامل می شود، توسط عرفا نیز به نوعی مورد تأیید قرار گرفته است. از زمینه های دیگر که بین فلاسفه و عرفا مشترک است، انتساب موسیقی به افلاک است. پیروی از اندیشه تشبیه و خیال از اصلی ترین زمینه های تفاوت دیدگاه فلاسفه و عرفا است. مطالعه حاضر در زمینه باورپذیری دیدگاه های فلسفی و عرفانی اندیشمندان ایرانی توسط جوانان موسیقیدان ایرانی در یک جامعه آماری 400 نفری نشان می دهد، جوان امروز ایرانی برخلاف پیش داوری هایی که او را فاقد نظر و بی تفاوت می انگارد در زمینه آرای مختلف واکنش های متفاوتی از خود نشان می دهد. نتایج همچنین حکایت از رنگارنگ بودن و تنوع دیدگاه های جوانان در زمینه موضوعات فلسفی و عرفانی دارد. به نظر می رسد ساختار ذهنی و درونی جوان ایرانی به هر نوع هنوز تحت تأثیر اندیشه های سترگ عرفانی و فلسفی نیاکان خود است، هرچند در دنیای پیرامون در مورد بروز، پرورش و بهره گیری از آن با کاستی مواجه باشد.