محسن نورانی

پدیده دیجیتال، با قدمتی نزدیک به نیم قرن، در گستره زندگی اجتماعی انسان ها، تأثیرهای زیادی را برجای گذارده که تدقیق در آن از ارکان ضروری تمام جوامع امروزی محسوب می شود. بدین منظور، این پژوهش تلاش کرده با توجه به اهمیت موضوع، آن را از زوایای مختلف بررسی کند. این تحقیق، تفاوت های هنر سنتی و مدرن را، با وجود چالش ها وفرصت ها، به وسیله ابزارهای امروزی نظیر رادیو و تلویزیون، در کنار استیلای واسطه های صوتی و تصویری در مقابل داشته های سنتی از دو منظر تحلیل می کند. نخست، خاستگاه  و بنیان های این پدیده در بخش صدا و موسیقی را به بوته نقد و بررسی گذاشته و مشخص کرد همگام با پیشرفت صنعت دیجیتال، دنیای موسیقی نیز، به سبب این واسطه الکترونیکی، پیوند عمیقی با تجارت، اقتصاد و سیاست های فرهنگی برقرار کرده است. دوم، پدیده موسیقی دیجیتال در بستر فرهنگی اجتماعی و در فرایند ستاره سازی مورد تدقیق قرار گرفت و نشان داد مفاهیم دیجیتال در نظام اقتصادی موسیقی جهان، جایگاه مهمی دارد و با برخورداری از ظرفیت های عظیم بالقوه قادر است به عنوان یک رویکرد جدی در گفتمان های هنری، اقتصادی و اجتماعی به ویژه در کشورهای در حال توسعه نظیر ایران تحلیل شود. در پایان، نتایج این پژوهش نشان داد که فاکتورهای گوناگونی در این تحول ها تأثیرگذار هستند که برخی از آن ها نوعاً سبب جایگشت محصولات فرهنگی هنری شده و امکانی را به وجود می آورد تا فرصت ها و چالش های گوناگونی، پیش روی فعالان هنری و سیاست گذاران فرهنگی قرار گیرد.

بسیاری از محققین به نتیجه رسیده اند که گذر از زندگی روستایی و سکونت در شهرها بسیاری از آداب و رسوم واحدهای اجتماعی سنتی را از میان برده یا به سمت فراموشی سوق داده است. در گذر از چنین تغییرات فرهنگی ای، موسیقی های محلی همواره از جمله گونه هایی هستند که لطمات زیادی را متحمل می شود. یقیناً دگرگونی های عنوان شده فقط شامل ایران نمی شود؛ بلکه در اقصی نقاط جهان این مهم با شدت های مختلف قابل پیگیری است. لذا، این مقاله تلاش داردتا با توجه به اهمیت موضوع و برای پردازش بیشتر آن را از زوایای مختلف بررسی نماید. بدین منظور در این پژوهش بحث فوق از دو منظر مورد تدقیق قرار خواهد گرفت: بخش اول، با استفاده از نظریه آرجون آپادورای، متفکر برجسته حوزه جهانی شدن، مسئله تغییرات در نظام فرهنگی و هنری با تمرکز بر موسیقی فولک مورد بررسی قرار می گیرد؛ و در بخش دوم، برای درک بهتر موضوع، یک نمونه لالایی خوانی از منطقه الموت از منظر قوم موسیقی شناسانه تحلیل می شود که با تشریح عوامل دخیل در لایه های مختلف آن، مسائل و جزئیات این گونه فولکلوریک به بوته نقد گذاشته می شود. در پایان یافته های این پژوهش نشان خواهد داد که فاکتورهای گوناگونی در این تحولات دخالت دارند و نوعاً برخی از آنها سبب «استحاله» و در مواردی سبب «جایگشت» محصولات فرهنگی و هنری می شود

هدف از نوشتار این مقاله بررسی آثار و زندگی موسیقایی گوستاو مالر آهنگساز اتریشی اواخر رومانتیک و تأثیر آن بر آهنگسازانی همچون آرنولد شوئنبرگ، آنتون وِبِرن و آلبان بِرگ است. در تاریخ موسیقی، پس از بزرگانی نظیر هایدن، موتسارت و بتهوون که در دوره کلاسیک در شهر وین مشغول بکار بوده و به آهنگسازان مکتب وین معروف شدند، در اوایل قرن بیستم نیز این شهر شاهد تجمع و ظهور آهنگسازان مهمی همچون شوئنبرگ به همراه دو شاگردش - وبرن و برگ- بود که به سبب نفوذ آثار و عقاید هنری شان در مجامع موسیقی به آهنگسازان مکتب دوم وین شهرت یافتند. مکتب دوم وین، مانند سایر مکاتب هنری، در شاخصه های پیشرفت به یک زنجیره تاریخی قبل از خود متصل می شود. این مقاله در کارکردی مقایسه ای و انطباقی نشان خواهد دادکه آهنگسازان این مکتب در برخورد با عناصری نظیر بافت موسیقی، هارمونی، ارکستراسیون و سایر عوامل موسیقایی پیرو تفکر مالر بوده اند. البته در این رهگذر، مشخص می شود که مالر هم در آثار متأخر خود به نوعی متأثر از فعالیت های این مکتب و خصوصاً شوئنبرگ بوده است؛ اما در رویکرد کلی این مقاله نشان می دهد که مکتب دوم وین و منسوبین آن ها همگی در فراشد موسیقی به مالر و تفکر هنری او ارتباط می یابند.

هدف از نگارش این مطالعه جستاری درباره بنیان های ادبی و فلسفی اپراهای واگنر است. اهمیتِ پرداختن به موضوع این مطالعه در این است که اپراهای واگنر شاخص ترین آثار موسیقاییِ وی اند. برای دست یابی به چرایی و چگونگی بهره گیری واگنر از عناصر گوناگون موسیقایی، ناگزیر به مطالعه مواردی هستیم که شالوده های اندیشگی این هنرمند را شکل داده اند. در این مطالعه از الگوهای هم زمانی و درزمانی در زندگی موسیقایی واگنر استفاده شده است. در این الگوها ادبیات و فلسفه از اهم مواردی هستند که به طور خاص در کنار موارد فراوان دیگر، همچون سیاست و مذهب نوعِ نگرش و پایه های جهان بینیِ واگنر را بنیان نهاده اند. همچنین، از این رهگذار است که می توان ابداعات بی بدیل موسیقایی او را نظیر خلق و استفاده از لایت موتیف، خطوط آوازی، هارمونی بدیع، تنوع ارکستراسیون، و حتی اندیشه و ساخت تالار مخصوص برای اجرای اپراهای سترگش را بیشتر درک کرد و دریافت که وی برای رسیدن به آرمان های ذهنی و نمایش دغدغه های فلسفی و زیباشناسانه خویش چگونه به ساختار شکنی در اغلب عناصر موسیقی اپرایی دست زده است. بدون شک، در این راه نقش افراد مهمی همچون شوپنهاور و نیچه در فلسفه، هاینه در ادبیات، و یوهان سباستیان باخ و بتهوون در حوزه موسیقی را نمی توان نادیده انگاشت.

مقاله حاضر جستاری پیرامون اپرای ماتیاس نقاش و بررسی تحلیلی و آنالیتیکال سمفونی با همین نام اثر پل هیندمیت با محور قرار دادن زندگی اجتماعی و هنری ماتیاس گرونوالد به عنوان نقاش و هنرمند دوره رنسانس و همچنین تاثیر تحولات پیرامون او بر پیکره ی آثارش است. این مقاله نشان خواهد داد که تفکر اکسپرسیونیست در حوزه ی هنر نقاشی تنها مختص به اوایل قرن بیستم نبوده و در قرون گذشته نیز ردپای آن را می توان در نقاشی های هنرمندی نظیر گرونوالد یافت و آهنگسازان طرفدار این نهضت همچون هیندمیت با روحیه نوکلاسیک خود سعی در خلق آثاری از این دست برای دستیابی به ارتباط هنرهای نقاشی و موسیقی با ترکیب دو سبک اکسپرسیونیست و نوکلاسیک نموده اند. آهنگساز، در این مجموعه –شامل اپرا و سمفونی-  ابتدا بر اساس داستان زندگی گرونوالد، طرح اپرایی را به نام ماتیاس نقاش در سال 1933پی ریزی می کند. همزمان با شروع کار بر روی اپرا، با پیشنهاد ساخت اثری ارکسترال، سوئیتی را در سه موومان با همان نام (بعدها به آن لقب سمفونی می دهند) با الهام از سه تابلوی گرونوالد در سال 1934خلق نموده و یکسال بعد نیز اپرای مورد نظر از جانب وی ساخته می شود. روش تحقیق در این مقاله به صورت مقایسه ای-تطبیقی میان هنرهای نقاشی و موسیقی بر اساس منابع کتابخانه ای موجود انجام شده است.  

سرناد Op. 24، از مجموعه کارهای آرنولد شوئنبرگ در هفت موومان برای آنسامبل هفت نفره شامل کلارینت، کلارینت باس، ماندولین، گیتار، ویولن، ویولن آلتو و ویولنسل در سال های 1921-1923 نوشته شده است. موومان های این اثر به صورت قرینه ای توسط آهنگساز تنظیم شده است که موومان چهارم این مجموعه به نام Sonnet، دارای ویژگی هایی همچون همراهی خواننده سولو با ارکستر، استفاده از منظومه شعری فرانچسکو پترارک شاعر بزرگ دوره رنسانس، بکارگیری سیستم دوازده نتی و تکنیک ریتروگراد سری برای خواننده (از بدو ورود در تقابل با ارکستر) است. هدف از این مقاله، شناسایی عوامل موثر بر زایش دوده کافونیک در موومان چهارم این مجموعه، با نگاهی به سیر تحول آهنگساز در دوره های کاری و زندگانی است که منجر به دگرگونی نظام موسیقی قبل از خود و شروع مدرنیته در موسیقی به معنای واقعی گردید. منتقدان، این مکتب را پس از مکتب اول با حضور بزرگانی همچون هایدن، موتزارت و بتهوون، مکتب دوم وین نام نهادند. روش بررسی این موضوع نیز آنالیز و تحلیل ساختاری قطعه از روی پارتیتور اثر بوده و نتایج آن شامل، شناسایی موومان چهارم مجموعه به عنوان قطعه دوازده نتی است که می توان آن را مقدمه ای در دستیابی آهنگساز به این تکنیک و خلق سوئیت برای پیانو Op. 25 دانست.