افسوس که بی فایده فرسوده شدیم
حوزه های تخصصی:
سید علی میرافضلی
مطالب
فیلتر های جستجو:
فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۲۱ تا ۴۰ مورد از کل ۴۱ مورد.
دور است ره تا آفتاب/ نقدی در باب تصحیح دیوان رکن الدین قمی
حوزه های تخصصی:
یادداشتی برچاپ نسخه برگردان جنگ بیاض
حوزه های تخصصی:
کنج سرای خالی (نگاهی به پیشینه شعر طنز کرمان)
حوزه های تخصصی:
رباعیات از نظر افتاده سلمان ساوجی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
آینه میراث دوره ۱۰ بهار و تابستان ۱۳۹۱ شماره ۱ (پیاپی ۵۰)
251 - 264
سلمان ساوجی (متوفی 778 ق) از شاعران بزرگ سده هشتم هجری است. دیوان او چندین نوبت به چاپ رسیده و آخرین آن ها «کلیات سلمان ساوجی» است که دکتر عباسعلی وفایی تصحیح و منتشر کرده است (تهران، 1376، ویراست دوم: 1389). با وجود آنکه نسخه های قدیمی و نسبتاً معتبری از دیوان اشعار سلمان ساوجی در کتابخانه های ایران و خارج از ایران موجود است، کار تصحیح این دیوان هنوز بسامان نرسیده است. مقاله حاضر به درج 23 رباعی سلمان ساوجی اختصاص دارد که در تصحیح اخیر و چاپ های پیشین مورد توجه قرار نگرفته است. منبع نقل این رباعیات، دو دستنویس متعلق به کتابخانه نور عثمانیه ترکیه (مورخ 844 ق) و کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه تهران (مورخ 859 ق) است. نکته قابل توجه آن است که دستنویس کتابخانه نور عثمانیه جزو منابع مورد استفاده دکتر وفایی بوده است. در کنار درج این 23 رباعی، بررسی تطبیقی میان ضبط رباعیات سلمان در نسخه چاپی و دستنویس های مذکور صورت گرفته و موارد متعددی از بدخوانی های نسخه چاپی یا ضبط های برتر آن دو دستنویس ذکر شده است.
مجادله ادبی بهاءالدین خجندی و سعید هروی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۳ فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۱۹۳)
131 - 148
حوزه های تخصصی:
مجادله های ادبی در قالب شعر، سابقه ای طولانی در ادب فارسی دارد. از معروف ترین آن ها، قصیده ای است که عنصری بلخی در نقد قصیده غضایری رازی در همان وزن و قافیه قصیده او گفته و عیوب شعرش را برشمرده و غضایری نیز در قصیده ای دیگر، به تعریض های او پاسخ داده است. پنج قطعه ای که دراین مقاله از نظرتان می گذرد، مکاتبات منظومی است که در دهه اول قرن هشتم هجری بین بهاءالدین خجندی و سعید هروی رد و بدل شده است؛ سه قطعه از آنِ بهاءالدین خجندی و دو قطعه سروده سعید هروی است. آغاز این مکاتبه دوستانه بوده است، اما بهاء خجندی از پاسخ سعید هروی می آشوبد و آن را طعنه ای به خود تلقی می کند و کار دو شاعر به هجو یکدیگر می کشد. در قطعات چهارم و پنجم، نام محمد حنفیّه به میان آمده است و هر دو شاعر او را مدح گفته اند. وی، امیر ارتنا از امرای نزدیک سلطان محمد خدابنده بوده و گویا در دوره حکومت این سلطان، امارتِ اصفهان و نواحیِ آن را در اختیار داشته است. سه قطعه مرتبط با این اشعار را نیز در منابع دیگر یافته ایم که در آخر مقاله نقل شده است.
اشعار نویافته نرگسی ابهری
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۲ بهمن و اسفند ۱۴۰۰ شماره ۶ (پیاپی ۱۹۲)
49 - 62
حوزه های تخصصی:
نرگسی ابهری از شاعران قرن نهم و دهم هجری است و نسخه های اندکی از دیوانش تا روزگارِ ما باقی مانده و به چاپ رسیده است. او شاعری غزل پرداز و عاشقانه سراست و در رباعی و مثنوی نیز دستی داشته است. دیوان نرگسی ابهری به همت حمیدرضا قلیچ خانی تصحیح و در سال ۱۳۷۶ منتشر شده است. تصحیح دیوان، بر مبنای دو دستنویس اصلی (نسخه کتابخانه ملک و دانشگاه تهران) و دو دستنویسِ تکمیلی صورت گرفته است. دیوان چاپی، فقط چهار رباعی دارد که هر چهار، سروده خاقانی شروانی است. همچنین، فاقد برخی از غزل ها و رباعیات شاعر است. ما در دستنویسی از دیوان نرگسی که در 959 ق کتابت شده و در کتابخانه مونیخ نگهداری می شود، 94 بیتِ افزوده یافتیم که در مقاله حاضر، به نقل آن ها می پردازیم.
رباعیات کمال اسماعیل اصفهانی: در دستنویس مورخ 635 ق
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۱ بهمن و اسفند ۱۳۹۹ شماره ۶ (پیاپی ۱۸۶)
61 - 73
حوزه های تخصصی:
اهمیت کمال الدین اسماعیل اصفهانی در تاریخ رباعی فارسی غیر قابل انکار است. در جنگ های شعر و منتخبات ادبی، رباعیات بی شماری از او یافت می شود که نشان دهنده توجه خاص ادیبان، به رباعیات کمال اسماعیل است. رباعیات کمال به دلیل مضمون سازی خاص، شگرف کاری های ادبی و تنوع موضوعی، تا چندین سده متوالی در جنگ ها و تذکره ها و مجموعه های شعر نقل می شد. هدف نویسنده از نگارش نوشتار حاضر، معرفی یک دستنویس کهن است که سفینه ای از رسایل و اشعار فارسی و عربی را دربردارد و در آن، تعدادی از رباعیات کمال درج شده است. درج رباعیات کمال اسماعیل اصفهانی با ذکر اسم یا بدون ذکر اسم شاعر در سفینه مورخ 635 ق، گویای آن است که رباعیات این شاعر در زمان حیات او، با اقبال جامعه ادبی ایران روبرو شده و به گزیده های شعر راه یافته است.
مصطفی عالی افندی و حکیم عمر خیّام
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۲ مرداد و شهریور ۱۴۰۰ شماره ۳ (پیاپی ۱۸۹)
191 - 218
حوزه های تخصصی:
«مکتب خیّام» در رباعی، از آغاز بالندگی تا امروز، گستره ای به طول ده قرن و حوزه نفوذی به اندازه همه سرزمین های پارسی گوی، از شبه قاره هند تا اقصای آناتولی داشته است. فهرست دوستداران، همراهان و پیروان خیّام در رباعی فارسی، نمایه ای پُربرگ و بلندبالاست. یکی از ایشان که در منابع فارسی کمتر درباره اش سخنی رفته است، مصطفی عالی افندی (د. 1008 ق)، شاعر، منشی و تاریخ نگار نامدار عثمانی در دوره حکومت سلطان سلیم و سلطان مراد است که به سه زبان ترکی، فارسی و عربی شعر می گفت و «عالی» تخلّص می کرد. وی در سال 1003 هجری دفتری از رباعیات فارسی را به اقتفای رباعیات خیّام به همراه دیباچه ای مفصّل در شرح حال خود و حکیم عمر خیّام ترتیب داد. این دفتر، با نام های «بدیع الرقوم»، «ربیع المنظوم» و «ربیع المرسوم» شناخته می شود. در نوشته حاضر، به معرفی و بررسی این دفتر اشعار پرداخته ام.
اشعار فارسیِ مجموعه جلال الدین حرمی: (کتابت بینِ 678 تا 705 ق)
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۲ فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۰ شماره ۱ (پیاپی ۱۸۷)
113 - 126
حوزه های تخصصی:
ادیبی دانشور به نام جلال الدین علی حرمی، در فاصله سال های 678 تا 705 ق، مجموعه ای از رسایل حکمی و ادبی را برای استفاده شخصی فراهم آورد. وی در آن مجموعه، در پایان رساله ها و هامش اوراق، اشعاری به فارسی و عربی از دانشمندان و چهره های سرشناس از قبیل: ابن سینا، سهروردی، خیّام، فخر رازی، ناصر خسرو، شمس الدین جوینی، برهان الدین نسفی، شیخ احمد جامی و کمال الدین مظفر کتابت کرد. در مقاله حاضر، اشعار فارسی این مجموعه را نقل و بررسی خواهیم کرد. جلال حرمی، خود از رباعی سرایان دوره ایلخانی است و گردآورنده سفینه کهن رباعیّات، بیست و سه فقره از رباعیّات او را در سفینه خود به یادگار گذاشته است.
عمید شانه بند؛ غزلسرای ناشناخته قرن هشتم
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۲ خرداد و تیر ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸۸)
107 - 128
حوزه های تخصصی:
در طول همه سدههای شعر پارسی، کم نبودهاند شاعران بدون دیوانی که در زمانه خود در پیشبُرد ادب فارسی نقش داشتهاند و به دلیل عدم ثبت و ضبط اشعارشان در دفترهای جداگانه، یا درخشش شاعران بزرگ ادب فارسی، ستاره هنر آنها افول کرده و نقش آنها فراموش شده است. «خواجه عمید شانهبند» از زمره این شاعران بد اقبال است که نامش به تذکرههای شعر و تواریخ ادبیات نیز راه پیدا نکرده است. حتی شادروان سعید نفیسی که از ذکر گمنامترین سخنوران زبان فارسی در کتاب تاریخ نظم و نثر در ایران باز نایستاده، نام او را در شمار شاعران نیاورده است. عمید شانهبند، از غزلسرایان زبردست سده هشتم است و در سالهای میانی این قرن، آثارش به عرضه آمده و در برخی سفینههای شعر نقل شده است. در این مقاله، 25 غزل او که از منابع کهن دستیاب شده است، برای نخستین بار عرضه میگردد.
بررسی رباعیات عصمت بخارایی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۳ خرداد و تیر ۱۴۰۱ شماره ۲ (پیاپی ۱۹۴)
199 - 214
حوزه های تخصصی:
عصمت بخارایی از شاعران نامدار ماوراء النهر در اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم بود. اشعار او در زمان حیاتش رواج و روایی فراوانی داشت. وی به روایتی در سال 829 و به روایت دیگر در 840 ق درگذشت. بساطی سمرقندی و خیالی بخارایی از شاگردان او بودند و سلطان خلیل نوه تیمور، برای او احترام زیادی قائل بود. دیوانی که از عصمت بخارایی موجود است، دربردارنده 7500 بیت شعر اعم از قصاید، غزلیات، قطعات، رباعیات، ترجیعات و مفردات است. این کتاب با اینکه یک نوبت در سال 1366 به چاپ رسیده، فاقد ویژگی های یک تصحیح علمی است. در بررسی نسخه چاپی و چند دستنویس کهن دیوان عصمت بخارایی، مشخّص شد که در سده نهم هجری یکی از گردآورندگان دیوان عصمت، رباعیات کمال اصفهانی، انوری، اوحدی مراغه ای و دیگران را به دیوان او الحاق کرده است. همچنین، برخی از رباعیات مسلّم شاعر، از چشم مصحّح دیوان او پوشیده مانده است. هدفِ این مقاله، بررسی این دو موضوع است.
زین الدین اسعد نسوی؛ حکیم و شاعرِ گمنام سده هفتم هجری
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۳ آذر و دی ۱۴۰۱ شماره ۵ (پیاپی ۱۹۷)
23 - 38
حوزه های تخصصی:
حکیم زین الدین اسعد نسوی، در سده هفتم هجری می زیسته و از یاران و همراهانِ حکیم نامدارِ ایرانی خواجه افضل الدین کاشانی بوده است. متأسفانه تذکره ها و منابع رجالی یا در مورد او سکوت کرده اند، یا آنچه آورده اند، مشتمل بر لفّاظی و کلیات است و هیچ اطلاعی از دوران حیات او به دست نمی دهند. نام این حکیم نخستین بار در مصنّفات افضل با احترام بسیار آمده است. در سفاین ادبی، اشعاری به نام او دیده می شود که ارتباط او را با افضل کاشانی به خوبی نشان می دهد. تنها قصیده او که به دست ما رسیده، تقریر منظوم مباحث رساله مدارج الکمال افضل است. برخی از رباعیات منسوب به زین نسوی به نام حکیم عمر خیام، سنایی غزنوی و افضل کاشانی نیز شهرت دارد. در مقاله حاضر، اطلاعاتی که در مورد زندگی او به جا مانده است، به همراه اشعار گرد آمده از سفاین و مجموعه های خطی، عرضه می گردد.
رباعیات نویافته هلالی
حوزه های تخصصی:
بدرالدین هلالی، از شاعران نامدار اواخر دوره تیموری و اوایل عهد صفوی است. غزل های هلالی کمال لطافت را دارد و مثنوی های شاه و درویش، صفات العاشقین و لیلی و مجنون او نزد هم عصران بسیار مقبولیت بوده است. دیوان اشعار او در هند و ایران به طبع رسیده و مشهورترین چاپ دیوان او، تصحیحی است که به اهتمام استاد مرحوم سعید نفیسی منتشر و چندین بار تجدید چاپ شده است. دیوان هلالی مصحّح نفیسی، در بخش رباعیات مشتمل بر 35 رباعی است. در نوشتار حاضر، 50 رباعی نویافته هلالی بر مبنای سه نسخه خطی دیوان او که یکی از آن ها نزدیک به زمان حیات شاعر کتابت شده است، عرضه می گردد.
رباعیات اسیر شهرستانی در دیوان خاقانی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۴ خرداد و تیر ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۲۰۰)
295 - 312
حوزه های تخصصی:
مسئله اشعار ناسره در دیوان شعرا، یکی از مشکلات همیشگی تاریخ شعر فارسی است. تقریباً می شود گفت که هیچ دیوانی نیست که از اشعار الحاقی در امان مانده باشد. یکی از اصلی ترین دلایل آن در متن های تصحیح شده، استفاده از دستنویس های مشکوک و منابع نامعتمد است. بدین ترتیب که مصحح، در کار تصحیح، به نسخه هایی بر می خورد که دارای اشعار مشکوک است و بدون آنکه در این مسئله ارزیابی دقیقی صورت دهد، آن ها را وارد متن می کند. در مقاله حاضر، به بررسی رباعیات الحاقی در چند چاپ دیوان خاقانی پرداخته ایم و 22 رباعی اسیر شهرستانی را در این چاپ ها شناسایی کرده ایم. منشأ این اختلاط، چاپ مطبعه نول کشور است که در سال 1295 ق در لکهنو منتشر شده است.
نقد انتسابِ رباعیات ناصر بخارایی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۳ مرداد و شهریور ۱۴۰۱ شماره ۳ (پیاپی ۱۹۵)
117 - 135
حوزه های تخصصی:
ناصر بخارایی، از غزلسرایان سرشناس قرن هشتم هجری و از ه معصران حافظ و سلمان ساوجی است. او فردی درویش بود و سفرهای بسیار کرد. از نکات جالب زندگی ناصر، دیدارش با سلمان ساوجی در بغداد است که راه شاعر را به دربار سلطان 776 ق( باز کرد. دیوان ناصر بخارایی مشتمل - اویس )حک. 757 بر 8500 بیت شعر است که بخش عمده آن را غزل ها و قصاید او تشکیل می دهد. مرحوم دکتر مهدی درخشان دیوان اشعار ناصر بخارایی را تصحیح و در سال 1353 شمسی منتشر کرد. این کتاب، دربردارنده 24 رباعی کامل و یک رباعی ناقص است که اغلب آن ها ع معتبر به نام شاعران دیگر یافت می شود و به دلیل تقدّم در منابع، نمی توان آ نها را سروده ناصر دانست. موضوع مقاله زمانیِ مناب حاضر، نقد و بررسی رباعیات منسوب به ناصر بخارایی است.
نُه غزل از خسروی هروی شاعر قرن نهم ق
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۴ بهمن و اسفند ۱۴۰۲ شماره ۶ (پیاپی ۲۰۴)
119 - 126
حوزه های تخصصی:
آنچه در این نوشتار عرضه می شود، نُه غزل یافته شده از خسروی هروی شاعر قرن نهم هجری است. به نوشته امیرعلیشیر نوایی، دیوان اشعار خسروی در قرن نهم در دست مردم بوده است، ولی امروزه نسخه ای از دیوان او سراغ نداریم و نشانی از آن در فهرست ها نیافتیم. این غزلیات، اگرچه پایه چندان بلندی ندارد، ولی یادگاری از یک شاعر از یادرفته است. منبع این اشعار، دستنویسی کهن متعلق به کتابخانه فاضل احمد ترکیه و تحفهالحبیب فخری هروی است. آنچه در تذکره ها به نام او نقل شده، تنها بیت مطلع یکی از غزلیات اوست.
نسخه نویافته رباعیات اوحدالدین کرمانی
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۴ آذر و دی ۱۴۰۲ شماره ۵ (پیاپی ۲۰۳)
195 - 217
حوزه های تخصصی:
شیخ اوحدالدین کرمانی (561-635ق) از چهره های شاخص تاریخ تصوّف ایران و شعر صوفیانه فارسی است که حدود دو هزار رباعی به او منسوب است. وی بیشترِ عمر خود را در آناتولی گذراند و مریدان بسیار پرورش داد. برخی از مریدان او در نیمه دوم قرن هفتم هجری به گردآوری و تدوین رباعیاتش پرداختند. مؤلف نزهه المجالس که هم عصر اوحد کرمانی بود، 53 فقره از رباعیاتش را کتاب خود نقل کرد. از جمله نسخه های کهن رباعیات او، دستنویس شماره 2910 کتابخانه ایاصوفیاست که در آن 1641 رباعی اوحد در 12 باب گردآوری و در حدود 706 ق کتابت شده است. نسخه دیگر رباعیات شیخ که در بردارنده 1136 رباعی است و انیس الطالبین و جلیس الصالحین نام دارد، گردآورده فرزند یکی از مریدان شیخ در نیمه دوم قرن هفتم هجری است و در کتابخانه دانشگاه استانبول نگه داری می شود. این نسخه نیز تبویب موضوعی دارد (76 باب). در مقاله حاضر، نسخه کهن دیگری از رباعیات اوحد کرمانی را معرفی می کنیم که در اواخر قرن هفتم یا اوایل قرن هشتم به صورت موضوعی تدوین شده و دارای 1349 رباعی است. این نسخه، متعلق به مجموعه کمانکش امیرخواجه در کتابخانه حاجی سلیم آقای شهر استانبول است.
رباعیات فارسی در پنج دستنویس کهن
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۴ مهر و آبان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۲۰۲)
25 - 48
حوزه های تخصصی:
یکی از منابع ارزشمند اشعار کهن پارسی، یادداشت هایی است که دارندگان نسخه های خطی در اوراق سفید اول و آخر دستنویس ها، فواصل رسالات، و هامش اوراق کتابت کرده اند. هرچه تاریخ نسخه ها و به طریق اولی تاریخ کتابت این یادداشت ها قدیمی تر باشد، بر ارزشمندی آن ها افزوده می شود. در مقاله پیش رو، 57 رباعی از پنج دستنویس کهن استخراج و با توضیحات لازم عرضه شده است. این رباعیات به نام خیام، مهستی گنجوی، اوحد الدین کرمانی، کمال اسماعیل اصفهانی و دیگران ثبت شده و برخی از رباعیات نیز فاقد نام گوینده است. دو رباعی در این منابع، ترجمه اشعار عربی ویا بالعکس است و از منظر ادبیات تطبیقی در خور اهمیت و استناد است.
تعلیقاتی بر نزهة المجالس
منبع:
آینه پژوهش سال ۳۵ فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۳ شماره ۱ (پیاپی ۲۰۵)
377 - 405
حوزه های تخصصی:
نزههالمجالس جمال خلیل شروانی، یکی از منابع مهم تاریخ رباعی فارسی و دربردارنده 4139 رباعی از 300 شاعر از قرن پنجم تا اوایل قرن هفتم هجری است. تنها نسخه کتاب به خط اسماعیل بن اسفندیار ابهری در 731 ق کتابت شده است. این دستنویس به شماره 1667 جزء مجموعه علی امیری جارالله در استانبول نگه داری می شود. دکتر محمدامین ریاحی کتاب را بر اساس دستنویس مذکور، تصحیح و در سال 1366 منتشر کرد. تصحیح نزههالمجالس، یکی از بزرگ ترین کارهای علمی آن محقّق یگانه بود. مقدمه، نمایه های کتاب، تعلیقات و توضیحات رباعیات بسیار سودمند و پُرمایه است. متأسفانه تک نسخه نزههالمجالس ایرادهایی دارد که خواه ناخواه به متن چاپی هم انتقال یافته است. با پیدا شدن دو دستنویس با اهمیت که در پیوند با نزههالمجالس شکل گرفته اند، گشایشی در نقد و بررسی و تصحیح مجدّد نزههالمجالس پدید آمده است: یکی خلاصهالاشعار فی الرباعیات ابوالمجد تبریزی که در 721 قمری تدوین و کتابت شده، دیگری سفینه رباعیات کتابخانه دانشگاه استانبول که نسخه ای ناقص از نزههالمجالس محسوب می شود. این دو منبع، در برطرف کردن اغلاط کتابتی و بسامان آوردن عناوین شاعران نزههالمجالس، منبعی کارگشاست. در مقاله حاضر، پیشنهادهایی برای تصحیح نزههالمجالس بر اساس دو منبع مذکور و قراین و شواهد دیگر ارائه شده است.