وحیدرضا میرزاییان

امروزه صحبت زیادی از ترجمه ماشینی و قابلیت کامپیوتر در انجام این مهم به میان می آید. با توجه به عدم درک صحیح از قدرت کامپیوتر در این حوزه و شناخت ناکافی افراد، در این مقاله سعی شده است ضمن معرفی اجمالی ترجمه ماشینی و موانع و مشکلات آن، عملکرد سه نرم افزار مطرح در این حوزه در زبان فارسی به نام های پارس و پدیده و نیز سایت گوگل مورد تست و ارزیابی قرار گیرد. این مقاله به هیچ وجه درصدد کم ارزش جلوه دادن زحمات بیکران تهیه کنندگان این دو نرم افزار و سایت ترجمه گوگل نیست؛ بلکه قصد آن داریم ضمن ارایه تصویری مبتنی بر واقعیت نشان دهیم ترجمه ماشینی امری بسیار عظیم و بزرگ است و در صورت عدم پشتیبانی و حمایت مادی گسترده در این حوزه، نمی توان به نرم افزارهای این چنینی اکتفا کرد و تا ارایه یک مترجم قدرتمند فرسنگ ها راه در پیش رو داریم.

علی رغم وجود تحقیقات مختلف در خصوص ترجمه ماشینی در ایران، در حال حاضر فقط دو نرم افزار ترجمه ماشینی به نامهای مترجم پارس و پدیده به بازار راه پیدا کرده است. هدف این مقاله، مقایسه تطبیقی این دو نرم افزار با ترجمه انسانی در مرحله اول و مقایسه این دو نرم افزار با یکدیگر در مرحله دوم می باشد. ابتدا خلاصه ای از مبحث ارزیابی خروجی سیستمهای ترجمه ماشینی ارایه می گردد. سپس تحقیقات مهم در این زمینه دوره خواهد شد و در انتها، فرآیند انجام تحقیق و نتایج آماری آن گزارش خواهد شد. جمع بندی این تحقیق نشان دهنده آن است که نرم افزار ترجمه ماشینی می تواند ابزاری مفید برای مترجمین باشد و نیز ترجمه ای قابل فهم برای فارسی زبانان تولید نماید. علیرغم برتری آماری نرم افزار پارس بر پدیده، مواردی نیز در حین تحقیق مشاهده شد که نرم افزار پدیده نیز توانسته بود به درک متن توسط فارسی زبانان کمک شایانی نماید و تا حدی نیز پابه پای مترجم انسانی به کمک مخاطب بیاید.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی پرکاربردترین کارکردهای پردازش زبان طبیعی در حوزه علوم کتابداری و اطلاع رسانی بوده است. پژوهش حاضر به روش تحلیل اسنادی یا کتابخانه ای و با مداقه و بررسی و تحلیل متون انجام شده است. یافته ها نشان داد که تاکنون کاربردهای مهمی از پردازش زبان طبیعی در حوزه های مختلف انجام شده است. در این پژوهش پرکاربردترین کارکردهای پردازش زبان طبیعی در حوزه علوم کتابداری و اطلاع رسانی عبارت بودند از: نمایه سازی خودکار، استخراج خودکار اطلاعات یا خلاصه سازی خودکار، بازیابی اطلاعات، بازیابی اطلاعات بین زبانی (نظام بازبین)، بازیابی اطلاعات موسیقیایی، رده بندی خودکار و سیستم های پرسش و پاسخ. نتایج نشان داد که پردازش زبان طبیعی، همچنان دارای قابلیت های خوب و مفیدی در حوزه های مختلف و ازجمله در رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی است که باید با برشمردن مزایا و هزینه ها، نسبت به ادغام پردازش زبان طبیعی در حوزه های موضوعی مختلف اقدام نمود.

This paper reports an attempt to see if podcasting can be a valuable tool to improve English vocabulary learning and retention of Persian university students compared with traditional method of vocabulary teaching. Students have been randomly divided into two groups namely experimental and control group. In the experimental group, students are asked to produce podcasts collaboratively and students in the control group are asked to spend the same amount of time in a traditional class practicing vocabulary items. The analysis of covariance shows students in the experimental group significantly outperform students in control group in terms of both learning and retention of vocabulary items.

هدف: مسئله اصلی در بازیابی مؤثر و کاربرمدار هم نویسه های تخصصی، توسعه فرایندی است که بازیابی اطلاعات نامرتبط را به حداقل برساند (ریزش کاذب= ۰). در این مقاله سعی شده با به کارگیری رویکرد پیکره مدار با استفاده از برچسب گذاری معنایی، بازیابی مدارک حاوی هم نویسه های تخصصی ارزیابی و با راهبردهای موجود (بدون برچسب گذاری) مقایسه و یافته ها آشکار شود. هدف بهینه سازی کارایی نظام بازیابی اطلاعات در کاهش ریزش کاذب بازیابی متون علمی با استفاده از روش رفع ابهام معنایی از هم نویسه های تخصصی به کمک برچسب گذاری معنایی بوده است. روش: پژوهش به دلیل ماهیتش به روش تجربی انجام شد. روش تجربی از روش های سه گانه رفع ابهام معنایی (بانظارت، نیمه نظارتی و بدون نظارت) بوده و روشی بانظارت به شمار می رود. جامعه پژوهش را ۴۴۲ مقاله علمی در دو گروه گواه و آزمون تشکیل دادند. گروه گواه (پایه) شامل ۲۲۱ متن کامل مقاله بدون برچسب و گروه تجربی (آزمون) شامل همان ۲۲۱ مقاله، اما دارای برچسب بود که ۴۶ هم نویسه تخصصی آن ها به روش دستی برچسب گذاری شد و در نظام بازیابی پیشنهادی قرارگرفتند و برای بررسی کارآیی برچسب ها در رفع ابهام معنایی، از هم نویسه های تخصصی و کاهش ریزش کاذب آزموده شدند. یافته ها: بازیابی در مقاله های گروه گواه به دلیل ابهام معنایی هم نویسه های تخصصی، با ریزش کاذب همراه بود؛ درحالی که برچسب گذاری هم نویسه های تخصصی در متن کامل مقاله های گروه تجربی، تأثیر مستقیمی در کاهش ریزش کاذب داشت. سطح معنی داری آزمون رتبه های علامت دار ویلکاکسون (۰/۰۰۰۱ = P، ۵/۹۰۹- = Z) نشان داد که میزان ریزش کاذب نتایج بازیابی بعد از به کارگیری پیکره تخصصی برچسب گذاری شده در نظام بازیابی اطلاعات به نسبت قبل، تفاوت معنا داری داشت. بررسی رتبه های منفی و مثبت نشان داد که میزان ریزش کاذب نتایج بازیابی بعد از به کارگیری پیکره تخصصی برچسب گذاری شده به میزان معنا داری کاهش یافته است. نتیجه گیری: حد ریزش کاذب در یافته های پژوهش، گواه عملکرد قابل قبول برچسب گذاری در رفع ابهام معنایی هم نویسه های تخصصی است. همچنین بیانگر نقش مؤثر آن در بهینه سازی نظام بازیابی اطلاعات برای به حداقل رساندن ریزش کاذب نتایج است. بنابراین، رویکرد پیکره مدار نظام بازیابی اطلاعات، ضمن فراهم آوردن بستر بازیابی تمام متن، زمینه جلوگیری از ریزش کاذب و صرفه جویی در وقت و انرژی کاربران را فراهم خواهد کرد. گفتنی است برای رفع ابهام معنایی هم نویسه های تخصصی، برچسب ها منابع ارزشمندی اند، اما این مستلزم بهره مندی از مجموعه آموزش باکیفیت است. نتایج پژوهش نشان می دهد که داده های آموزشی، که به خوبی ساختاربندی شده باشند، نقش بسیار مهمی در بهبود رفع ابهام معنایی هم نویسه های تخصصی ایفا می کنند. این پژوهش به صورت تجربی و تحلیلی نشان داد که رویکرد پیکره مدار در مقایسه با جست وجوی مبتنی بر کلیدواژه، به طور معنا داری سطح ایده آلی از ریزش کاذب را به دست می دهد. روش به کاررفته برای رفع ابهام معنایی هم نویسه های تخصصی در همه زبان ها کاربرد دارد. 

یکی از دغدغه های بشر امروز، با وجود هر دین و آیین، رعایت اخلاق و شئونات انسانی است؛ این مقاله نیز با تکیه بر همین مهم نگاهی دارد به لزوم رعایت معیارهای اخلاقی هنگام استفاده از فضای مجازی در آموزش و یادگیری به صورت عام و آموزش زبان به صورت خاص. سعی شده است تا شناختی از وضعیت موجود در زمینه رعایت موازین اخلاقی و محیط های آموزش مجازی و همچنین لزوم جلب توجه دانشجویان و مدرسان به این حوزه ارائه شود. در این مقاله از روش پرسشنامه ای استفاده شده و دو نوع فرم نظرسنجی تهیه شد که نوع اول برای مدرسان زبان و نوع دوم برای زبان آموزان تدوین و توزیع گردید. تجزیه و تحلیل پرسشنامه ها نشان داد که اکثر مدرسانی که از رایانه برای آموزش زبان استفاده می کنند، هنگام روبرویی با اطلاعات شخصی زبان آموزان، حریم شخصی ایشان را رعایت نموده اند. همچنین دانشجویان هم نسبت به پخش تصاویر خود در فضای مجازی بیشترین حساسیت را نشان دادند و از کنترل ورود و خروج و سایر فعالیت های خویش در فضای مجازی توسط استادان احساس نامناسبی نداشتند. در این مقاله از آزمون کای _ اسکویر استفاده شد و نتیجه این بود که تفاوت معناداری بین جنسیت و لزوم رعایت موازین اخلاقی، هنگام یادگیری در فضای مجازی وجود ندارد.

جامعه آماری این پژوهش تعداد 300 دانشجوی مقطع دکتری دانشگاه پیام نور بوده است که از این تعداد، فقط 75 نفر هم در آزمون وزارت علوم و هم آزمون پیام نور شرکت کرده بودند. از این تعداد نیز، فقط تعداد 60 نفر حاضر به ارایه ی نمرات خود در هر دو آزمون شدند. یافته ها حاکی از ضریب همبستگی مثبت و بسیار بالا بین نتایج آزمون کاغذی و الکترونیکی (r = 0.71) بود. در ضمن با توجه به عدم وجود بخش شنیداری در آزمون پیام نور، امکان مقایسه این بخش نیز میسر نشد. پس نتایج بخش شنیدن در آزمون وزارت علوم با نتیجه کلی آزمون پیام نور مقایسه شد و حاکی وجود رابطه ای نه چندان قوی بود ( r = 0.38). به همین دلیل، تصمیم به مقایسه ی دو بخش دیگر آزمون وزارت علوم با آزمون پیام نور گرفته شد. بین عملکرد داوطلبان در بخش دستور زبان آزمون وزارت علوم و نمره نهایی پیام نور نیز رابطه چندان قوی نبود ( r = 0.33). بین عملکرد داوطلبان در بخش واژگان و درک مطلب آزمون پیام نور و نمره نهایی آزمون پیام نور، رابطه ای قوی تر از دو بخش قبلی ولی نه چندان معنادار ( r = 0.53) وجود داشت.

با پیشرفت های بزرگی که در سالهای اخیر در کیفیت ترجمه ماشینی رخ داده است، استفاده از آن شدت یافته و نیز به استفاده از آن در حوزه زبان آموزی نیز توجه شده است. با این حال، هیچ پرسشنامه استانداردی در خصوص بررسی نگرش زبان آموزان نسبت به این فناوری وجود ندارد. بنابراین، مقاله حاضر گزارش تلاشی برای طراحی و اعتبارسنجی پرسشنامه ای است که برای اولین بار برای سنجش درک زبان آموزان از ترجمه ماشینی تهیه شده است. اعتبارسنجی های مورد استفاده روایی صوری و محتوایی، اعتبار آنالیز عاملی، پایایی از طریق همخوانی درونی با استفاده از آزمون مجدد و همچنین ضریب همبستگی آلفای کرونباخ بوده است. تجزیه و تحلیل عاملی اکتشافی چهار عامل را آشکار نمود، که عبارتند از آشنایی قبلی، میزان استفاده، ترس از تشخیص و اهمیت آموزش . موارد موجود در پرسشنامه، بارگذاری عاملی ≥0.5 را به همراه داشت. بررسی پایایی نشان داد پرسشنامه ترجمه ماشینی دارای پایایی است. آلفای کرونباخ به دست آمده برای کل پرسشنامه۰.۹۴ و برای چهار خرده مقیاس بین 0.8 و 0.9 بود. بررسی آمار آزمون مجدد، ثبات پاسخ ها را در دو نقطه زمانی به فاصله هشت هفته ای مورد محاسبه قرار داد. پرسشنامه نهایی شامل 29 گویه بود و تحلیل روانسنجی نشاندهنده روایی و پایایی آن بود.

هدف از انجام این پژوهش بررسی تاثیر استفاده از وب کوئست بعنوان ابزاری فناورانه بر یاددگیری و یادداری مطالب درسی زبان انگلیسی عمومی در محیط دانشگاهی است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از لحاظ روش شبه آزمایشی است. از کل جامعه آماری دانشجویان که تعداد 133 دانشجوی دختر مقطع کارشناسی دانشگاه الزهرا در درس زبان عمومی بود با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده، دو کلاس 25 نفره یکی به عنوان گروه کنترل و دیگری به عنوان گروه آزمایش در نظر گرفته شد و میزان یادگیری و یادداری مطالب درسی با یک پیش آزمون و دو پس آزمون مورد بررسی قرار گرفت. گروه آزمایش با استفاده از یک وب کوئست مورد آموزش قرار گرفت و گروه کنترل به روش سنتی مطالب درس زبان عمومی را فرا گرفت. پس از دو ماه، آزمونی محقق ساخته جهت سنجش یادگیری و پس از یک ماه، همان آزمون مجدد بعنوان سنجش یادداری به دانشجویان داده شد. داده ها نشان داد بین نتایج هر دو آزمون یادگیری و یادداری دانشجویان در مقایسه با گروه سنتی تفاوت معنی داری وجود دارد و می توان نتیجه گرفت استفاده از این فناوری در آموزش درس زبان عمومی موثر بوده است.

هدف: تبیین کاربرد روش برچسب گذاری پیکره متنی در رفع ابهام معنایی از هم نویسه های تخصصی از نظر میزان دقت در بازیابی متون علمی حاوی این گونه هم نویسه ها. روش: این پژوهش از حیث هدف کاربردی است که به روش تجربی انجام شد و در رفع ابهام معنایی، روشی با نظارت محسوب می شود. جامعه پژوهش را 442 مقاله علمی در قالب دو گروه گواه و آزمون تشکیل دادند. گروه گواه دارای 221 متن کامل مقاله بدون برچسب و گروه تجربی دارای همان 221 مقاله اما این بار برچسب گذاری شده، بود که در نظام بازیابی اطلاعات برای سنجش کارآیی برچسب ها در رفع ابهام معنایی از هم نویسه های تخصصی مورد آزمون قرار گرفتند. یافته ها : سطح معنی داری آزمون رتبه های علامت دار ویلکاکسون (0001/0 = P، 909/5- = Z) نشان می دهد که میزان دقت نتایج بازیابی هم نویسه های تخصصی بعد از به کارگیری پیکره تخصصی برچسب گذاری شده در نظام بازیابی اطلاعات نسبت به قبل از آن تفاوت معنی داری دارد. بررسی رتبه های منفی و مثبت نشان می دهد میزان دقت نتایج بعد از به کارگیری پیکره تخصصی برچسب گذاری شده به میزان معنی داری افزایش یافته و به حد بیشینه آن یعنی 1 رسیده است. نتیجه گیری: اگر طراحان سیستم های بازیابی بر بهینه سازی فرمول های بازیابی متمرکز شوند و نظام های بازیابی را برای جستجوی اسناد مرتبط توانمند سازند، پژوهشگران با هر ویژگی فیزیولوژیکی، تجربی و دانشی قادرند به اسناد مرتبط با نیاز اطلاعاتی خود با صرف زمانی اندک دسترسی یابند. در این پژوهش، ارزش پیکره متنی به عنوان گنجینه غنی دانش محور، در ایجاد تمایز نقش معنایی هم نویسه های تخصصی، آشکار شد.

چهل و یک مدرس زبان انگلیسی از سرتا سر دانشگاه های ایران با پر کردن پرسشنامه آنلاین در مورد نگرش آن ها نسبت به یادگیری الکترونیکی در قبل و بعد از بحران کرونا در مرحله کمّی این مطالعه شرکت کردند. برای بخش کیفی این مطالعه، تعداد شانزده مدرس زبان انگلیسی داوطلبانه از طریق دعوت در این پژوهش شرکت کردند. از مدرسان خواسته شد تا در مورد شیوه های انتخابی خود در انجام آموزش آنلاین زبان و چالش هایی که با آنها روبرو بوده اند، گزارش کتبی نوشته و ارسال کنند. پنج نفر نیز که امکان ارتباط ویدئویی داشتند برای مصاحبه نیمه ساختار یافته بصورت جداگانه انتخاب شدند. کدگذاری داده ها انجام شد ونتایج لازم به دست آمد. برای اعتبارسنجی داده ها، کدنویسی داده ها بطور مستقل توسط پژوهشگران به همراه چندین چرخه بحث انجام شد. تجزیه و تحلیل داده های کمّی افزایش معناداری در نگرش مثبت نسبت به یادگیری الکترونیکی از قبل به بعد از بحران کرونا را نشان داد. نتایج تحلیل داده های کیفی نیز حاکی از آن بود که مدرسان، تدریس آنلاین را از طریق یک سری فعالیتها همچون کنترل حضور دانشجویان در کلاس مجازی و نمره دهی به تکالیف و پروژه بصورت همزمان یا ناهمزمان انجام می دادند. برنامه ها و سیستم های مختلفی مورد استفاده این مدرسان بوده است. با این حال، مشکلات زیادی در انجام این مهم برای دانشجویان و مدرسان پدید آمده است. بنابراین، یادگیری آنلاین از آنجا که فاقد زیرساختارهای لازم بوده با موفقیت به انجام نرسیده است. پیامدهای یادگیری آنلاین موفق نیز مورد بحث قرار گرفته است.

پردازش زبان طبیعی به عنوان شاخه ای از زبان شناسی محاسباتی که تلاش عمده آن در جهت به کارگیری رایانه در فرآیند خودکارسازی درک و پردازش زبان طبیعی انسان و تمرکز بر تعامل میان انسان و رایانه است، در حوزه های مختلف علوم ازجمله علم اطلاعات و دانش شناسی، جایگاه مهمی یافته است. مطالعه حاضر باهدف اصلی شناسایی زیرشاخه ها و حوزه های فرعی علم اطلاعات و دانش شناسی که پردازش زبان طبیعی در آن ها مؤثر واقع شده است و به شیوه کتابخانه ای یا تحلیل اسنادی انجام پذیرفته است، این مطالعه ضمن اشاره به حوزه هایی ازعلم اطلاعات که پردازش زبان طبیعی در آن ها مفید واقع شده، به نقش کتابخانه های دیجیتال در عرصه علم اطلاعات و کاربرد پردازش زبان طبیعی در آن ها می پردازد. نتایج حاصل از این مطالعه نشان می دهد که پردازش زبان طبیعی در بسیاری از حوزه های فرعی و مرتبط با علم اطلاعات مانند بازیابی اطلاعات، کتاب سنجی، مدیریت اسناد و مدارک، استخراج خودکار اطلاعات، نمایه سازی خودکار، خلاصه سازی خودکار متون، طبقه بندی خودکار متون، نظام های پرسش و پاسخ و به کارگیری فناوری خطایاب املایی، ابهام زدایی از عبارات پرسش کاربران و پیش بینی واژه های موردنظر آن ها، تبدیل گفتار به متن و بالعکس و یاری رساندن به کاربران دارای معلولیت های جسمی مانند کم بینایان و نابینایان، نظر کاوی و تحلیل احساس واژگان مورداستفاده کاربران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، قابل ردیابی است.