جعفر مهراد

در این مقاله، دلایل رشد خدمات چکیده نویسی و نمایه‌سازی، پردازش و حروفچینی الکترونیکی این نوع خدمات، مورد بررسی قرار گرفته و با ارائه آمار انتشارات رو به رشد علوم و تکنولوژی، نتیجه گیری شده است که ذخیره‌سازی و جستجوی الکترونیکی اطلاعات، در مقایسه با معادلهای چاپی هم از نظر سرعت بازیابی در سطح بالایی قرار دارد، و هم از نظر اقتصادی در مقایسه با چاپ انتشارات معمول، مقرون به صرفه است. روشهایی که برای جستجوی حافظه‌های الکترونیکی (پایگاههای اطلاعاتی)، از ابتدای پیدایش این صنعت به صورت غیرمستقیم و سپس به شکل مستقیم و با استفاده از استراتژی‌های جستجوی گوناگون معمول بوده، به تفضیل مطالعه شده و به میزان اطلاعات کتاب شناختی و رفرانس رکوردهای ذخیره سازی شده در پایگاههای اطلاعاتی اشاره گردیده است. حاصل این مقاله، نمایانگر این واقعیت آشکار است که، جهت ارائه خدمات اطلاعاتی مورد نیاز دانشمندان و محققان توسط کتابخانه‌ها در مراکز اطلاع رسانی کشورهای جهان سوم، امروزه وجود سرویسهای جستجوی مستقیم، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. بنابراین لازم است کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع رسانی این کشورها با توجه به پارامترهایی که برای برقراری ارتباط مستقیم ON-LINE ارائه گردیده ، هر چه زودتر در این زمینه پیشقدم شوند.

در این مقاله پلهای اطلاعاتی، شامل خدمات تحویل مدرک، انتقال از طریق پست تصویری سیستمهای تمام _ متن، نشر الکترونیکی، تله تکست، داده های دیداری، دیسکهای نوری، صفحه ویدئو، و ماشین ترجمه مورد مطالعه قرار گرفته و در هر قسمت به دقت به مسائل و امتیازات آن پدیده پرداخته شده است. بررسی پلهای اطلاعاتی، نشان می دهد که این تکنولوژی در ارائه برنامه‌ها و خدمات اطلاع رسانی، از توانایی سطح بالایی برخوردار است. اما، پذیرش واقعی پلهای اطلاعاتی در کشورهای جهان سوم، به عوامل گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، علمی و فنی بستگی دارد. کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی، چنانچه بتوانند بر موانع اجتماعی و فنی موجود فائق آیند، از سویی برای دستیابی به اطلاعات، و از سوی دیگر جهت انتقال اطلاعات، قادر خواهند بود برنامه های جاری خود را با این پدیده انطباق دهند.

گسترش استفاده از موتورهای جستجو به‌دلیل سادگی و آسان بودن آنها باعث ایجاد تغییرات زیادی در رفتارهای اطلاع‌یابی جستجوگران اطلاعات شده است. رفع مسایل و مشکلات موجود در دستیابی به منابع کتابخانه‌ای، که منجر به راحت‌تر شدن استفاده از این منابع می‌شود، در روی آوردن بیشتر کاربران به منابع کتابخانه‌ای تأثیر‌گذار است. مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری، با در اختیار داشتن پایگاه‌های متعدد اطلاعاتی برخط، کاربران راه دور بسیاری را (از ایران و کشورهای خارومیانه) به خود جذب کرده است. این پژوهش با روش پیمایشی، به بررسی رایج‌ترین مسایل کاربران راه دور مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری در استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی برخط می‌پردازد. سرعت پایین خط اینترنت کاربران، مشکل اصلی استفاده‌کنندگان ذکر شد که مسایل متعددی را به همراه دارد. کند‌شدن بارگذاری مقاله‌ها در نتیجه سرعت پایین خط اینترنت، غیرفعال شدن خدمتگر ها جهت پشتیبانی سیستم، هزینه‌های اشتراک، ناآشنایی با پایگاه‌ها و امکانات و تسهیلات مرکز منطقه‌ای، نبود مهارت جستجو در پایگاه‌ها، رمز کاربری و کلمه عبور از دیگر مسایل ذکر شده بودند. استفاده از دانش متخصصان اطلاع‌رسانی مرکز منطقه‌ای نیز دلیلی بر مراجعه مجدد آنها به مرکز، با وجود داشتن رمز کاربری و کلمه عبور بود. رضایت کاربران از پایگاه‌های برخط مرکز منطقه‌ای نشان‌دهنده عملکرد مثبت این مرکز در ارائه خدمات به کاربران راه دور است.