محمد سروی زرگر

مقاله حاضر روایتی تاریخی از تجربه سیاستگذاری در حوزه سواد رسانه ای در چهار کشور ارائه می دهد. دو کشور آلمان و انگلستان، به عنوان کشورهای پیشرو در حوزه سیاستگذاری های ارتقای سواد رسانه ای و دو کشور هند و اردن، به عنوان کشورهای مشابه با ایران انتخاب شده اند. نتایج این مطالعه تاریخی تطبیقی نشان می دهد که سیاستگذاری های ارتقای سواد رسانه ای در کشورهای پیشگام، به مرحله آموزش های همگانی سواد رسانه ای رسیده است. در ادامه، نگاه به مخاطب در سیاست های ارتقای سواد رسانه ای کشورهای پیشرو در حوزه سواد رسانه ای، از مخاطب منفعل به مخاطب فعال و در نهایت، مخاطب به منزله شهروندی کارآمد و مسئول تبدیل شده است. در مقابل، در دو کشور در حال توسعه و مشابه به ایران، سیاستگذاری ارتقای سواد رسانه ای هنوز در پارادیم «مهندسی فرهنگی» و الگوهای سیاستی «دستوریِ از بالا به پایین» درجا می زند. در بخش نهایی مقاله حاضر، از «دانشی فرهنگی» سخن به میان می آید. این دانش فرهنگی از دل ارتقای سواد رسانه ای شهروندان ایرانی و از خلال ارتقای مداوم آگاهی های سیاسی اجتماعی آنان حاصل می شود؛ دانشی که شکل گیری و انباشت آن، نیازمند فراوری از پارادایم رسانه ای حمایت گرایانه ای است که بر فضای رسانه ای کشور حاکم است.

مطالعه حاضر از دل پژوهشی تبارشناسانه در تاریخ سینمای ایران پیش از انقلاب برخاسته و به طرح این مسئله می پردازد که بازنمایی بصری از غرب بر روی پرده سینمای ایران چه صورت بندی هایی از فهم «اهالی سینما» از غرب به دست می دهد؟ این مسیر به طور مشخص به میانجی مطالعه شش فیلم، «سوژه های تولیدشده در سینمای ایران در مواجهه با غرب و غربی» را بررسی می کند. مدعای اصلی مقاله این است که سینمای ایران در مواجهه با غرب «سوژه هایی آستانه ای» خلق کرده است که مدام در حال تغییر و تحوّل بوده اند. «فرنگی مآب» اولین سوژه ای است که مطالعه حاضر در تبارشناسی خود به آن می پردازد. این سوژه آستانه ای که پیش از شکل گیری سینما در ایران شکل گرفته است، فیگوری مثبت بوده که در بین ایرانیان بیش از هر چیزی تداعی کننده منورالفکران برجسته عصر مشروطه است. «فُکلی»، دومین سوژه آستانه ای مرتبط با غرب در تاریخ ایران معاصر است که محصول سال های شکست و یأس آلود ایرانِ اوایل قرن بیستم است. «جنتلمن» به منزله تعدیل یافته فیگور فُکلی، سومین سوژه ای است که در مسیر بازنمایی غرب و صورت بندی سوژه مرتبط با غرب در سینمای ایران برساخته می شود. مقاله حاضر، این تحولات مفهومی در برساخت سوژه های مرتبط با غرب را ذیل مفهوم غرب شناسی استراتژیک از نو صورت بندی می کند.

با توجه به اهمیت مقوله سواد رسانه ای که این موضوع در سال های اخیر در عرصه سیاست گذاری نیز مورد توجه قرار داشته است و با توجه به تعدد نهادهای تصمیم گیر و سیاست گذار در این زمینه در ایران، این امر با چالش های مختلفی مواجه است. پژوهش حاضر با این هدف که چالش ها و ظرفیت های سیاستگذاری سواد رسانه ای در ایران را مورد تحلیل قرار دهد، انجام شده است. ضمن مصاحبه با مسئولین و کارشناسان متخصص در چهار نهاد موثر در این زمینه (شورای عالی فضای مجازی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صدا و سیما) به روش مصاحبه گلوله برفی، به دنبال پاسخ به این سوال است که نهادهای متولی سواد رسانه ای در ایران چه سیاست هایی برای ارتقای سواد رسانه ای در ایران تدوین و اجرا کرده اند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد که بعلت تعدد نهادهای تصمیم گیر در این زمینه، تمایز روشنی میان آموزش سواد رسانه ای و فرهنگ سازی در این زمینه دیده نشود و عدم تعادل در برنامه ریزی ها، به سیاست گذاری های ناموفق رهنمون شود. بر این اساس، لازم است یک نهاد فرادستگاهی (مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی) بعنوان مرجع سیاست گذاری در این زمینه تعیین شود و سیاست گذاری در کلیه حوزه ها (شامل آموزش و فرهنگ سازی و ..) در آن صورت پذیرد.

در مقاله حاضر، به چگونگی بازنمایی «خانواده» در آگهی های بازرگانی پرداخته شده است و سعی بر این است که با مطالعه ای کیفی، سازوکارهای نشانه شناختی دخیل در شکل دهی به مفهوم و معنای خانواده در آگهی های بازرگانی مورد بررسی قرار گیرد. بررسی نشانه شناختی نمونه هایی از آگهی های پخش شده در زمستان 1388 از شبکه سوم سیما نشان می دهد که میان ارزش های ارائه شده در گفتمان رسمی و بازنمایی رسانه ای آن در قالب آگهی های بازرگانی، تفاوت هایی به چشم می خورد و این امر نشان دهنده وجود پویایی های معنایی بسیار، حولِ محورِ مفهوم خانواده در جامعه ایرانی است که در آن نزاع میان خانواده سنتی و خانواده مدرن، به مسئله ای محوری در متن های رسانه ای بدل شده است. در نزاع معنایی میان خانواده یا کالا، این کالاست که به عنوان عضو جدیدی از خانواده مطرح شده است و ارزش های مرتبط با خود را به ساختار خانواده وارد کرده است.

آگهی های تجاری متن های ارتباطی هستند که معنا از خلال آنها جریان می یابد. این مقاله درصدد واکاوی نسبت میان مفهوم مصرف و آگهی های تجاری است و برای نیل به این هدف، از رویکردی نشانه شناختی استفاده می کند. در این پژوهش، با استفاده از نمونه گیری غیر احتمالی، 20 آگهی پخش شده از شبکه سه سیما در سه ماهه آخر سال 1387 بررسی شد. نشانه شناسی نمونه های انتخاب شده بیانگر آن است که آگهی های تجاری با استفاده از تمهیداتی مانند واقع نمایی، به کارگیری ابزارهای علمی و مؤلفه های مرتبط با طبیعت، تاکید بر نام تجاری و جان بخشی به کالاها، سعی در ارائه تصویری از مصرف کننده ایده آل دارند؛ این متن ها، مصرفی ایده آل را برای مصرف کننده ای ایده آل به تصویر می کشند که در جهانی کامل، بی نقص، آرمانی و رویایی زندگی می کند. این جهان، جهانِِِ متنِ آگهی های تجاری است.

"وجود شکاف میان واقعیت و آنچه در رسانه ها ارائه می شود، سبب شده تلاش های بسیاری برای توصیف و تبیینِ چگونگی و چرایی شکل گیری بازنمایی های رسانه ای از جهان خارج صورت گیرد. در سایه این تلاش ها، امروزه بازنمایی رسانه ای به مفهومی بنیادین در مطالعات فرهنگی و رسانه ای تبدیل شده است. بر اساس فرض های اولیه مطالعات فرهنگی، در بررسی متون رسانه ای، مؤلفه های ایدئولوژیک و اجتماعی موجود در ورای این متون و تاثیر آن در شکل گیری نگاه مخاطبان، امری است که باید به شکل جدی مدنظر قرار گیرد. در میان محصولات رسانه ای موجود، سینمای هالیوود در ارائه بازنمایی های رسانه ای از جهان خارج، موقعیت منحصربه فرد و بی بدیلی دارد. این تحقیق به بررسی «گفتمانی در درون گفتمانی دیگر» می پردازد. به این صورت که تصویر ایران در چهارچوبی از صورت بندی کلی شرق (و در اندازه کوچک تر اسلام) در جهان غرب و به ویژه امریکا مورد بررسی قرار می گیرد‍. برای رسیدن به این هدف، فراورده های سینمایی هالیوود به عنوان یک رسانه، و بخشی از رسانه های امریکایی در نظر گرفته می شود. به این ترتیب، تحقیق حاضر به تحلیل «رسانه ای در میان رسانه های جمعی» امریکا می پردازد. بررسی فیلم های سینمایی ساخته شده در هالیوود که به نحوی با ایران مرتبط بوده اند نشان می دهد در این فیلم ها ایران به مثابه «دیگری فرودست» غرب نشان داده شده و کلیت عمل رسانه ایِ هالیوود را می توان بخشی از «نژادپرستی نوین» دانست. برای نیل به این هدف، از تلفیق دیدگاه های سه سنت نظریِ مطالعات فرهنگی، مطالعات پسااستعماری و نظریه فیلم استفاده شده است. در این منظومه نظری، مفهوم بازنمایی در مرکز مباحث نظری قرار دارد و رویکردی مرکب از نظریات استوارت هال و میشل فوکو در مورد مفهوم بازنمایی ارائه می شود. سپس دیدگاه ادوارد سعید در مطالعات پسااستعماری به عنوان مصداقی از کاربرد نظریه بازنمایی ارائه می شود. در نهایت سومین سنت نظری با عنوان نظریه فیلم، سعی در به کارگیری مضامین بازنمایی و مطالعات پسااستعماری در حوزه مطالعات سینمایی خواهد داشت. "

"در این مقاله سعی بر آن است که تاثیر موسیقی عامه‌پسند غربی بر موسیقی ایران مطالعه و تحلیل شود. موسیقی عامه پسند ایرانی امروزه با مخاطبان میلیونی خود سعی می کند تا یک «موسیقی جهان- وطن; باشد. اینکه در این راه به چه میزان موفق بوده است و مسیر آینده آن به کجا ختم خواهد شد، تاثیر مهمی در تاریخ هنر ایران خواهد داشت. موسیقی عام‌ترین (popular)شکل هنر است که در تمام طول تاریخ با بشر بوده و بار فرهنگی عظیمی را با خود منتقل کرده است که از ابتدایی‌ترین فرم های خود تا پیچیده‌ترین سمفونی‌ها، دارای رمزگان معنایی صریح و ضمنی است. واکاوی این رمزگان معنایی بازتابی از معانی موجود در جهان خارج است. ماهیت انتزاعی هنر موسیقی سبب تبدیل این هنر به زبانی جهانی شده است و انتقال عناصر ساختاری و محتوایی این هنر در بین فرهنگ‌ها و ملل مختلف را در پی داشته است. بر این اساس، عناصر موسیقیایی در بین فرهنگ‌ها مبادله می شوند و سبب غنای موسیقی ملل مختلف می‌شوند. زمانی که غرب در آستانه صنعتی‌شدن به اشکال پیچیده ماشینی گرایش پیدا کرد، کافه های زیرزمینی نیواورلئان برای سیاه پوستان آفریقایی که در خارج از موطن مادری خود به کار در کارخانه‌های صنعتی می‌پرداختند، تبدیل به مفرّی برای تخلیه احساسات و نیروهای جسمی و روحی شد. به مرور زمان، با تلفیق فرهنگ آنگلوساکسونی در همین کافه ها موسیقی جاز به سبکی جهانی تبدیل شد. "