رضا رمضانی

این‌ مقاله‌ درصدد است‌ پس‌ از بیان‌ رویکردها دربارة‌ فاعل‌شناسی‌ و واقعیت‌ عالم‌ و امکان‌ معرفت‌ و تفاوت‌ معرفت‌ و علم، به‌ مهم‌ترین‌ مباحث‌ معرفت‌شناسی‌ عرفانی‌ بپردازد؛ از این‌رو به‌ مباحثی‌ چون‌ تعریف‌ معرفت‌شناسی‌ عرفان‌ که‌ نوعی‌ شناخت‌ شهودی‌ و وجدانی‌ است، از دیدگاه‌ قرآن‌ و سنت‌ و نیز از منظر عارفان‌ اشاره‌ و نیز مبرهن‌ شده‌ است‌ که‌ «قلب‌ و دل» یگانه‌ترین‌ ابزار معرفت‌شهودی‌ و عرفانی‌ به‌ شمار می‌رود و به‌ سبب‌ عللی‌ که‌ در متن‌ آمده، این‌ نوع‌ معرفت‌ نیز در بعضی‌ مواقع‌ از آفت‌ خطا مصون‌ نبوده‌ است؛ از این‌رو باید برای‌ تشخیص‌ شهود معصوم‌ از خطا، ملاک‌ها و معیارهایی‌ ارائه‌ شود؛ بدین‌ جهت‌ در سیر بحث، به‌ اتحاد معرفت‌ عرفانی‌ و شناخت‌ عقلی‌ با توجه‌ به‌ جایگاهی‌ که‌ عقل‌ خالص‌ در برابر عقل‌ مشوب‌ نزد اهل‌ معرفت‌ دارد، اشاره‌ شده‌ است. در ضمن، به‌ مراتب‌ و درجات‌ معرفت‌ عرفانی، مانند مکاشفه، محاضره، و مشاهده‌ که‌ به‌ نوعی‌ به‌ مراتب‌ مقام‌ حضور اشاره‌ دارد، پرداخته‌ شده‌ و از مباحث‌ مهمی‌ که‌ مدنظر قرار گرفته، چگونگی‌ رهیافت‌ و دستیابی‌ به‌ این‌ نوع‌ معرفت‌ یا ابزارهایی‌ مانند تقوا، مجاهده، اخلاص، ایمان، عمل‌ صالح‌ و عمل‌ به‌ علم‌ است‌ و در نهایت، عوامل‌ انسداد معرفت‌ شهودی‌ و عرفانی‌ نیز بررسی‌ و بازنگری‌ شده‌ است.

چکیده گرایش به عرفان یکی از پرجاذبه‏ترین گرایشات معنوی است که در میان ادیان الهی از جایگاه خاصی برخوردار است، به‏طوری که می‏توان گفت: معرفة‏الله در رأس اهداف تبلیغی پیامبران بوده است. از سوی دیگر، جاذبه‏های عرفانی همچون سایر گرایشات پاک و مقدس، از طرف برخی عارف‏نمایان مورد بهره‏برداری ناصحیح قرار گرفته است که گوشه‏گیری و عزلت و بی‏تفاوتی در مقابل مسائل اجتماعی و سیاسی و ظلم‏پذیری از جمله آنهاست. مقاله حاضر به بیان شاخصه‏های عرفان امام خمینی (ره) پرداخته است. نویسنده عجین‏شدن عرفان امام با معارف اهل بیت علیهم‏السلام و حضور در متن جامعه و سیاست و پیوند با حماسه و احساس و دوری جستن از تقیّدهای بی‏جا و تکلف‏آمیز را از ویژگی‏های عرفان آن پیر سفرکرده دانسته است.