عبدالحمید معرف زاده

سنجش افکار عمومی و مخاطب شناسی از محوری ترین فعالیت های مربوط به حوزه ی سیاست، علوم اجتماعی، ارتباطات و رسانه ها هستند؛ شناخت حاصل از این فعالیت، تولیداتی منطبق با خواسته ها و تمایلات مخاطب به همراه دارد با توجه به اهمیت و ضرورت بحث آینده شناسی در کتابخانه های عمومی و نقشی که در ابعاد مختلف و کسب موفقیت سازمان ها و نهادها دارد و به دلیل اینکه پژوهش های کافی در مورد آینده پژوهی در کتابخانه های عمومی و تبیین ابعاد مورد نیاز ان انجام نشده این تحقیق دارای نوآوری می باشد؛ هدف پژوهش حاضر؛ شناخت ضرورت ها و الزامات آینده پژوهشی به عنوان علم و دانش یادگیری و تفکر راهبردی می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی و برگرفته از منابع و اسناد کتابخانه ای می باشد نتایج نشان دهنده آن است که آینده پژوهی مخاطبان در کتابخانه های عمومی می تواند نقش کلیدی در شناخت درست راهبردها، چشم اندازها و برنامه ریزی ها و نیز ضرورت بهره گیری از روش های آینده شناسی داشته باشد.

هدف: میزان همخوانی واژگان کلیدی مقاله های چاپ شده در مجله های پزشکی فارسی با اصطلاحنامه پزشکی فارسی طی سال های 1387-1388 است. روش/رویکرد پژوهش: با روش تحلیل محتوا و با استفاده از سیاهه وارسی محقق ساخته تعداد 1005 کلیدواژه از 269 مقاله در 58 عنوان مجله پزشکی فارسی دارای درجه علمی پژوهشی 1 و 2 از کمیسیون نشریات علوم پزشکی کشور (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) از 1387 تا پایان 1388 بررسی شده است. یافته ها: در دو حوزه علوم پایه و بالینی، 5/38 درصد همخوانی کامل، 41 درصد همخوانی نسبی و 5/20 درصد فاقد همخوانی است؛ از نظر همخوانی کامل و نبود همخوانی میان کلیدواژه های مقاله های مجله های پزشکی فارسی با اصطلاحنامه پزشکی فارسی، تفاوت معناداری وجود ندارد، اما از نظر همخوانی نسبی تفاوت معنادار است؛ همخوانی نسبی کلیدواژه های مقاله های مجله های پزشکی فارسی با اصطلاحنامه پزشکی فارسی بیش از همخوانی کامل است. نتیجه گیری: وجود ناهماهنگی میان اصطلاحات مورد استفاده نویسندگان، نمایه سازان و جستجوگران اطلاعات ناشی از عوامل متعددی است که در مقاله به آن اشاره شده است.

هدف پژوهش حاضرتحلیل و مقایسه میزان استفاده اعضاء هیات علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشکده علوم دانشگاه شیراز از مجلات الکترونیکی و مجلات چاپی اشتراکی است. این پژوهش از نوع توصیفی و روش آن پیمایشی است و داده ها از طریق پرسشنامه جمع آوری شد. جامعه آماری شامل 65 نفر از اعضاء هیات علمی و130 نفر از دانشجویان دانشکده علوم دانشگاه شیراز می باشد. یافته ها نشان داد که استادان و دانشجویان از مجلات الکترونیکی در حد زیاد و از مجلات چاپی در حد متوسط استفاده می کنند، و اطلاعات روزآمد با عث شده است آنان از مجلات الکترونیکی بیشتراستفاده کنند و 7/79 درصد آنان مجلات الکترونیکی را جایگزین مناسبی برای مجلات چاپی بدانند. مجلات الکترونیکی در حد زیاد و مجلات چاپی کمتر از حد متوسط نیازهای اطلاعاتی پاسخ گویان را برآورده می سازند. مهمترین انگیزه پاسخ گویان در استفاده از مجلات الکترونیکی و چاپی، کسب اطلاعات تخصصی، تالیف و ترجمه کتاب و مقاله و انجام طرح های پژوهشی است . مهمترین عوامل بازدارنده عدم آگاهی از وجود مجله الکترونیکی، عدم آگاهی از منابع موجود در مجلات الکترونیکی و عدم وجود مجله الکترونیکی در رشته مربوط از سوی پاسخ گویان عنوان شده است. مهمترین عامل بازدارنده در استفاده از مجلات چاپی، عدم دسترسی آسان یا عدم آگاهی از وجود مجله موردنظر در کتابخانه بوده است. 4/64 درصد پاسخ گویان در استفاده از مجلات الکترونیکی به آموزش نیاز دارند.

پژوهش حاضر با هدف تبیین نمایه سازی و رتبه بندی اشیای محتوایی5 حاوی عناصر فرا داده ای هسته دوبلین و مارک 21 مبتنی بر زبان نشانه گذاری گسترش پذیر (XML) در محیط های اطلاعاتی پیوسته پویا توسط موتورهای کاوش گوگل و یاهو و مقایسه آنها با یکدیگر با رویکرد تحلیلی-مقایسه ای انجام شد. جامعه پژوهش را 100 شیء محتوایی (کتاب الکترونیکی) مبتنی بر زبان نشانه گذاری گسترش پذیر (XML) در قالب دو گروه تشکیل می داد. گروه اول، حاوی عناصر فرا داده ای هسته دوبلین و گروه دوم، حاوی عناصر فرا داده ای مارک 21 که از اواخر مرداد 1388 تا خرداد 1389 روی وب سایت http://www.marcdcmi.ir انتشار یافته بودند. ابزار گردآوری داده ها سیاهه وارسی بود. وب سایت مورد مطالعه براساس پیشرفته ترین روش ها به موتورهای کاوش گوگل و یاهو معرفی شد. یافته های پژوهش نشان می دهند که موتور کاوش گوگل توانست عناصر فراداده ای مربوط به دو طرح فراداده ای هسته دوبلین و مارک 21 درج شده در اشیای محتوایی مورد مطالعه را به طور کامل نمایه سازی کند. ولی، موتور کاوش یاهو تا پایان مهلت انتشار (حدود 10 ماه) واکنش مثبتی نشان نداد و فاقد توانایی در نمایه سازی و به تبع آن رتبه بندی اشیای محتوایی مورد مطالعه بود. از دیدگاه مقایسه ای نیز تفاوتی میان نمایه سازی و رتبه بندی عناصر فراداده ای مربوط به دو استاندارد مورد مطالعه توسط موتور کاوش گوگل مشاهده نگردید. در مجموع، یافته ها حاکی از آن بود که هیچیک از دو طرح فرا داده ای هسته دوبلین و مارک 21 مبتنی بر XML منتشرشده در محیط های اطلاعاتی پیوسته پویا از لحاظ دسترس پذیری توسط موتورهای کاوش نسبت به یکدیگر برتری ندارند.

هدف: پژوهش حاضر با هدف شناسایی نیازهای آموزشی کتابداران کتابخانه های عمومی استان خوزستان انجام شده است. روش: پژوهش حاضر از نوع توصیفی است و به روش پیمایشی انجام شده است. ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه بوده است. در تحلیل دادههای حاصل از پرسشنامهها، از آمار توصیفی استفاده شده است. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که 43/71 درصد از کتابداران در دوره های آموزشی ضمن خدمت شرکت کرده اند. کتابداران تحولات فن آوری اطلاعات را مهم ترین دلیل احساس نیاز به ارتقاء و افزایش دانش و کسب مهارت های جدید میدانند. آنها مشکل عمده در برگزاری این دوره ها را «کمبود بودجه» دانسته و لزوم آموزش را در بخش های اینترنت، خدمات مرجع، سازماندهی مواد، خدمات بزرگسالان، خدمات کودکان، و کتاب-های کمک درسی ضروری تلقی کردند. اصالت/ارزش: پژوهش حاضر با توجه به ضرورت توجه به نیازهای آموزش مستمر کتابداران انجام گرفته و یافته های این پژوهش که حاوی یافتههایی درباره زمینههای متنوع نیازهای آموزشی کتابداران است، می تواند در ایجاد بهبود مهارتی آنها مؤثر باشد.

هدف: هدف از پژوهش حاضر بررسی میزان مرکزیت شبکه اجتماعی هم نویسندگی موجود در بین مجلات علم اطلاعات نمایه شده در پایگاهتامسون رویترز می باشد. روش شناسی:پژوهش حاضر با استفاده از روش تحلیل شبکه ای صورت گرفته است. جامعه پژوهش تمامی مجلات علم اطلاعات است که دارای ضریب تأثیرگذاری بالاتر از 6/0 می باشند. یافته ها: نتایج حاصل از تحلیل نشان داد که گلنزل بالاترین مرکزیت رتبه، بینابینی، بردار ویژه و نزدیکی را در مجله علم سنجی دارد و نیکولاس بالاترین مرکزیت رتبه، بردار ویژه و مرکزیت بتا را در مجله علوم اطلاعات دارد. نتایج حاکی از آن است که به طور کلی شبکه اجتماعی هم نویسندگی پژوهشگران علم اطلاعات کم تراکممی باشد و از لحاظ سنجه های مرکزیت در مقایسه با سایر رشته های علمی در سطح پایین تری قرار دارد.

هدف از این پژوهش، تعیین نقش و جایگاه آرشیو دیداری- شنیداری صدا و سیمای مرکز بوشهر در پشتیبانی از فرایند تولید برنامه های رادیویی و تلویزیونی این مرکز است. روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه است. جامعه پژوهش 100 نفر از برنامه سازان (تهیه کنندگان و کارگردانان) تولید رادیو و تلویزیون مرکز بوشهر است. بر اساس یافته های پژوهش، 8/92 % از برنامه سازان معتقدند می توان از آرشیو دیداری- شنیداری صدا و سیمای مرکز بوشهر به عنوان یکی از عوامل اصلی در فرایند تولید برنامه های رادیویی و تلویزیونی این مرکز و تکیه گاه برنامه سازان نام برد. 9/96 % از برنامه سازان آرشیو این مرکز را یک پایگاه اطلاعاتی و پشتوانه برنامه سازی قلمداد می کنند. 9/95 % از برنامه سازان معتقدند بر خلاف دیدگاه سنتی و غیر تخصصی، آرشیو دیداری- شنیداری این مرکز تنها محلی برای حفظ و نگهداری منابع نیست، بلکه یکی از مهم ترین بخشهای حفظ محتوا و پیام در رسانه است. از نگاه برنامه سازان، غنی بودن منابع آرشیوی این مرکز در تأمین و پشتیبانی، ارتقای کمّی و کیفی برنامه سازی، کاهش زمان و هزینه تولید برنامه ها نقش چشمگیری دارد. اکثر برنامه سازان، ارائه خدمات توسط آرشیویست های این مرکز را در رفع نیازهای اطلاعاتی برنامه سازان مطلوب دانسته و مهم ترین انتظارهای خود را از آرشیو این مرکز، دیجیتال سازی و غنی کردن منابع آرشیوی، ایجاد پایگاه اطلاعاتی آرشیو، ایجاد بخش افکتهای تصویری و با کیفیت، استخراج کلیدواژه های موضوعی منابع، ایجاد بخش تبدیل و تکثیر منابع و مشکلات خود را، دسترسی نداشتن به منابع آرشیوهای سایر مراکز صدا و سیما، کمبود امکانات فنی در آرشیو، کمبود نیروی انسانی و فعال نبودن آرشیو مرکز در ایام تعطیلات رسمی، بیان کرده اند.  

هدف: این پژوهش بررسی نیازهای اطلاعاتی و رفتار اطلاع­یابی دبیران مقطع متوسطه در دبیرستان­های شهر اندیمشک می­باشد. روش/رویکردپژوهش: نوع تحقیق توصیفی و روش آن پیمایشی است و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه می­باشد. جامعه مورد تحقیق شامل 531 نفراز دبیران دبیرستان­های دولتی آموزش و پرورش شهر اندیمشک در سال تحصیلی 1387- 1388 بوده است. ازتعداد 531 نفر برطبق جدول کرجسی ومورگان240 نفر به­صورت نمونه­گیری تصادفی انتخاب شدند. تجزیه و تحلیل داده­ها با کمک نرم­افزار آماری اس.پی.اس.اس. صورت گرفت. یافته­ها: یافته­ها نشان داد که بیشترین هدف و انگیزه دبیران از جست­وجوی اطلاعات بالا بردن معلومات عمومی می­باشد. مهم­ترین منبع رسمی کسب اطلاعات دبیران، کتاب می­باشد. اکثریت قریب­به­اتفاق دبیران کتاب­های درسی را جوابگوی نیازهای اطلاعاتی خود نمی­دانند. دبیران منابع چاپی را جهت رفع نیازهای اطلاعاتی خود برمنابع غیرچاپی ترجیح می­دهند. مهم­ترین مشکل در جریان اطلاع­یابی دبیران، کمبود وقت می­باشد. دبیران نقش اینترنت را در تامین نیازهای اطلاعاتی خود موثر می­دانند و مهم­ترین دلیل عدم استفاده از اینترنت را، نداشتن وقت کافی عنوان کرده­اند. از نظر دبیران مهم­ترین کمبود در کتابخانه محل کار، غنی نبودن منابع کتابخانه بوده است . مهم­ترین اولویت دبیران جهت استفاده از منابع اطلاعاتی مختلف، بالا بردن اطلاعات تخصصی می­باشد. نتیجه­گیری: با آنکه اینترنت به­عنوان مهم­ترین منبع الکترونیکی برای رفع نیازهای اطلاعاتی دبیران ذکر شده است، اما ضعف مراکز در ایجاد مراکز اینترنتی به­عنوان نکته ضعف مهمی در این مراکز تلقی می­شود. در این زمینه استفاده از اینترنت در کتابخانه­ها و وجود سیستم کامپیوتری جهت استفاده دبیران توصیه می­گردد.

هدف: این پژوهش عوامل ترغیب کننده و بازدارنده مطالعه را در میان مراجعان 20 تا 30 ساله کتابخانه های عمومی شهرستان ماهشهر مورد مطالعه قرار داده است. روش : روش تحقیق در این پژوهش پیمایشی و از نوع توصیفی می باشد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار اِس پی اِس اِس و اِکسل استفاده شده و برای آزمون فرضیه ها ضریب همبستگی پیرسون به کار گرفته شده است. یافته ها: یافته های پژوهش نشان داد که از میان عوامل مؤثر بر مطالعه در میان مراجعان کتابخانه های عمومی، بین وضعیت کتابخانه های عمومی و تحصیلات افراد و نیز بین تحصیلات والدین و درآمد خانواده رابطه معنی داری وجود دارد و این رابطه مثبت است، ولی رابطه بین قیمت کتاب ها و استفاده از سایر رسانه ها با مطالعه، منفی می باشد. همچنین، یافته ها نشان داد که بین عوامل تاهل و جنسیت با مطالعه رابطه معنی داری وجود ندارد. به علاوه، مطالعه حاضر نشان داد که نقش خانواده در ترغیب فرزندان به مطالعه، وجود کتابخانه در مدارس، گنجاندن ساعاتی به عنوان ساعت مطالعه در برنامه درسی و به خصوص اخلاق خوب کتابداران کتابخانه ها اهمیت بسیاری در ترغیب به مطالعه دارد. در مقابل نداشتن انگیزه، کمبود وقت، مناسب نبودن کتابخانه ها، گرانی کتاب و جهت گیری های جامعه به سمت مسائل اقتصادی باعث رکود مطالعه در جامعه به عنوان عوامل بازدارنده مطالعه استنباط شد. اصالت/ارزش: این تحقیق با توجه به ضرورت و اهمیت مطالعه در ارتقاء سطح آگاهی و دانش و نیاز به گسترش فرهنگ مطالعه در بین جوانان انجام گرفته و به شمه ای از عوامل ترغیب کننده و بازدارنده مطالعه برای استفاده در جهت گیری های آینده مدیریتی نهاد کتابخانه های عمومی کشور می پردازد.

در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، 63 وبگاه آرشیو ملی کشورهای مختلف جهان مورد بررسی قرار گرفته که یا به زبان انگلیسی هستند یا به زبان رسمی و ملی ولی دارای نسخه انگلیسی نیز بوده اند. وبگاه ها پس از شناسائی شدن، با استفاده از نرم افزار webzip بارگذاری و ذخیره شده اند. آن گاه با استفاده از فایل های ذخیره شده ویژگی های محتوائی و ساختاری، استخراج و تحلیل شده اند. سپس با بهره گیری از نرم افزار Excel، بسامد ویژگی ها تعیین و در سیاهه وارسی به کار رفته اند. پس از تعیین موارد مشابه و مترادف ها، و نظرسنجی اولیه از کارشناسان آرشیوی، تعداد 41 ویژگی محتوائی و 1 ویژگی ساختاری مهم شناسائی شده و از طریق سیاهه وارسی، دراختیار صاحبنظران ایرانی حوزه آرشیو، جهت تعیین میزان اهمیت هر کدام از ویژگی ها، قرار گرفته است. در نهایت، با در نظر گرفتن درصد فراوانی توافقی بالای 6%، تعداد 36 ویژگی محتوائی و 7 ویژگی ساختاری، انتخاب و برای طراحی الگوی پیشنهادی اعمال گردیده است. در این پژوهش، برای دریافت نظرات صاحب نظران ایرانی، از روش پیمایشی استفاده شده است.

این تحقیق با توجه به تحولات مداوم رشته کتابداری و در نتیجه تغییر نیازهای آموزشی کتابداران، به بررسی وضعیت نیروی انسانی و نیازهای مهارتی کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی استان خوزستان پرداخته است. در این پژوهش، تعداد 172 نفر از کتابداران شاغل در کتابخانه های دانشگاهی استان خوزستان، مورد بررسی قرار گرفته اند. نتایج نشان میدهد در حال حاضر بیشترین دوره های مورد نیاز این کتابداران، فناوریهای نوین است و آنها برای اینکه خود را با این تغییر و تحولات حاصل از فناوریهای مدرن هماهنگ سازند و بتوانند بهترین و مفیدترین خدمات را در کمترین زمان ممکن به شکلی مطلوب ارائه دهند، باید در این زمینه ها آموزشهای لازم را ببینند؛ که لازمه آن برنامه ریزی و تدارک این آموزشها توسط مسئولان ذیربط میباشد.