زهره فنی

رشد فزاینده شهرنشینی و نبود مدیریت منسجم شهری منجر به ناکارامدی برنامه ریزی در شهرها شده، به طوری که این ناکارامدی در سطح خرد «محله ای» بیشتر نمایان است. در این راستا توجه به توسعه پایدار شهری- محلی زمانی امکانپذیر خواهد بود که شوراهای محله ای برای آن نقش ویژه ای تدبیر کرده باشند. بر این اساس این مقاله با روش پیمایشی- تحلیلی و مطالعات میدانی و کتابخانه ای اقدام به جمع آوری اطلاعات از ساکنین محله امیرآباد جهت سنجش نقش شوراهای محله ای در توسعه پایدار شهری و ارتباط آن با زیست پذیری شهری نموده است. در این راستا محققین جهت مطالعات میدانی اقدام به تهیه پرسشنامه در 25 متغیر از میان شاخص های اجتماعی، اقتصادی، بهداشتی، مسکن، زیست محیطی و فرهنگی نموده و سپس به توزیع آن در میان ساکنین محله امیرآباد پرداخته اند. لذا جهت تحلیل نظرات ساکنان در زمینه پایداری محله امیرآباد از نرم افزار SPSS استفاده شده است. همچنین پرسش پژوهش بدین گونه تنظیم شده است؛ چه رابطه ای میان شوراهای محله ای و توسعه پایدار آن وجود دارد و این شوراها چگونه می توانند به تحقق اهداف توسعه پایدار محله ای کمک نمایند؟ نتایج پژوهش گویای آن است که شورای محله امیرآباد با تغییر بنیادی ساختارهای برنامه ریزی توسعه محله می تواند به پایداری اکولوژیک، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی محله در راستای توسعه پایدار محله ای کمک شایان توجهی نماید. در نهایت می توان گفت با مدیریت منسجم محله ای، توسعه پایدار محلی برای زیست پذیری امکانپذیر است.

امروزه رشد شتابان شهری، همه شهرها را در مقیاس های کوچک، میانی، بزرگ تحت تاثیر قرار داده که از جمله آن محیط زیست شهری است و ارتباط مستقیمی با کیفیت زندگی شهری و پایداری آن دارد. از این رو در این پژوهش روند گسترش ناهمگون کالبدی شهر کوچک جاجرم و مهم ترین تاثیرات این رشد بر مولفه های محیط زیستی مورد تحلیل قرار گرفته است. پژوهش حاضر به لحاظ روش از نوع توصیفی-تحلیلی بوده و روش گردآوری داده ها به دو صورت پیمایشی و اسنادی انجام شده است. از این رو برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه ی محقق ساخته استفاده شد. روش نمونه گیری، احتمالی و گلوله برفی است و حجم نمونه نیز تا رسیدن به اشباع علمی، برابر با 30 نفر بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد رشد شهر جاجرم در بازه زمانی 1335 تا 1395 به صورت بی قواره و ناهمگون بوده که این موضوع بخش های مختلف شهر بویژه محیط زیست را تحت تاثیر قرار داده است. از میان مولفه های سنجش تاثیر رشد ناهمگون شهر جاجرم بر محیط زیست، سه مولفه مدیریت پسماند و فاضلاب، فضای سبز و شرایط بهداشتی شهر بیشترین تاثیر را پذیرفته اند و در مقابل سه مولفه منابع آب، مخاطرات طبیعی و کیفیت هوا به ترتیب در رتبه های آخر تاثیرپذیری قرار دارند. نتیجه اینکه شهر جاجرم، در یک بازه زمانی کوتاه، نه براساس برنامه ریزی بلکه شتابان و به شکل بی قواره و پراکنده رشد کرده است. همچنین بجز در چند شاخص ، در بقیه شاخص های مورد بررسی میانگین به دست آمده بیشتر از میانگین مفروض و نشان دهنده ی رشد ناهمگون شهر و تاثیر منفی آن بر کیفیت شاخص های محیط زیستی بوده است.

رشد سریع شهرنشینی و بیتوجهی به ابعاد کیفی زندگی انسان، پیامدهای نامطلوبی بر سلامت فردی و اجتماعی جامعه و زندگی شهری گذاشته است. سنجش کیفیت زندگی در شهرها از دیدگاه مردان و زنان متاثر از عوامل بیرونی نظیر فناوری تولید، زیرساختها و روابط اجتماعی و ...، و عوامل درونی نظیر نهادهای اجتماعی، محیط زیست و ... است. امروزه ضرورت بازنگرى در رویکردها و سیاستهاى شهرى، با اهداف اصلاح بنیادى نابرابرى جنسیتى مورد توجه قرار گرفته است .هرچند برنامهریزی شهری تاکنون به این تفاوت ها بیتوجه بوده است. لذا، هدف این پژوهش، ارزیابی کیفیت زندگی فردی و اجتماعی در فضاهای شهری با تاکید بر جنسیت در شهر سنندج میباشد، که ابعاد و مولفههای آنها از طریق نرم افزار SPSS تجزیه و تحلیل شدند. نتایج نشان داد از دیدگاه زنان، ابعاد مشارکت، دسترسی، آگاهی و امکانات از کیفیت "ضعیف" ابعاد عملکرد، آسایش فیزیکی، زیبایی و ایمنی از کیفیت "متوسط"، و ابعاد آسایش روانی و هویت از کیفیت "بالا" برخوردارند. همچنین از دیدگاه مردان، ابعاد عملکرد، مشارکت، آسایش فیزیکی، دسترسی و امکانات از کیفیت "ضعیف"، ابعاد آسایش روانی، زیبایی و آگاهی از کیفیت "متوسط"، و ابعاد هویت و ایمنی از کیفیت "بالا" برخوردار بودند. همچنین با استفاده از آزمون رتبه بندی فریدمن، به رتبه بندی مطلوبیت شاخص ها، پرداخته شد. نتایج نشان داد از دیدگاه زنان، شاخص های مربوط به هویت با (9.33) مطلوب ترین شاخص؛ و شاخص های مربوط با مشارکت (2.12) نامطلوب ترین شاخص هستند. همچنین از دیدگاه مردان، شاخص های مربوط به هویت با (9.74) مطلوب ترین شاخص و شاخص های مربوط به مشارکت با (2.04) نامطلوب ترین شاخص هستند.

پژوهش حاضر مبتنی بر رویکرد باززنده سازی شهری با تاکید بر فضای میدان مشق، با هدف بررسی ارتقا کیفیت آن از طریق القای روح کارکرد های اجتماعی و جذب دوباره مردم به آن است؛ لذا کوشش دارد ضمن دستیابی به مدلی مفهومی، مهم ترین ابعاد تأثیرگذار و تأثیرپذیر کیفیت فضای شهری ارائه و سپس از طریق بررسی ترکیبی نظرات مردم و کارشناسان، مؤلفه ها و شاخص های تأثیرگذار بر باززنده سازی مجموعه میدان مشق تبیین شود. درنتیجه، تحلیلی دقیق تر از کیفیت مکان بدست می دهد و می تواند مبنایی برای فرآیند تصمیم سازی باشد. پژوهش حاضر از نوع کاربردی با ماهیت تحلیلی-توصیفی است. مبانی نظری با مطالعات اسنادی-کتابخانه ای و اطلاعات و داده ها از طریق تهیه پرسش نامه و انجام مصاحبه با بهره وران و صاحب نظران گردآوری و تنظیم شدند. جامعه آماری را ساکنان و صاحبان مشاغل محدوده و نیز متخصصان و کارشناسان در زمینه بهسازی و مرمت فضایی-کالبدی تشکیل می دهند. شاخص های مورد بررسی شامل چهار دسته عوامل فعالیتی-کارکردی، کالبدی-فضائی، اجتماعی- فرهنگی و سیما- منظر است. در نهایت، نتایج پژوهش نشان داد که برپایه تعیین ضرایب 40 متغیر مورد بررسی، متغیرهای فعالیت های فرهنگی- هنری، فعالیت های غیررسمی، زندگی شبانه، فعالیت های گردشگری و تفریحی مقیاس کارکرد ی، نورپردازی، مبلمان شهری، بسته و محدود بودن فضا، تأثیر چیدمان عناصر فضا در ارتباط و تعامل میان افراد، نظارت و امنیت، حضور افراد، چشم اندازها و مناظر، خاطره انگیزی فضا، بر بازآفرینی و احیاء کارکردی میدان مشق موثر هستند.

در طول تاریخ، سرعت واگیری بیماری ها، نقش مهمی در کاهش استقلال و پایداری شهرهای جهان داشته اند. چالش های ناشی از این عامل مهم، سطح اختیارات و حاکمیت شهرها را متاثر ساخته و با تبدیل شدن به بحرانی جهانی، آثار ویژه ای بر قدرت و سطح تاب آوری شهرها، بویژه شهرهای کوچک داشته است. نوشته پیش رو، با هدف تحلیل ارتباط میان اندازه شهر، بهره مندی از تکنولوژی ارتباطات -اطلاعات و مواجهه شهرهای کوچک با بحران  کووید-19، بر اهمیت کاربرد تکنولوژی های نوین ارتباطات و پردازش داده و اطلاعات تاکید دارد. این پژوهش با ماهیت توسعه ای تجربی، از حیث هدف، کاربردی است. از اینرو با رویکرد استقرایی و روشی اسنادی-پیمایشی، به مرور و تحلیل کاربرد ابزار و روش های علمی و تکنولوژیک در توانمندسازی و توسعه همه جانبه شهرهای کوچک در جهان و ایران و مطالعات میدانی در شهرهای کوچک: املش، نور و امامزاده عبدالله و جاجرم پرداخته است. همچنین براساس تجربه های موفق دیگر شهرهای کوچک در کشورهای پیشرفته استوار و تکمیل شده است. این بررسی نشان داد که به دلیل محدودیت های گوناگون، اگر شهرهای کوچک بخواهند در برابر بحرانهایی نظیر شیوع کووید-19 تاب آور و مقاوم باشند، بایستی از طریق اولویت هایی مانند افزایش پهنای باند، آموزش های مجازی و افزایش دسترسی به اینترنت، موجبات تشکیل و فعالیت های شبکه های اجتماعی، خوداتکایی، همیاری و توانایی های بومی خود را فراهم آورند و آنها را افزایش دهند. این استراتژی های مهم، همچنین از طریق تدوین و اجرای سیاست هایی قابل تحقق است که عملکرد شبکه ای و همکاری متقابل بین شهری (بویژه شهرهای کوچک با شهرهای میانی و بزرگ) را در زمینه های اقتصادی، مبادلات الکترونیک، خدمات مجازی و تنوع در فعالیت های مشترک گسترش دهند.

با توجه به حجم بالای مراجعه کنندگان به ویژه زنان به فضاهای شهری و تقاضای زیاد برای استفاده از این مکان ها توسط شهروندان، میزان ایمنی و آسایش این فضاها یکی از دغدغه های اصلی      سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری را تشکیل می دهد. لذا هدف تحقیق حاضر، ارزیابی مشارکت زنان در ایمنی فضاهای شهر سقز با مدل مشارکت شهری است. روش تحقیق مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، اسنادی، جلسات PUA با زنان به همراه پرسش نامه و مطالعات میدانی است. جامعه آماری پژوهش زنان ساکن، شاغل و تردد کننده در محدوده فضاهای شهری سقز با تاکید بر فضاهای عمومی خیابان های امام خمینی شمالی و جنوبی، خیابان جمهوری و خیابان قدس می باشد، که به طور خوشه های کاملاً تصادفی 200 نفر از بین آنها به عنوان حجم نمونه (50 نفر 34-17 سال، 50 نفر 51-34 سال، 50 نفر 65-51 سال و 50 نفر 65 سال به بالا) انتخاب گردید. در ادامه مدل مشارکتی PUA طی پنج مرحله، مرحله اول: تهیه مقدمات، مرحله دوم: تشکیل جلسات بحث، مرحله سوم: ارائه راهکارهای اجرایی، مرحله چهارم: مطالعات میدانی و کارشناسی و مرحله پنجم: ارائه راهبردهای لازم با توجه به سه شاخص: کاربری ها، طراحی فضای مطلوب زنان و مبلمان های شهری با استفاده از SWOT ارائه شد. نتایج نشان داد که به لحاظ شاخص کاربری های زن محور، خیابان قدس وضع به مراتب نامناسب تری در تامین آسایش فیزیکی و روانی زنان با 96%  نسبت به خیابان های امام خمینی شمالی 62%، امام خمینی جنوبی 45% و خیابان جمهوری با 42% دارا بوده است. همچنین نتایج نشان داد که شاخص مبلمان شهری در خیابان جمهوری با 41% تأمین رضایت مندی زنان وضع مطلوب تری نسبت به خیابان های قدس با 29%، خیابان امام جنوبی با 18% و خیابان امام شمالی با 12% داشت. شاخص های دیگر نیز وضعی مشابه داشت. در نهایت راهبردهای لازم به منظور سهولت در تردد و جابجایی شهری (نظیر ایستگاه های تاکسی و اتوبوس شهری) ارائه گردید.

توزیع فضایی جمعیت در کشورهای جهان بخصوص در کشورهای در حال توسعه، عدم تعادل در شبکه استقرار جمعیت و بهره برداری از منابع سرزمینی را نشان می دهد. در دهه های اخیر این عدم تعادل شدت بیش تری یافته است و کشور های مختلف هریک به فراخور حال خود راه حل هایی در جهت تعادل سازی شبکه شهری برگزیده و به دنبال خطوطی برای توسعه آتی خود هستند. در ایران نظیر بسیاری از کشورهای در حال توسعه، شبکه شهری در دهه های اخیر به دنبال دگرگونی شرایط اقتصادی- اجتماعی ایران با آهنگ و شتابی کم و بیش متغیر دچار دگرگونی شده و اشکال مختلفی را عرضه داشته است. هدف از پژوهش حاضر بررسی ساختار شبکه شهری لرستان در سال های        1375-1390 می باشد. روش تحقیق به کار گرفته شده توصیفی- تحلیلی بوده است. برای جمع آوری داده ها از منابع کتابخانه ای و داده های سرشماری رسمی کشور و برای تحلیل داده ها از شاخص های نخست شهری، عدم تمرکز و الگوی سلسله مراتب شهری استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که تاکنون نظام شهری استان لرستان دارای توزیع نسبتاً متعادلی بوده است، البته چنین تعادلی در صورتی تداوم خواهد یافت که شهر های استان از درون خود دچار مشکلات شهرهای بزرگ در مقیاس خرد نشوند و فضای مناسب را برای نسل کنونی و آینده فراهم کنند. به طوری که میزان نخست شهری از سال 1375 تا 1390 به شکل تدریجی و متعادل رو به افزایش بوده است. ولی علیرغم افزایش میزان نخست شهری در این استان، فاصله شهر خرم آباد به عنوان شهر اول با شهر دوم (بروجرد) بیشتر نبوده و هنوز نخست شهری در نظام شهری استان لرستان وجود ندارد.

منطقه 7 شهرداری تهران، با وسعت 1,536,800 متر مربع، جمعیت 310184 و سرانه فضای سبز 3.85 مترمربع، در مقایسه با سرانه پیشنهادی طرح جامع تهران (13/9)، و سرانه قابل قبول برای کلان شهرهای ایران (18)، با مساله کمبود این سرانه مواجه است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و تاکید بر جنبه کاربردی آن، به ارزیابی و مکان یابی فضای سبز منطقه مورد مطالعه بر اساس معیارهای مکان یابی و نیازهای جمعیتی پرداخته است. برای جبران کمبود این سرانه، ارزش های زمین های منطقه برای ایجاد فضای سبز، با استفاده از معیارهایی مانند نزدیکی به مراکز مسکونی، مراکز آموزشی، فرهنگی، تجاری، بهداشتی، مراکز فرهنگی، تاسیسات شهری و عوامل طبیعی مانند عوامل آب و هوا، زمین شناسی و منابع آبی مورد سنجش قرار گرفته است. سپس داده های مکانی در برنامه GIS به لایه های اطلاعاتی جدید تبدیل شدند. بعد از آن، به منظور الگوسازی هر کدام از معیارها بر اساس ارزش و اهمیت آنها در مکان یابی فضای سبز، در نرم افزار Expert Choice به لایه های اطلاعاتی وزن داده شد. نتایج حاصل از تلفیق لایه های وزن دهی شده، زمین ها را برای انتخاب مکان مناسب فضای سبز اولویت بندی کرد. سپس این زمین ها با نقشه کاربری اراضی مقایسه و ارزیابی شد. در نهایت، زمینها در سه نوع پهنه: مناسب ، متوسط و نامناسب تعیین و براساس آن، مطلوب ترین آنها برای احداث فضاهای سبز جدید پیشنهاد شدند.