یونس فرهمند

یونس فرهمند

مدرک تحصیلی: دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات

مطالب
ترتیب بر اساس: جدیدترینپربازدید‌ترین

فیلتر های جستجو: فیلتری انتخاب نشده است.
نمایش ۱ تا ۲۰ مورد از کل ۲۹ مورد.
۱.

نقد گزارش بیت ذوالأقفال در فتح طلیطله(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال ۲۴ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۲ (پیاپی ۹۴) 31 - 60

کلید واژه ها: فتح اندلس تاریخ نگاری اندلس بیت ذوالأقفال طلیطله طارق بن زیاد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 381 تعداد دانلود : 881
فتح اندلس، در زمان خلافت ولید بن عبدالملک (86-96ق)و به رهبری موسی بن نصیر (19 97ق) و طارق بن زیاد (50 101ق) طیّ سال های 92-95ق کامل شد و در نتیجه این فتح، اقوام متعددی به اندلس قدم گذاشتند. این نوشتار، با هدف چگونگی ورود اقوام مختلف به اندلس و تأثیر آنها در تدوین گزارش های تاریخی، گزارش بیت ذوالأقفال در طلیطله را بررسی می کند. یافته های پژوهش با روش وصفی تحلیلی و واکاوی اسناد تاریخی، نشان می دهد در نتیجه فتح اندلس و ترکیب قومی و فرهنگی جدید ساکنان این منطقه، داستان ها و روایات ساختگی برگرفته از فرهنگ تاریخی این اقوام، به تاریخ نگاری اندلس راه یافت. ازاین رو، گزارش بیت ذوالأقفال در فتح طلیطله، از روایات ساختگی فتح اندلس است که داستان آن، از این امتزاج فرهنگی برآمده و به منابع تاریخی راه یافته است.
۲.

نقش سیاسی امام علی (ع) در عصر پیامبر (ص) و خلفای نخستین: بازیابی منابع و اعتبار سنجی روایات یعقوبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه علوی سال ۱۳ بهار و تابستان ۱۴۰۱ شماره ۱ (پیاپی ۲۵) 323 - 346

کلید واژه ها: تاریخ نگاری یعقوبی تاریخ یعقوبی علی (ع) تاریخ نگاری شیعی اعتبار سنجی روایات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 574 تعداد دانلود : 907
تاریخ یعقوبی اثر احمد بن ابی یعقوب (د. 284ه ) از جمله تواریخ عمومی است که به روش ترکیبی تألیف شده، بدین معنی که با حذف زنجیره اِسناد و تلفیق محتوای چند روایت از یک رویداد گزارشی واحد و منسجم از آن عرضه کرده است. حذف زنجیره اِسناد، نا هم خوانی برخی از گزارش ها با روایات دیگر منابعِ شناخته شده هم عصر (المغازی واقدی، الرِدَّه واقدی، السیرهُ النَبَویَّه ابن هشام، الطبقات الکبری ابن سعد، الامامه و السیاسه ابن قُتَیبَه و...) و به ویژه ارائه گزارش های نادر و تشیّع وارِ یعقوبی بازیابی منابع و اعتبار سنجی روایات او را ضرور می سازد. پرسش های این پژوهش اینهاست: منابع یعقوبی کدام است؟ آیا این منابع اعتبار و وثاقت کافی دارند؟ و سرانجام این که معیار یعقوبی برای گزینش روایات چه بوده است؟ بنابر یافته های پژوهش اگرچه روایات یعقوبی در باب جانشینی امام علی (ع) در مدینه در غزوَه تَبوک، تصدّی امام علی (ع) در جمع آوری زکات و جزیه از نجرانی ها، حجه الوداع و واقعه غدیر، استنکاف از بیعت با ابوبکر (جز یک روایت)، رایزنی عمر با امام علی (ع) در تعیین مبدأ تاریخ، رایزنی عمر با امام علی (ع) در امور مالی، انتخاب خلیفه سوم (جز دو روایت) و مشاوره عثمان با امام علی (ع) در مسائل فقهی هم سو با سایر منابع و معتبر است؛ اما در جاهایی متأثّر از گرایش های شیعی یا دلایل ناشناخته دیگر گزارش هایی متفاوت و کمیاب ارائه کرده که منبع آن ها مشخّص نیست.
۳.

تاریخ نگاری ابن خلدون در العبر: ویژگی ها و ممیزه ها(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی سال سیزدهم زمستان ۱۴۰۱ شماره ۴۹ ۱۰۰-۸۳

کلید واژه ها: ابن خلدون العبر مقدمه تواریخ عمومی مغرب سده هشتم هجری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 306 تعداد دانلود : 440
ابن خلدون مشهورترین مورخ مغربی است که با نگارش العبر، مهمترین اثر تاریخی مغرب اسلامی در قرن هشتم هجری را پدید آورد. این پژوهش پس از بررسی العبر، بدین سوال پاسخ می دهد که، تا چه اندازه اندیشه های ابن خلدون در مقدمه بر العبر تاثیر گذاشت و وجه تمایز العبر با تواریخ عمومیِ مغرب در سده هشتم چیست؟ یافته ها نشان می دهد، ابن خلدون به رغم اتّخاذ رویکرد نقّادانه به تاریخ در مقدمه، نظریات مطرح در آن را در العبر به کار نگرفت و صرفاً به ارجاع خواننده به مقدمه بسنده کرد؛ چه، مؤلّف در العبر در صددِ ارائه تاریخی تحلیلی نبوده و مقدمه را به مثابه ابزاری برای خوانندگان جهت نقد العبر و حوادث تاریخی تألیف کرد؛ این امر، به معنای کاستن از ارزش العبر نیست، بلکه کتاب از نظر نقد و ارزیابی منابعِ خود، تحلیلِ انتقادیِ روایات، اتخاذ شیوه تبارشناختی و بی توجهی به شیوه مرسوم سال شمار، استفاده از سکّه نگاشته ها، طغرانویسی ها، اسناد، مکاتبات و مشاهدات معاصران و توجه به زبانشناسی از تواریخِ عمومیِ مغربِ سده هشتم ممتاز است.
۴.

کارنامه نظامی امام علی (ع) در عصر نبوت: بازیابی منابع و ارزیابی اعتبار روایات یعقوبی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: سخن تاریخ سال شانزدهم بهار ۱۴۰۱ شماره ۳۷ 69 - 89

کلید واژه ها: تاریخ نگاری یعقوبی تاریخ یعقوبی علی (ع) تاریخ نگاری شیعی اعتبار سنجی روایات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 24 تعداد دانلود : 606
تاریخ یعقوبی اثر احمد بن ابی یعقوب (د. 284ه ) از جمله تواریخ عمومی است که به روش ترکیبی تألیف شده، بدین معنی که با حذف زنجیر ه اِسنادها و تلفیق محتوای چند روایت از یک رویداد گزارشی واحد و منسجم از آن عرضه کرده است. حذف زنجیره اِسنادها، نا هم خوانی برخی از گزارش ها با روایات دیگر منابع شناخته شده هم عصر (المَغازی، السیره النَبَویَّه، الطَبَقات الکُبری و...) و به ویژه ارائه گزارش های متفرّد و متشیّعانه یعقوبی بازیابی منابع و ارزیابی اعتبار روایات او را ضرور می سازد. پرسش های اصلی این پژوهش اینهاست: منابع یعقوبی کدام است؟ آیا این منابع اعتبار و وثاقت کافی دارند؟ وسرانجام این که معیار یعقوبی برای گزینش روایات چه بوده است؟ بنابر یافته ها ی پژوهش اگرچه گزارش های یعقوبی در باب نقش علی (ع) در غَزَوات اُحُد، خندق، بنی قُرَیظَه، بنی جَذیمَه، حُنَین و فتح مکه هم سو با سایر منابع و معتبر است؛ اما در جاهایی متأتّر از گرایش های شیعی گزارش هایی متفاوت و گاه شاذّ ارائه کرده که منبع آن ها مشخّص نیست.
۵.

نقش غلامان صقلابی در تضعیف دولت اموی در اندلس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال یازدهم پاییز ۱۴۰۰ شماره ۴۳ ۴۸-۲۷
تعداد بازدید : 231 تعداد دانلود : 131
صقالبه در زمان امویان اندلس (حک. 138-421) درحالی به این سرزمین راه یافتند که حکومت اموی از رقابت های میان اقوام عرب و بربر و کشمکش های پیوسته آنان با یکدیگر سخت ناخشنود بود. از این رو امویان درصدد برآمدند تا با جذب صقلبی ها و پیوند دادن آنها به دربار از توان آنها برای ایجاد تعادل و توازن قدرت در جامعه و تداوم سلطنت بهره گیرند. این پژوهش، پس از بررسی وضع بردگان و خواجگان صقلابی، در پی پاسخ به این پرسش است که این غلامان در تغییر سرنوشت حکومت اموی و انتقال آن به عامریان چه نقشی داشتند؟ بررسی ها نشان می دهد که این بردگان پس از «اختگی» به استخدام حرم سراها و قصرهای خلفا درمی آمدند و به دلیل ارتباط نزدیک با حاکمان، امرا و کارگزاران حکومتی، بر جزئیات اسرار دولت دست می یافتند. از این رو امکان مداخله در مناسبات قدرت برایشان فراهم می شد و لذا در برکشیدن عامریان و تضعیف دولت اموی در اندلس نقشی مؤثری داشتند.
۶.

گونه شناسی آثار تاریخی ابن حبیب بغدادی(د.245ﻫ.)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲۷ (پیاپی ۱۱۲) 109 - 130

کلید واژه ها: تاریخ نگاری ابن حبیب بغدادی همه چیزنگاری قبیله نگاری مادرنگاری نام نگاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 362 تعداد دانلود : 814
به ابوجعفر محمد بن حبیب بغدادی ادیب و مورخ پرکار سده سوم هجری بیش از سی وهفت اثر نسب داده اند که تنها یازده اثر از آنها در دست است. از این آثار هشت اثر در زمره آثار تاریخی و سه اثر از مقوله کتب ادب و لغت به شمار می آیند. در این مقاله کوشیده شد تا گونه شناسی تازه ای از نوشته های تاریخی ابن حبیب ارائه شود. با واکاوی موضوعات و محتوای آثار تاریخی بازمانده ابن حبیب می توان آن ها را در دو گونه کلان همه چیز نگاری و تک نگاری (قبیله نگاری، مادرنگاری و نام نگاری) دسته بندی کرد. المُحَبَّر اثری همه چیزنگارانه و ترکیبی از گونه های مختلف تاریخ نگاری است که در ذیل 175 عنوان، مطالب گوناگونی در آن آمده؛ از جمله، سیره، تراجم صحابه، تبار افراد، احوال زنان، تاریخ خلفا، مثالب و مناقب اشخاص و اطلاعاتی در آداب و رسوم عرب؛ اما المُنَمَّق فی اخبارِ قریش و اُمَّهات النَّبی از سنخ تک نگاری اند و می توان به آنها عنوان «قبیله نگاری» و «مادرنگاری» داد. دیگر آثار ابن حبیب نظیر اسماءُ المُغتالین مِن الاشراف فی الجاهلیه و الاسلام و اسماءُ مَن قُتِلَ مِن الشُّعراء، مُختلف القَبایل و مُؤتَلِفها را که از ابداعات ابن حبیب و از سنخ تک نگاری اند، می توان ذیل گونه «نام نگاری» جای داد.
۷.

مناسبات سیاسی- نظامی حکومت بنی هود و قشتاله(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال بیست و یکم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳ (پیاپی ۸۳) 283 - 310

کلید واژه ها: بنی هود قشتاله سرقسطه اِل سید ملوک الطوایف اندلس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 938 تعداد دانلود : 316
بنی هود یکی از سلسله های مهم ملوک الطوایف اندلس (حک:422 898ق./ 031 1493م.) بود که از 431 تا 503ق در شمال شرقی اندلس؛ یعنی ثغر اعلی به مرکزیت سَرقسطه حکومت می کردند. آنها در طول هفتاد سال حکومت برای حفظ قدرت منطقه ای خود به ایجاد روابط سیاسی و نظامی با همسایه مسیحی خویش، حکومت قشتاله پرداختند. این پژوهش بر اساس منابع تاریخی و با رویکردی تحلیلی – توصیفی، مناسبات سیاسی و نظامی حکومت های بنی هود و قشتاله و عوامل ایجاد دوستی و یا دشمنی میان آنها را بررسی می کند و نتیجه می گیرد که هدف برقراری روابط سیاسی و نظامی هودیان با قشتاله، دست یابی متحدی مورد اعتماد در منطقه بود تا از این راه به سلطه سیاسی خود در شرق اندلس ادامه دهند، اما پادشاهی قشتاله از این مناسبات، اهداف دیگری چون منافع اقتصادی، گسترش قلمرو حکومت خود و نفوذ به سرزمین های اسلامی را جست وجو می کرد.
۸.

منبع شناسی آثار تاریخی ابن حبیب بغدادی (متوفای۲۴۵)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دهم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳۹ 70-51

کلید واژه ها: ابن حبیب بغدادی تاریخ نگاری اسلامی المحبر المنمق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 739 تعداد دانلود : 602
ابوجعفر محمد بن حبیب بغدادی (متوفای ۲۴۵) ادیب و مورخ سده سوم هجری است که در انساب، تاریخ، لغت و جمع آوری اشعار شاعران کوشیده است. اختصارنویسی، ذکر شماری از نام ها در موضوعات گوناگون بدون ذکر منبع از ویژگی های تاریخ نگاری او است. این پژوهش بر آن است تا دریابد که ابن حبیب در تدوین آثارش از چه منابعی بهره برده و چرا به ایجاز داده ها بسنده کرده است؟ یافته های پژوهش حاکی از آن است که ابن حبیب در تدوین المحبر و المنمق از تک نگاشت های مشایخ و هم عصرانش بهره برده؛ با این همه او صرفا نقل کننده آثار نبوده و در اصلاح روایات دیگران کوشیده و گاه نظراتی متفاوت عرضه کرده است. از این رو تألیفات او از نوآوری تهی نیست. از او آثار دیگری با عناوین اسماءُ المُغتالین مِن الاشراف فی الجاهلیهِ و الاسلام، مُختَلفُ القبائلِ و مُؤتَلِفُها، کُنَی الشُّعَراءِ و مَنْ غَلَبَتْ کُنْیَتُه عَلی اِسْمِهِ به جا مانده است.
۹.

بازتاب باورها و نگرش های شیعی در تاریخ موصل ابوزکریا اَزْدی (334ﻫ)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نگری و تاریخ نگاری دوره جدید بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲۵ (پیاپی ۱۱۰) 317 - 330

کلید واژه ها: تاریخ موصل ازدی گرایش های شیعی علویان امویان آل فرعون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 858 تعداد دانلود : 480
بخش بازمانده از تاریخ موصل ابوزکریا اَزْدی(334ﻫ) افزون بر ذکر اخبار و وقایع محلی موصل و جزیره، حاوی گزارش هایی از خلفای متأخر اموی و یادکردهایی از علویان و امامان شیعه است. این مقاله بر این گزارش ها و یادکردها متمرکز شده تا بدین پرسش پاسخ دهد که باورها و نگرش های ازدی در تاریخ موصل چگونه بازتاب یافته و از کجا ریشه گرفته است. واکاوی گزارش ها و یادکردهای ازدی از علویان و امویان از گرایش های شیعی نویسنده آن، پرده برمی دارد. سیمای مثبت علویان و سیمای منفی امویان از لابه لای گزارش های ازدی مشهود است. بزرگداشت امامان شیعه، از امام علی(ع) تا امام رضا(ع)، طبق سنت و باور شیعیان، همراه شده است با خوارداشت امویان. همچنین تشبیه امویان به آل فرعون در تاریخ موصل بازتاب و تکرار گفتمانی است که ازسوی امامان شیعه و به ویژه امام سجاد(ع) و پس از واقعه عاشوراء تبیین شده و ازسوی شیعیان تبلیغ و رواج یافته بود.
۱۰.

چگونگی انتقال بردگان صقلابی به اندلس دوره اموی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دهم زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴۰ 50-29

کلید واژه ها: اسلاوها امویان اندلس اندلس بردگان تاجران یهودی صقالبه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 475 تعداد دانلود : 109
دادوستد بردگان که از دیرباز در غرب اروپا معمول بود، پس از فتح اندلس در دهه پایانی سده اول هجری، توسط مسلمانان تداوم یافت. در این میان بردگانی از نواحی شمالی اسپانیا، به ویژه سرزمین های اسلاوی، به بازارهای اندلس وارد شدند. این بردگان که در منابع اسلامیِ سده های میانه به «صقالبه» معروفند، اغلب توسط تجار یهودی خریداری و به اندلس در غرب جهان اسلام انتقال می یافتند. پرسش اصلی مقاله این است که خاستگاه اولیه و پراکندگی جغرافیایی صقالبه کجا بود و آنها چگونه به جامعه اندلس راه یافتند؟ یافته های پژوهش نشان می دهد صقالبه گروهی از اقوام سفیدپوست ساکن در اروپای شرقی و مرکزی بودند که به صورت برده وارد اندلس شده بودند. حاکمان اموی اندلس نیز که از رقابت های قومی و قبیله ای بربرها و عرب ها به تنگ آمده بودند، از این فرصت برای تداوم حکومت خود در اندلس بهره جستند. از این رو دادوستد بردگان صقلابی هرسه ضلع مثلثِ این انتقال، یعنی بردگان، تاجران یهودی و حاکمان اموی را منتفع می ساخت.
۱۱.

قبله یابی بر اساس نجوم عامیانه در اندلس(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ و فرهنگ پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱۰۳ 94 - 71

کلید واژه ها: قبله یابی اندلس نجوم کعبه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 697 تعداد دانلود : 111
جایگاه و اهمیت قبله در فرایض شرعی مسلمانان موجب شده تا قبله یابی در کانون توجه دانشمندان مسلمان قرار گیرد. با ورود مسلمانان به اندلس در سال 93ق که از نخستین پیامدهای آن ساخت اولین مسجد در این شبه جزیره بود، قبله یابی در این سرزمین مورد توجه قرار گرفت. تا نیمه دوم قرن 3ق که هنوز روش های ریاضیاتی و ابزارهای قبله یابی رواج نداشت، قبله یابی از آگاهی های نجومی عامیانه اعراب پیش از اسلام اثر پذیرفته و برپایه مشاهدات طلوع و غروب نجومی تعیین می شد. چگونگی قبله یابی منجمان و فقهای اندلس تا پیش از به کار بردن روش های ریاضیاتی موضوع این پژوهش است. نویسندگان با تمرکز بر بناهای کهن اندلس و با تأکید بر متون کهن و نیز بازگفت و تبیین برخی از تحقیقات اخیر اروپایی، به بحث درباره شیوه های مختلف قبله یابی در اندلس پرداخته اند. یافته ها نشان می دهد که در نخستین روش های قبله یابی در اندلس اختلاف نظر وجود داشته و قبله یابی حاصل از آن ها در مقایسه با تعیین قبله از طریق روش های ریاضیاتی که بعدها از سوی منجمان به کار گرفته می شد، نتایج دقیقی نداشته است.
۱۲.

اِل سید و مناسبات وی با هودیان و مسیحیان اندلس(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام سال هجدهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۱ (پیاپی ۶۹)

کلید واژه ها: اندلس رودریگو دیاز اِل سید بنی هود مسیحیان اسپانیا

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان اروپا ( تا قرن 19) قرون وسطی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ تاریخ جهان آفریقا
تعداد بازدید : 729 تعداد دانلود : 913
در اوایل قرن پنجم هجری (یازدهم میلادی)، مناسبات سیاسی نظامی گسترده ای بین ملوک الطوایف اندلس و حکومت های اسپانیایی شکل گرفت. در این میان، دولت بنی هود (حک. 431 503ق/1046 1118م)، به سبب نزدیکی تختگاه آنان به حوزه فرمانروایی مسیحیان اسپانیا و جنگ های درون خاندانی، ناگزیر روابط نزدیکی با دولت های مسیحی ایجاد کرد و این مناسبات منجر به افزایش همکاری نظامی بنی هود با قشتاله شد؛ به گونه ای که فرمانده برجسته نظامی قشتاله، رودریگو دیاز مشهور به ال سید کمپیدور، راهی دربار هودیان شد که با جنگاوری و کسب پیروزی های بسیار، توانست نقشی مؤثر در سازمان نظامی و سیاسی هودیان ایفا کند. مقاله حاضر با تکیه بر منابع تاریخی و تحقیقات جدید، ابتدا حیات سیاسی نظامی رودریگو دیاز در حکومت سانچو و قشتاله را به اختصار بیان کرده است و سپس با بیان چگونگی نفوذ، اقدامات و اهداف او در دوره بنی هود، بدین نتیجه رسیده است که به رغم حمایت های بی دریغ حاکمان بنی هود، رودریگو دیاز پس از دست یابی به مناصب بلند حکومتی، پیمان خود با هودیان را نقض کرد و در پی تشکیل حکومتی مستقل در شرق اندلس برآمد. از همین رو، وی که به دست آویزی برای توجیه رفتارش نیاز داشت، اطاعت از آلفونسو، پادشاه قدرتمند قشتاله را گردن نهاد و آن را بهانه کرد و همکاری خود با بنی هود را قطع کرد
۱۳.

مناسبات سیاسی و نظامی بربرها با خلفای اموی اندلس (138-422ق.)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال نهم بهار ۱۳۹۶ شماره ۳۲

کلید واژه ها: بربرها امویان اندلس عرب ها شورش های بربر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 656 تعداد دانلود : 697
جنگجویان بربر نقش مهمّی در تجدید حیات خلافت اموی از زمان عبدالرحمن داخل (138-172 ق.) تا دوره خلافت ایفا کردند. ستاره اقبال آنان به جهت توانایی ها و ویژگی های نظامی در تمام دوره حکومت اموی فروزان بود و از این رو برخی از آنان توانستند به فرماندهی سپاه اموی دست یابند و امرا و خلفای اندلس برای مقابله با شورش ها از بربرها یاری می گرفتند؛ امّا انحصارطلبی و عرب گرایی حاکمان اموی موجب بروز اختلافاتی میان این دو شد که تا واپسین روزهای دوره اموی ادامه داشت و موجب انواع شورش های مذهبی، سیاسی و قبیله ای از سوی بربرها شد. نوشتار حاضر به دنبال بررسی این مسئله است که مناسبات سیاسی و نظامی بربرها با امویان اندلس چگونه بوده است؟ ارائه تصویری واقع بینانه در زمینه مناسبات سیاسی و نظامی بربرها و حکومت اموی اندلس هدف مقاله حاضر است که نیل بدان تنها از طریق توصیف و تحلیل وقایع قابل انجام است و می توان گفت روابط سیاسی و نظامی بربرها با حکومت اموی به قدرت حاکم و منافع آنها مرتبط بوده است.
۱۴.

کوشش های مسلمانان برای فتح جزیره سَردانِیَه از سده اول تا پنجم هجری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و هشتم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۱ 63 - 76

کلید واژه ها: اغلبیان امویان سردانیه دریای مدیترانه فاطمیان مجاهد عامری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 518 تعداد دانلود : 666
در این مقاله علل و پیامدهای حملاتِ دریایی مسلمانان به جزیره سَردانِیَه، بررسی شده است؛ مسلمانان در فاصله 84 تا 446ق، به منظور جلوگیری از هجمه هایِ مکرر اُسطول های بیزانس به شهرهای ساحلی مفتوحه، تأدیب مسیحیان مغرب، دستیابی به منابع اقتصادی نظامیِ جزیره و نیز سلطه بر راه تجاری ِدریای مدیترانه، به سردانیه یورش بردند، امّا دستاورد آ ن ها در این زمینه اندک و به وضع جزیه بر ملوک این جزیره در برخی از دوره ها محدود بود. حملات مسلمانان به سردانیه موجب کشته شدن شمار زیادی از لشکریان مسلمان و صرف بودجه های هنگفتِ نظامی شد. با این حال مسلمانان در دوره مجاهد عامری در 406ق سردانیه را فتح کردند، هر چند از ثمرات این فتح نیز بهره ای نبردند. چه، مجاهد پیش از تثبیت قدرت، به سواحل جنوا و پیزا حمله و شهر لونی را تاراج کرد؛ این اقدام، هراس کلیسا و اعلان جنگ بر ضدّ مسلمانان از سوی پاپ بنِدیکت هشتم را درپی داشت و سبب گردید بیزانسیان با کمک ایتالیا، یک سال بعد سردانیه را بازپس گیرند.
۱۵.

فعالیت های دلالان و جلّاس و تأثیر آن ها بر بازار بر اساس منابع مغربی _ اندلسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و هفتم بهار و تابستان ۱۳۹۳ شماره ۱ 59 - 69

کلید واژه ها: بازار مغرب و اندلس جُلاس دلال صاحب السوق ولایه السوق

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 424 تعداد دانلود : 44
دلّالی از حرفه های مشروع در بازار مسلمانان بود که محتسب بر آن نظارت می کرد؛ دلّالان به دو دسته خُرد و کلان تقسیم می شدند. آن ها ملزم بودند در ازای فروش کالا، تنها اجرت العمل متعارف آن را دریافت کنند و مجاز به افزایش آزادانه قیمت کالاها، که ثبات و نظم اقتصادی بازار را بر هم می زد، نبودند. در میان دلّالان کلان، گروهی موسوم به «جُلّاس» بودند که در کسب وکار بازاریان و ثبات اقتصادی بازار اخلال می کردند. این پژوهش درصدد است نقش دلّالان و جلّاس را در بازارهای مغرب و اندلس در سده های میانه بررسی کند. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که جلّاس، بر خلاف دلّالان، به منظور کسب سود بیشتر، با سوء استفاده از شرایط اقتصادی جامعه و عدول از هنجارها و ارزش های اخلاقی، موجب اخلال در کسب وکار و بی ثباتی بازار می شدند. مقابله با این گروه یکی از وظایف اصلی صاحب السوق بود که متعهد بودند با ایجاد ارتباط درست میان بازاریان و واسطه گران و نظارت دقیق و مستمر بر دلّالان، از اقدامات و ارتباطات ناشایست آنان، به ویژه همکاری با محتکران، و دستیابی به سودهای گزاف و مخلّ بازار ممانعت کنند.
۱۶.

سیرة بنی هلال: پیدایش، نوع و تکامل آن(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات تاریخ اسلام سال ششم پاییز ۱۳۹۳ شماره ۲۲

کلید واژه ها: سیره بنی هلال ذیاب جازیه

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه منابع و کلیات
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ گروه های ویژه تاریخ نگاری
تعداد بازدید : 779 تعداد دانلود : 587
این مقاله به بررسی سیرة بنی هلال می پردازد و به دنبال این پرسش است تا چگونگی پیدایش این سیره، نوع و شیوة نگارش آن و روند گسترش آن را بیان کند. این پژوهش نشان می دهد که این سیره پس از مهاجرت این قبیلة عربی از جزیرة العرب به دو صورت شفاهی و مکتوب، ابتدا در میان خود هلالیان و سپس در مناطق مختلف جهان اسلام به ویژه در مصر و مغرب رواج یافته بود، اما نگارش شرح احوال بنی هلال و ذکر وقایع و سرگذشت آن ها از نجد تا مغرب نخستین بار در سدة ششم در مغرب آغاز شد. شمار کمی از این سیره ها نیز حد فاصل سده های هشتم تا یازدهم هجری به نگارش در آمدند، با وجود این، بیش ترین آن ها در سده های دوازده و سیزده هجری قمری به استناد روایات شفاهی و با نام راویان آن مکتوب شدند. ویژگی اصلی این سیره ها که در زمرة سیره گروهی به شمار می روند و ریشه در واقعیت تاریخی نظام قبیله ای دارند، داستانی بودن آن هاست که در قالب نثر، شعر و آواز، ثبت و ضبط شده اند. مهم ترین دستاوردی که از این پژوهش حاصل می شود این است که موضوعات سیرة هلالیان به سه بخش تقسیم شده است: نخست بیان تولد قهرمانان اصلی و بیان سرگذشت جوانمردان آنان؛ دیگر سفر قهرمانان سیره از حجاز به تونس؛ و سرانجام بیان سرگذشت آنان در مغرب.
۱۷.

مهاجرت چچنی ها و چرکسی ها به زرقاء: پیامدهای فرهنگی و سیاسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ تمدن اسلامی سال چهل و ششم بهار و تابستان ۱۳۹۲ شماره ۱ 55 - 67

کلید واژه ها: اردن روسها زرقاء طوایف چچنی و چرکسی عثمانی ها

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 49 تعداد دانلود : 53
این مقاله زمینه ها و علل مهاجرت طوایف چچنی و چرکسی به شام را بررسی خواهد کرد؛ سیاستِ توسعه طلبی روسها در مناطق مسلمان نشینِ شمال قفقاز و سواحلِ دریای سیاه و تصرف این مناطق در 1281ق، گروه های بسیاری از مسلمانانِ چرکسی و چچنی را آواره کرد. دولت عثمانی که با روسها درگیر بود، در فاصله سال های 1296 1327ق، شماری از آوارگان را با هدف به کارگیری آنها در فعالیت های اقتصادی، سیاسی و نظامی، در مناطقی از شام اسکان داد. این پناهجویان به پشتیبانی دولت عثمانی، در نزدیکی رود زرقاء، شهری بدین نام بنا کردند و علاوه بر کمک به رونق اقتصادی و تجاری منطقه، در جنگ اول جهانی به قوای عثمانی خدمات ارزنده ای ارائه کردند. آنها پس از جنگ نیز زرقاء را پناهگاه استقلال طلبان کردند و برخی در راه استقلال اردن، کشته شدند.
۱۸.

نوازل نگاری و تاریخ اجتماعی بررسی موردی جایگاه اجتماعی زنان مغربی براساس نوازل و نشریسی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ اسلام سال دوم بهار ۱۳۹۱ شماره ۵ 71-85

کلید واژه ها: نوازل نگاری مغرب اسلامی المعیار ونشریسی زن مغربی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 754 تعداد دانلود : 743
تاریخ اجتماعی، به عنوان یکی از عرصه های مهم و نوین در پژوهش های تاریخی، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در چند دهه اخیر، آثاری در این زمینه، به طور عام، و در حوزه تاریخ اسلام، به طور خاص، به رشته تحریر درآمده است. یکی از منابع مهم مطالعه تاریخ اجتماعی مغرب، کتاب های نوازل است که در قرن سوم، در مغرب و اندلس به نگارش درآمدند. این کتاب ها، گرچه در اصل، در زمره آثار فقهی محسوب می شوند، اما داده های مهمی را در باب تجارت، رفتارها و آداب جامعه، تعامل حکومت و مردم، اوضاع دینی، علمی و فرهنگی روزگار مؤلف، در خود منعکس کرده اند که نمونه های آن را به دشواری می توان در منابع دیگر یافت. در میان این نوشته ها، المعیار المعرب ونشریسی به دلیل اشتمال بر فتاوای متعدد مربوط به زنان و اطلاعات ارزشمندی که از زندگی، ازدواج، کار و موقعیت اجتماعی آنها به دست می دهد، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. این مقاله می کوشد تا با تکیه بر داده های این کتاب:جایگاه زنان مغربی را مورد بررسی قرار دهد.
۱۹.

مجریطی و رساله کیمیایی او(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ و تمدن اسلامی بهار و تابستان ۱۳۸۹ شماره ۱۱

کلید واژه ها: مجریطی کیمیا الرساله القفطیه رتبه الحکیم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 744 تعداد دانلود : 161
مجریطی از دانشمندان مسلمان قرن چهارم هجری در اندلس است. او اگر چه در نجوم و ریاضی شهرت بسیار دارد، اما در دیگر علوم چون کیمیا آثاری درخور توجه نگاشته است. یکی از این آثار، رساله ای است به نام الرسالة القفطیة که ترجمه ای کهن از آن به فارسی نیز در دست است؛ این رساله، حاوی گفتگوهایی بین اخوان الصفا با مجریطی است که وی در پاسخ به سوالات کسانی که از بیماری خود سخن گفته اند، داروهایی را تجویز کرده است و سرانجام آنان گفته های وی را «عناصر حکمت عجیبه» نامیده اند. این پژوهش ضمن بررسی اجمالی زندگی مجریطی به چاپ انتقادی متن عربی و فارسی این رساله پرداخته است.
۲۰.

برکه خان و بیبرس: تأثیر عوامل دینی- اقتصادی بر تعمیق روابط تجاری آلتین اردو و ممالیک بحری مصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ اسلام و ایران دوره جدید بهار ۱۳۸۹ شماره ۵ (پیاپی ۸۳)

کلید واژه ها: تجارت مصر بیبرس برکه خان آلتین اردو ممالیک بحری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 875 تعداد دانلود : 703
حکومت آلتین اردو از مهمترین هم پیمانان دولت ممالیک بود؛ هر دو با مغولان در ایران خصومت بسیار داشتند واین وجه مشترک در تحکیم روابط سیاسی و تجاری آنان تأثیر قابل ملاحظه ای داشت.پس از مرگ مُنگوقا آن، به دلیل اختلافات خان های مغول بر سر جانشینی جنگ داخلی ایجاد و سلسله نزاع هایی میان آنان و به گونه ای ویژه میان دو حکومت رقیب و هم مرز آلتین اردو به فرماندهی برکه خان و مغولان به رهبری هلاکو آغاز گردید.درگیری هلاکو با برکه بر سر قدرت و اقدام او به قتل و غارت شهرهای اسلامی خاصه بغداد و نابودی خلافت عباسی و نیز جانبداری از مسیحیان و بوداییان در تقابل با مسلمانان، خشم خان مسلمان آلتین اردو را به دنبال داشت و وجود دشمن مشترک هلاکو به نزدیکی و هم پیمانی دو حکومت اسلامی ممالیک و آلتین اردو انجامید.این مناسبات حسنه ی سیاسی روابط تجاری گسترده ای را نیز به دنبال داشت؛ حکومت ممالیک به دلیل درگیری در دو جبهه مغولان و فرنگان ناگزیر بود به تقویت نیروی نظامی خود بپردازد.از این رو بیبرس به تجارت برده از دشت قبچاق و بازارهای وابسته به آن در آسیای صغیر و سواحل دریای سیاه روی آورد.در مقابل، برکه نیز با هم پیمانی با بیبرس از مزایای ایجاد رابطه با حکومتهای هم پیمانِ نظیر بیزانس، سیسیل، آراگون و قشتاله بهره مند گردید.

کلیدواژه‌های مرتبط

پدیدآورندگان همکار

تبلیغات

پالایش نتایج جستجو

تعداد نتایج در یک صفحه:

درجه علمی

مجله

سال

حوزه تخصصی

زبان