علی آقاصفری

انتظار رشد و پیشرفت جامع و متوازن از طریق آموزه های وحیانی، اقتضای پژوهش های سامانمند در حوزه روش شناسی مطالعات بین رشته ای و فرا رشته ای را دارد. مسئله سازوکار روش شناسی پژوهش های بین رشته ای در منظومه مدیریت دینی، سطح میان منظومه ای، عملیاتی، مدل مفهومی و زیرگونه های آن را در بردارد. به منظور درک و شناسایی روش شناسی مطلوب قرآنی، ناگزیر به گذار از رویکرد جزءنگر حوزه های رشته ای به رویکرد بین رشته ای و چند رشته ای در مطالعات قرآنی در عرصه مدیریت و سازمان هستیم، از این رو، این تحقیق، با روش توصیفی - تحلیلی مهم ترین روش های تحقیق در مطالعات سازمانی که بیشترین ظرفیت کاربرد در مطالعات میان رشته ای را دارند جمع آوری شده و مواردی که در تفسیر مدیریتی قرآن کریم قابلیت کاربردی دارد را با استناد به آموزه های وحیانی مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. یافته های پژوهش نشان می دهد عمده روش هایی که در مطالعات میان رشته ای در توصیف، تبیین، کشف و استخراج آموزه های وحیانی کاربرد دارند عبارت اند از: روش های فرا تحلیل «meta-analysis»، گراندد تئوری «Grounded Theory»، تحلیل مضمون یا شبکه مضامین «Thematic Analysis»، تحلیل گفتمان «Discourse analysis»، تحلیل محتوا «content analysis» و حِکمی- اجتهادی « Wisdom- Ijtihad» افزون بر آن، روشن شد که هرچند متدهای یاد شده در مباحث مدیریتی از روایی و پایایی بالایی برخوردار می باشد، ولی در حوزه مطالعات قرآنی هنوز به صورت ساختارمند از ظرفیت کارکردی آنها به صورت شایسته بهره گرفته نشده است.

پژوهش حاضر، تحت عنوان «نقد اسرائیلیات در آیه 24 سوره یوسف†»، با هدف شناسایی و تبیین روایات اسرائیلی نگارش یافته است. با توجه به اینکه در بسیاری از تفاسیر، روایات ساختگی و خرافی فراوان به چشم می خورد و مفسران بزرگوار نیز بدون نقد و ملاک و معیار خاص به نقل آنها پرداخته اند؛ نگارنده را بر آن داشت که روایات تفسیری آیه 24 سوره یوسف† را که تفسیرهای متعدد و گوناگون از آیه شریفه ارائه داده اند، مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد تا صحت و سقم محتوایی و درستی و نادرستی آنها مشخص گردد. نویسنده مقاله با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی و مراجعه به تفاسیر روایی به این نتیجه رسید که برخی از روایات وارده در تفسیر آیه مذکور جعلی و ساختگی بوده است زیرا؛ تناقض و ناسازگاری با سیاق آیات قرآن کریم، منافات بامقام عصمت انبیا، مخالفت با عقل، رکاکت، تشتت و ناهمگونی، سازگاری با آموزه های دینی یهود از جمله ویژگی های بارز آن دسته از روایات است. همچنین یافته های تحقیق نشان داد که سرمنشاء بسیاری از این دسته روایات که به «اسرائیلیات» شهرت یافته اند عالمان نومسلمان اهل کتاب بوده که از طریق آنان به حوزه تفسیر راه یافته است و دلیل گسترش و ماندگاری آنها در کتب روایی و تفسیری نیز همان ارتباط مسلمانان با اهل کتاب و از همه مهمتر میدان دادن دستگاه خلافت به داستان سرایان بوده است.

اخوت و برادری از مفاهیم رایج و با ارزش فرهنگ اسلامی بوده و آیات متعدد و روایات گوناگون به آن پرداخته اند. با توجه به اهمیت و نقش کلیدی آن در رشد و تعالی سازمان، نگارنده سعی نموده است که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر آیات و روایات آثار و کارکردهای آن را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد. یافته های پژوهش حکایت از آن دارد که در شرایط کنونی که عداوت و کینه توزی، حسادت و خود برتر بینی و... به اوج خود رسیده؛ می توان با استمداد از آموزه های وحیانی که مسئله اخوت را مطرح نموده و حقوق ناشی از آن را به زیبای تشریح کرده، آن را در سازمان نهادینه کرد و از این طریق جلوی ظلم، رقابت های ناسالم، حرص، خودخواهی و... را گرفت و زمینه مشارکت، تعاون، مساوات، اعتماد، امنیت و سعادت دنیوی و اخروی را فراهم نمود. همچنین مشخص شد که با حاکم شدن نظام بر خواسته از برادری آنچه بیش از سود و منفعت فردی حائز اهمیت است، منفعت جمعی و حاکم شدن سعادت و خوشبختی همگان در سازمان است که در پرتوی آن منفعت فرد نیز افزایش می یابد و سبب می شود که سازمان با سرعت بیشتری به سوی رشد و توسعه همه جانبه گام بردارد... و نیز روشن گردید که اخوت و برادری علاوه بر اثرات ساختارگرایانه بر سازمان و فراهم کردن زمینه های لازم جهت رشد و توسعه، می تواند مشکلات سرمایه ای طرح های سازمانی را با کمترین هزینه حل نماید و سرمایه های مادی مورد نیاز آن ها را تأمین کند.

با توجه به اهمیت حیاتی برنامه ریزی استراتژیک در مسیر تکامل و رشد عقلانی، دانشمندان گرانپایه مدیریت، به این مهم اهتمام ویژه مبذول داشته و آثار مفید و ارزشمندی را به رشته تحریر درآورده اند؛ امَا این موضوع از منظر قرآن کریم که سند جهانی و جاودانی بوده و تمامی رهنمودهایی را که بشر برای تعالی مادی و معنوی نیاز دارد، بیان نموده، مورد غفلت واقع شده و طبق جستارهای صورت گرفته به این مسئله از منظر آموزه های وحیانی پرداخته نشده است. ازاین رو نگارنده با مراجعه به آموزه های آسمانی قرآن، الگوی برنامه ریزی استراتژیک حضرت موسی (ع) را به تجزیه و تحلیل گرفته است.جهت نیل به این مطلوب پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و روش استنطاقی شهید صدر سامان یافته و منابع تحقیق شامل قرآن کریم، تفاسیر معتبر قرآنی، مقالات، کتب و آثار اندیشمندان با موضوع برنامه ریزی استراتژیک بوده است.یافته های تحقیق نشان می دهد در کلام وحی دستورات و آموزه های فراوانی در خصوص برنامه ریزی استراتژیک در سیره حضرت موسی (ع) وجود داشته و علاوه بر اینکه مباحث چشم انداز، بیانیه مأموریت، نقاط قوت و ضعف، اهداف، ارزش ها را مورد توجه قرار می دهد نگاه متفاوت از آنچه که در مدیریت رایج به این مباحث داشته، دارد و در واقع آن حضرت علاوه بر تأمین و ارضای نیازهای مادی و رفاهی این جهانی تأکیدش بر تعالی بخشی ابعاد روحانی انسان بوده است.همچنین مشخص شد که اصول لازم برای برنامه ریزی استراتژیک در سیره حضرت موسی (ع) جهت دستیابی به چشم انداز، وعده داده شده که اتکا و توجه به آن ها و عملیاتی سازی آن در مقام عمل، نیازهای واقعی، عزت و کرامت انسانی، بخشندگی و توسعه ی متوازن و رهایی از بحران ها را به همراه خواهد داشت.

اسلام به عنوان تنها دین ماندگار و جاوید در تمام عرصه های حیات بشری از جمله تربیت عقلانی، معارف اصیلی ارائه نموده است که می توان از آن اهداف، اصول و روش های تربیت عقلانی را کشف و استخراج نمود. تربیت عقلانی از دیدگاه روایات اسلامی از آن جهت حائز اهمیت است که یکی از اساسی ترین و حیاتی ترین مسائل در زندگی فردی و اجتماعی انسان ها بشمار می رود. توجه به اهمیت و ضرورت موضوع و عدم وجود تحقیقات منسجم و نظام مند در این زمینه، نویسنده را بر آن داشت که به تبیین و تشریح تربیت عقلانی از دیدگاه روایات اسلامی با روش تحلیلی و توصیفی بپردازد. برای تحقق این منظور، مقاله در پیش رو بر محور مبانی، اصول، اهداف و روش ها پیگری شد. در بخش مبانی سعی بر این بود تا مبانی مرتبط با بحث از منظر روایات و آراء مربیان تعلیم و تربیت انتخاب شود و از دل این مبانی، به اصولی چند دست یافته و با نظر به مبانی _عمدتاً انسان شناختی_ و اصول از یکسو و اهداف از سوی دیگر، روش هایی در راستای تحقق تربیت عقلانی ارائه گردد. بر اساس یافته های تحقیق می توان گفت تربیت عقلانی از جمله مسائل حیاتی و کلیدی است که شکوفایی فرد و جامعه مبتنی بر آن بوده و بی توجهی یا کم توجهی مربیان عرصه تعلیم و تربیت به این ساحت از ساحت های تربیتی، سبب بروز آسیب های جدی تربیتی خواهد شد. لذا یک مربی برای تربیت متربی نیازمند آشنایی با مبانی، اصول، روش ها و اهداف تربیت عقلانی است تا در پرتو این آشنایی بتواند به این مهم اقدام نماید و در سایه رهنمود های متعالی آموزه های روای به هدف عالی خود که بالندگی عقلانی فرد و جامعه است نائل شود.